كينو ءتۇسىرۋ – ەرىككەننىڭ ەرمەگى ەمەس
جاڭابەك جەتىرۋوۆ، كينورەجيسسەر: قازىر كوشەدەگىلەر دە كينو تۇسىرەتىن بولدى
جاڭابەك جەتىرۋوۆ، كينورەجيسسەر: قازىر كوشەدەگىلەر دە كينو تۇسىرەتىن بولدى
وتاندىق كينو سالاسىنىڭ بىرنەشە مامانى الەمگە ايگىلى گولليۆۋد كينوستۋدياسىندا ءبىلىم الاتىن بولدى. بۇعان «قازىعۇرت» كينوستۋدياسىنىڭ ديرەكتورى ءسابيت ابدىحالىقوۆ پەن «اLD كاپيتال گرۋپپ» پروديۋسەرلىك ورتالىعىنىڭ باسشىسى ازامات ءاشىموۆ سياقتى ادامدار بارماقشى. قازاق كينوسىنىڭ كوسەگەسىن كوگەرتۋگە وسىنداي قادامدار كەرەك پە؟
– قازىر كينوستۋدياعا كەلگەن جاڭا باسشىلىق قازاق كينو ونەرىن جاڭا ءبىر ساپاعا كوتەرۋ ءۇشىن قولدا بار مۇمكىنشىلىكتىڭ ءبارىن پايدالانىپ جاتىر. قانشاما جىلداردان بەرى قوردالانىپ قالعان كينوماماندارى ماسەلەسىمەن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار، كينوستۋديانى تولىق تەحنولوگيالىق پروتسەستى اياقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن جابدىقتارمەن قامتاماسىز ەتۋدى دە قولعا الدى. ياعني ءبىز ەندى دىبىس جازۋ ءۇشىن ماسكەۋ،پراگا دەپ ەل ارالاپ جۇرمەيمىز. كينوعا بولىنگەن اقشا تولىق ستۋديادا قالادى. گولليۆۋدقا كەتكەن ازاماتتار تۋرالى ايتاتىن بولساق،ولاردى ىرىكتەگەن كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ اراسىندا مەن بولعان جوقپىن. سوندىقتان ولاردىڭ قابىلەتى مەن مۇمكىنشىلىكتەرى تۋرالى ەشتەڭە ايتا المايمىن. شىن كينو مامانى بولىپ شىعۋ ءۇشىن ءبىر اي جەتكىلىكسىز، ال رەجيسسەر نە ستسەناريست بولۋ ءۇشىن ادام ءومىر بويى دايىندالۋى كەرەك. گولليۆۋدقا كەتكەن سەگىز ادامنىڭ ىشىنەن،ەڭ بولماعاندا ەكى ادام شىن مامان بولىپ ورالسا، وندا ولارعا جۇمسالعان اقشا مەن ەسەپسىز ەڭبەك دالاعا كەتپەگەنى دەپ ايتۋعا بولادى.
كينو ءتۇسىرۋ – ەرىككەننىڭ ەرمەگى ەمەس. كاسىبي دەڭگەيدە وقىعان ازاماتتار عانا فيلم ءتۇسىرۋدىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن سەزىنەدى. قازىر كينوماماندىعىنان مۇلدەم ماحۇرىم ادامدار دا كينو ءتۇسىرىپ ءجۇر. ال ولار وزدەرىنىڭ نە جاساپ، نە قويعانىن دا جەتكىزىپ ايتا المايدى. ولار حالىق كورىپ جاتىر دەگەن ءسوزدى جەلەۋ ەتىپ، وزدەرىنە ايتىلىپ جاتقان سىن ەسكەرپەنى قۇلاعىنا دا ىلگىسى كەلمەيدى..حالىق كورگەننىڭ ءبارىن كينو دەيتىن بولساق، وندا گولليۆۋدكە ادام جىبەرىپ وقىتۋدىڭ قاجەتى قانشا. قازىر كينو بار ەلدە قىم- قۋىت تىرشىلىك بار، قوعامدىق قوزعالىس بار ەلدە كينو بار دەگەن ۇعىم قالىپتاسقان.سوندىقتان ەلىمىزدە بولىپ جاتقان وزگەرىستەر كينو ونەرىندە كورىنىس تاباتىنى ءسوزسىز.
قىم-قيعاش كينو ونەرىنىڭ قيىندىعى نەدە؟
–جازۋشىعا ءوز ويىن ايتىپ جەتكىزۋ ءۇشىن قالام مەن قاعاز كەرەك، سۋرەتشىگە بوياۋ،كومپوزيتورعا اسپاپ،ال رەجيسسەرگە قارجى كەرەك. سەنىڭ جۇرەگىڭدە ءبىر تىلسىم دۇنيە بۋىرقانىپ جاتسا دا ونى باسقا ادامداردىڭ قولداۋىنسىز جارىققا شىعارا المايسىڭ، قولىڭنان تۇك كەلمەي، جانىڭدى شۇبەرەككە ءتۇيىپ وتىراسىڭ. فيلم تۇسىرۋدە رەجيسسەردىڭ كورىپ بولجاپ وتىرعان الەمىن باسقا ەشكىم كورە الماۋى مۇمكىن.ونى سۋرەتتەپ بەرۋگە ءسوز جەتپەيدى. ماسەلەن سەن كەرەمەت ستسەناري جازاسىڭ دا كوركەمدىك كەڭەسكە اپاراسىڭ. كوركەمدىك كەڭەس ساعان «مىناۋىڭنان ەشتەڭە شىقپايدى» دەيدى. نە دەيسىڭ، 12 ادامعا قارسى شىعا المايسىڭ عوي. مەنىڭ «اققىز» دەگەن كينوجوبامنىڭ دا تاعدىرى سولاي بولدى. ءۇش جىل بويى ديرەكتورعا دا، كوركەمدىك كەڭەسكە دە كورسەتتىم. ءبارى دە: «جوق، بۇدان كينو شىقپايدى، بۇل ميستيكا، ءفيلمنىڭ بولاشاعى بۇلىڭعىر» دەگەن سياقتى اڭگىمە ايتتى. دەگەنمەن، قۇدايعا شۇكىر، قازىر ادەبي تالعامى جوعارى، كينو سالاسىنان حابارى بار، قازاقي دۇنيەتانىمى مەيلىنشە تەرەڭ ازامات ەرمەك امانشاەۆ مەنى ءتۇسىنىپ بۇل جوبانىڭ بولاشاعىنا سەنىممەن قاراپ، كومەكتەسۋگە ۋادە بەردى.
قازاق كورەرمەنى ءتۇرى سارى، كوزى كوك ادامداردى كورۋدەن جالىقتى
ءسىز تۇسىرگەن فيلمدەر وزگە رەجيسسەرلەردىڭ تۋىندىلارىمەن سالىستىرعاندا نەسىمەن ەرەكشلەنەدى؟
– 2006 جىلى «دۇنيەجارىق» اتتى ءفيلمىم تۋرين فەستيۆالىنە قاتىسىپ، سول جەردە ەڭ باستى ءتورت جۇلدەنى قانجىعاسىنا بايلادى. سودان بەرى ول فيلم ءالى تۋعان جەرىنە ورالعان جوق، ەۋروپانى ارالاپ ءجۇر. ال وعان كورەمەندەردىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرىپ وتىرعان — ونداعى كەيىپكەرلەر ۇلتتىق بولمىستاعى ادامدار. كەيىپكەردىڭ مىنەزى دە پسيحولگياسى دا، ءجۇرىپ تۇرۋى مەن ءىس ارەكەتىندە قايتالانبايتىن دۇنيەلەر بار. ول سول الەمدىك پروبلەمالارمەن اينالىسادى. مىسالى، قاريا تەمىرجولدا ءجۇرىپ ءوز سەزىمى ارقىلى جولداعى كەمشىلىكتەردى انىقتايدى. بۇل جەردەگى جول دەپ وتىرعانىمىز ول تەك قانا شالدىڭ بالاسى جۇمىس ىستەيتىن جول بولىگى عانا ەمەس، ول ادامزات بالاسىن بايلانىستىراتىن جول. ول جولمەن قازاق قانا جۇرمەيدى، ورىس تا، فرانتسۋز دا، ءبارى دە جۇرەدى. قازىر دۇنيەجۇزىندەگى ادامدار اراسىنداعى قارىم-قاتىناسقا، بايلانىس جاساۋعا شەك قويىلمايدى عوي. سول سەبەپتى فيلم ۇتىمدى شىقتى. قازاق وتە كەڭپەيىل، قوناقجاي حالىق دەيمىز. بۇل فيلم قازاقتاردىڭ جانى كەڭ، جۇرەگى اق، قابىلەتى ۇشان تەڭىز دەگەن پىكىر قالىپتاستىرادى.
كينوتۋىندىدا مىندەتتى تۇردە قازاقتىڭ بولمىسىن، دۇنيەتانىمىن كورسەتۋ ءۇشىن ءجاي ەتنوگرافيالىق دۇنيەلەرمەن شەكتەلۋ ازدىق ەتەدى. ءبىز قازاقي بولمىسىمىزدى كورسەتۋ ءۇشىن ودان دا تەرەڭگە ءۇڭىلۋىمىز كەرەك. بيىل جۇزەگە اسىرام با دەپ وتىرعان «اققىز» ءفيلمىنىڭ ستسەناريىن مەن قازاق دۇنيەسىنىڭ پايدا بولۋى تۋرالى ميفولوگيالىق اڭىزىنا سۇيەنىپ جازدىم. «اققىز» دەگەن قازاق دەگەن ءسوز. ياعني، ءبىز اق قازدان جارالعانبىز، انامىز اققۋ دەگەن اڭىز بار. ول اڭىز بويىنشا اللا تاعالا جەردى جاراتپاي تۇرىپ جانۋارلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ كيەلىسى قاسيەتتى، سۇلۋ اققۋدى جاراتادى.تومەندە كوك تەڭىز، توبەدە كوك اسپان سونىڭ ورتاسىندا اققۋ ۇشىپ كەلە جاتادى.قانشا ۇشقانى بەلگىسىز، قوينىنداعى جۇمىرتقالارىنىڭ سالماعى باستى ما قاناتى تالادى. ول كوك تەڭىزدىڭ ۇستىنە كەلىپ قونادى.تۇمسىعىمەن ءوز ءجۇنىن جۇلىپ سۋدىڭ بەتىنە ۇيا سالادى.سول جەرگە جۇمىرتقالارىن ورنالاستىرادى.ءبىر جۇمىرتقا سۋعا ءتۇسىپ كەتەدى ودان سۋ استىنداعى بالىقتار، ال ۇيادان جەر جانە بارلىق تىرشىلىك پايدا بولىپتى.مىنە وسى اڭىز ستسەناري جازۋعا نەگىز بولدى. بۇل تۋىندىدا ميفكە سەنگەن قىز ءومىر سۇرەدى. قازىرگى جاعدايدا ميفتىك سانا سەزىممەن ءومىر ءسۇرۋ — قورعانسىزدىق.سەبەبى ادام مەن تابيعات اراسىندا ءجۇرىپ جاتقان مايداندا ادامدار ۇستەم بولىپ كەلەدى.
«جارالى سەزىم» مەن «جەتىمدەر» فيلمدەرىنىڭ رەجيسسەرى ەركىن راقىشەۆتىڭ ماماندىعى كينورەجيسسەر ەمەس. قالاي ويلايسىز، كينو ءتۇسىرۋ ءىسى ماماندىققا باعىنا ما؟
— ءبىزدىڭ قازاق حالقىنىڭ بويىندا تۋمىسىنان پايدا بولعان ونەرلەرى بار. مىسالى، اقىندىق ونەر، جىراۋلىق ونەر، كۇيشىلىك ونەر. اتا-بابالاردان قالعان سىنىقشى دەگەن قاسيەت بار. كينو — ءبىزدىڭ ءتول ونەرىمىز ەمەس. ول بىزگە ەۋروپادان كەلگەن ونەر. ونىڭ بويىندا مۋزىكا، ساۋلەت، بەينەلەۋ، تەاتر ونەرى بار. ال، راقىشەۆ دەگەنىڭ ارنايى ءبىلىم الماعان ازامات. ونىڭ بويىندا قانداي رۋحاني دۇنيە بولۋى مۇمكىن. كينو تۋرالى ءبىر كىتىپ وقىماي،ول ماماندىقپەن اينالىسۋ، تايگادا اداسىپ قالعان سوقىر اداممەن بىردەي.ءسىز ول ماماندىقتان ماحۇرىم بولساڭىز، ءسىز كىمگە نە ايتىپ، كىمدى نەگە ۇيرەتپەكسىز.ءسىز ءوزىڭىزدىڭ قۋىس كەۋدەڭىزدەن شىققان شالا جانسار دۇنيەڭىزدى حالىققا كورسەتىپ كورەرمەننىڭ قانىن سورىپ، قالتاسىن قاعىپ جۇرۋگە جۇمساڭىز. ول ءۇشىن ار سوتى الدىندا جاۋاپ بەرەسىز.
قازاق كينوسىنا قازاق اكتەرلەرى ءتۇسۋى كەرەك
– كوبىنەسە، كينولارىمىزدا تەاتر اكتەرلەرى وينايدى. مىسالى، ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىندا كينو اكتەرلەرىن وقىتاتىن كينوتانۋ سەكىلدى ماماندىقتار بار. بىزدە دە الداعى ۋاقىتتا فيلمدەرىمىزگە تازا كينو اكتەرلەرىن كىرىستىرۋ كەرەك شىعار...
— كەڭەستىك كەزەڭدە كينو اكتەرلەرى ماسكەۋدەن وقۋ ءبىتىرىپ كەلىپ «قازاقفيلمنىڭ» شتاتىنا تىركەلەتىن. جىلىنا ءتورت-بەس كينو تۇسىرىلسە، سوعان ءوزىمىزدىڭ اكتەرلەردى جۇمىلدىرۋعا تىرىساتىن. 90-جىلداردان باستاپ اكىمشىلىك جۇيە وزگەرىپ، سول كەزدە پايدا بولعان «جاڭا تولقىن» وكىلدەرى وزدەرىنىڭ فيلمدەرىنە كاسىبي اكتەرلەردى شاقىرعان جوق. ولار ءوز كەيىپكەرلەرىن كوشەدەن ىزدەدى.مىنە سول ءداستۇر كەشەگى كۇندەرگە دەيىن جالعاستى.ارينە بۇل ءبىزدىڭ اكتەرلەر ءۇشىن ۇلكەن تراگەديا بولدى.سەبەبى وسىنشا ۋاقىت رول كۇتىپ سارسىلىپ وتىرۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. اكتەر سۇرانىسقا يە بولماعاننان كەيىن ول ماماندىقتان قادىر كەتەدى. ودان كەيىن جاستار دا بويىندا تالانتى بولىپ تۇرسا دا اكتەر بولۋدى ارماندامايدى. ال ەندى «قازاقفيلم» اياعىنان تۇرىپ، جىلىنا ون شاقتى فيلم تۇسىرۋگە مۇمكىندىك العاندا، كەيبىر كينوتوپتار رولگە قاجەتتى اكتەرلەردى شام الىپ ىزدەپ تاپپاي جاتىر. مەن دە قازىر ءوز فيلمىمە قازاقتىڭ قىزىن ىزدەپ جاتىرمىن. ادەمى، كوزىنىڭ وتى بار، تاكاپپار، جان-دۇنيەسى باي بولسا دەيمىن. «قازاقفيلمدە» اكتەرلەردىڭ كارتوتەكاسى بار. بىراق تابا الماي جاتىرمىز. قازاقتىڭ بۇكىل مادەنيەتىن بويىنا سىڭىرگەن، كوكىرەگى كەنىش شال ىزدەپ جاتىرمىن.
شەتەلدەن اكتەر شاقىرتۋعا قالاي قارايسىز؟
– مەن ءوز فيلمدەرىمە ستسەناريدى ءوزىم جازامىن جانە ونى جازۋ بارىسىندا وسى كەيىپكەردى كىم سومدايدى ەكەن دەپ ويلاپ وتىرامىن. كەيدە بەلگىلى ءبىر اكتەرگە ارناپ تا جازاتىن كەزىڭ بولادى. ال ەندى ول ءرولدى شەت ەلدىك ءبىر اكتەرگە بەرە سالۋ مەن ءۇشىن اقىلعا سىيمايتىن دۇنيە. شەتەلدەن كەلگەن اكتەر قازاقتىڭ جان-دۇنيەسىن، بولمىسىن قالاي كورسەتەدى؟ ونىڭ ءتۇرى ۇقساعانمەن ىشكى دۇنيەسى باسقا عوي. كلاسسيكالىق شىعارمالاردى ويناتۋ ءۇشىن شەت ەلدەن اكتەر شاقىرۋعا بولاتىن شىعار. ال ەندى كينونى قازاقتىڭ اقشاسىنا ءتۇسىرىپ جاتقان سوڭ، وعان قازاق اكتەرلەرىن تۇسىرگەن دۇرىس.
تۇسىرگەن فيلمدەرىڭىزدىڭ ىشىندە توپ جارىپ، قوماقتى جۇلدەنى يەلەنگەن كەزدەر بولدى ما؟
— «دۇنيەجارىق» ءفيلمى جيىرمادان استام حالىقارالىق كينوفەستيۆالعا قاتىسىپ جەتى جۇلدەگە يە بولدى. بىلتىر فيلم حالىقارالىق كانن فەستيۆالىنە شاقىرىلدى، ال جىلدىڭ اياعىندا شۆەتساريانىڭ تسيۋريح قالاسىندا وتكەن «دۇنيە ءجۇزى كينوسى» دەگەن حالىقارالىق فەستيۆالدا بولدى. بۇل مەنىڭ كوركەم فيلم جانرىنداعى العاشقى تۋىندىم. ال وعان دەيىن ەلىمىزدىڭ تاريحىنا بايلانىستى، جەكە تۇلعالار تۋرالى قىرىقتان استام دەرەكتى فيلمدەر جاسادىم. جاڭگىر حان، ماحامبەت، كەنەسارى، اباي، جامبىل، ەلباسىمىز جايلى بىرنەشە فيلم ءتۇسىردىم. قازىر تۇرماعامبەت ىزتىلەۋۇلى تۋرالى فيلم ءتۇسىرۋ جۇمىستارىمەن اينالىسۋدامىن. ماۋسىم ايىنان باستاپ قىزىلوردا،تاشكەنت، بۇقارادا دەرەكتى ءفيلمدى ءتۇسىرۋ جۇمىستارى جالعاسادى.
اڭگىمەڭىزگە راحمەت.
اۆتور ولجاس قاسىم
«قازاقستان-زامان» گازەتى 28 مامىر 2009 جىل
