(اڭگىمە)

سوناۋ ءبىر الىستا قالعان 1956-جىلى، مەن وقۋ ىزدەپ الماتىعا كەلگەندە، بۇل قالادا سۇ­راپىل سوعىستىڭ سويقاندى ءىزى سول كۇيى سايراپ جاتىر ەدى. دۇنيەجۇزىلىك ەكىنشى سوعىستىڭ اياقتالعانىنا نەبارى ون ءبىر-اق جىل وتكەن، ءالى ءبىر ۇرپاق تا اۋىسىپ ۇل­گەرمەگەن. ورنى تولماي جاتقان باسقا كەم-كەتىك ءوز الدىنا، مەنىڭ كوزىمە بىردەن شا­لىنعان جات كورىنىس – مۇگەدەكتەردىڭ كوپتىگى. بالداقپەن جۇرەتىن شولاق اياق، شولاق قولداردى ايتپاعاندا، كوشەدە جەرتابان «اربانىڭ» ۇستىندە ەكى قولىمەن جەر تىرەپ سىرعانايتىن، ەكى اياعى قارا سانىنان كەسىلگەن جارتىكەش ادامدار دا ءجيى ۇشىراساتىن. وسىنداي دەنەسىنىڭ جارتىسى جوق، تۇبىرتەك ادامدى العاش كورگەندە، مەنىڭ باسىم اينالىپ، كوزىم قاراۋىتىپ، جىعىلىپ قالا جاز­داعانىم ەسىمدە. 

ولاي بولاتىنى، مەن قىرعىن سوعىستى باس­تان كەشپەگەن قىتايدىڭ شىڭجاڭ ول­كەسىنەن كەلىپ تۇرمىن عوي. راس، ول ەلدە دە ۇلت-ازاتتىق توڭكەرىس جولىندا اجەپتاۋىر ۇرىس­تار بولعان-دى. بىراق ءدال مىناداي، ادامدى شالعىمەن شاپقانداي ەتىپ تۋراپ تاستايتىن قاندى قاساپتى كورمەگەن ەكەنبىز. دۇنيەجۇزىلىك سول سوعىسقا قازاقستاننان ميلليونعا جۋىق ادام اتتانعان ەكەن، سونىڭ بەستەن ءبىرى عانا ورالعان كورىنەدى. ونىڭ دا قاق جارتىسى – الگىندەي اقساق-توقساق، مۇگەدەكتەر...
ءبىر بايقاعانىم، اراقتىڭ دا ءتۇبىن ءتۇسىرىپ ىشەتىن – سول مۇگەدەكتەر بولاتىن. ول ءۇشىن مايدانگەرلەردى ەشكىم سوكپەيدى، 
جازاعا دا تارتپايدى. اياق-قولدارىنىڭ كەمدىگىنە قاراماي ەستەن تانا ءىشىپ الىپ، تال-تالدىڭ تۇبىندە جايراپ جاتقانى... دەنساۋلىعى جوق، جارىم-جارتى ادامدار قاشانعا دەيىن شىداسىن، ارادا ون-ون بەس جىل وتكەندە، الماتى مۇگەدەكتەردەن ەداۋىر ارىلدى. تەك، قالسا، كۇتىمى جاقسى، تۇرمىسى تاۋىرلەرى عانا قالعان بولار.
بۇل ايتىلعاندار – سوعىس سالعان جارانىڭ بىردەن كوزگە ۇراتىن سىرت كورىنىسى عوي. بۇدان باسقا دا، ونىڭ ادام ومىرىنە تيگىزگەن زارداپتارى قانشاما. سونىڭ جالپىلاسقان ءبىر ءتۇرى – كونتۋزيا كورىنەدى. بۇل – ءاسىلى، باس سۇيەككە وق تيۋدەن، بومبالاۋ كەزىندە قاتتى سوققىعا ۇشىراپ، ميعا زاقىم كەلۋدەن پايدا بولاتىن ناۋقاس. ارينە، ول دا – مۇگەدەكتىڭ ءبىر ءتۇرى. بىردەن كوزگە ۇرىپ تۇرماعانىمەن، ونىڭ دا ءار الۋان بەلگىلەرى بار. ونداي ادامنىڭ جۇيكەسى جۇقارادى، ارتىق ءسوزدى كوتەرە المايدى. قاتتى اشۋلانعان كەزدە ەسى اۋىپ، تالىپ قالۋى دا مۇمكىن. ودان باسقا ۇمىتشاقتىق، جاڭعالاقتىق، ورىنسىز كوپ سويلەۋشىلىك، بالاشا جوقتان وزگەگە سەنە سالاتىن اڭعال­دىق... ءبارى دە سونىڭ زارداپتارى كورىنەدى.
مەن كونتۋزيا العان اداممەن العاش رەت ۋنيۆەرسيتەتتە وقىپ جۇرگەندە ۇشىراستىم. ءبىزدىڭ فيلفاكتا سونداي ءبىر وقىتۋشى بولدى. ءوزى قازاق ءتىلى گرامماتيكاسىنان ساباق بە­رەتىن-ءدى. ءوز ساباعىن جاقسى بىلەدى. ۇقىپتى­لىعى سونداي، لەكتسياسىنان ءبىر ءمينوت تە كەشىكپەيدى. ول كىسىنى دە مايداندا كونتۋزيا الىپ­تى دەسەتىن. ماڭدايىندا تىك تۇسكەن تىر­تىعى بار – وق تيگەن جارانىڭ ورنى... ءوزى كەرەمەت اشۋشاڭ، ەكى سوزگە كەلمەي شارت ەتە قالادى. سول سىرىن بىلەتىن كەيبىر ستۋدەنتتەر ونى ىزالاندىرۋعا قۇمار-اق:
– اعاي، كەلەسى لەكتسياڭىزعا كەلەسىز بە؟ – دەيدى وعان قاساقانا قيقار سۇراق قويىپ.
– كەلەم! – دەيدى قازاق ءتىلى مۇعالىمى ەكى كوزى شاپىراشتانا شاتىناپ. – ەگەر بالام ءبىر پالەگە ۇشىراماسا، ايەلىم اياق استىنان ينفاركت الىپ قالماسا، ءوزىمدى كوشەدە ماشينا باسىپ كەتپەسە، مىندەتتى تۇردە كەلەم! وسى ما ەستيىن دەگەنىڭ؟
سول باستاعى جارانىڭ زاردابى شىعار، جاڭاعى كۇيگەلەك ۇستازىمىز دا ومىردەن ەرتە ءوتىپ كەتتى. مەنىڭ كونتۋزيا العان اداممەن ەكىنشى رەت ۇشىراسۋىم ءارى جاقىنىراق تانىسۋىم بەرىتىندە، ۋنيۆەرسيتەتتى الدەقاشان ءبىتىرىپ، قىزمەتكە ارالاسقان كەزىمدە بولىپ ەدى. الماتىداعى باسپالاردىڭ بىرىندە قىز­مەت ىستەيتىنمىن: ول كەزدە مەملەكەتتىك باسپادا جۇزدەن استام ادام ىستەيدى. ادەبيەتتىڭ ءار جانرىنا ارنالعان الدەنەشە ءبولىم بار. مەن قازاق پروزاسى بولىمىندەمىن. بىزگە قاراما-قارسى بولمەدە ورىس رەداكتسياسىنداعىلار وتى­رادى. كۇن سايىن كورىسىپ، سويلەسىپ تۇ­رامىز.
سول جىلدار ورىس رەداكتسياسىندا جاسى قىرىقتىڭ ءىشىن ارالاپ كەتكەن ەگدەلەۋ ءبىر كىسى جۇمىس ىستەپ ءجۇردى. ەسىمى بايماحان ەكەن. قولىنا تاياق ۇستاپ، ءسال سىلتىپ باساتىن، ۇزىن بويلى، بۋرىل شاشتى، سىلىڭعىر قارا. ءوزى ورىس ءتىلدى قازاق، شىعارمالارىن ورىس تىلىندە جازادى. ال، بىلايعى ومىردە ورىسشا مەن قازاقشانى ارالاستىرىپ، قايسىسى اۋزىنا بۇرىن تۇسسە سونى ايتىپ، قويىرتپاقتاپ سويلەي بەرەدى. وقىعانداردىڭ ايتۋىنشا، جازعاندارى ءتاپ-ءتاۋىر دەسەدى. اسىرەسە، ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ءبىر باتىرىنىڭ ءومىر جولىن باياندايتىن رومان-ەسسەسىن جۇرتشىلىق جاقسى اتاپ ءجۇردى.
جاقىن ارالاسا كەلە بايقاعانىم، باي­ماحاننىڭ دا سوعىستا العان كونتۋزياسى بار ەكەن. بىراق مۇنىكى باسقا ەشكىمگە ۇقسا­مايتىن كونتۋزيانىڭ توتەنشە ءتۇرى بولسا كەرەك. بۇل كىسىدە ايتار ويدى سارالاپ، سۇ­رىپتاپ وتىراتىن ميدىڭ سۇزگىسى بوساپ كەتكەن ءتارىزدى. سونىمەن بىرگە، الدى-ارتىن ويلاۋ، قۋلىق-سۇمدىق، باقاي ەسەپ تە تۇگەل ءتۇسىپ قالعان. بالا سياقتى باسىنا كەلگەن ويدى ىرىكپەي ايتا سالادى دا، قاراپ وتىرادى. ول كىسىدە قۇپيا دەگەن جوق، ءبارى الاڭ-اشىق. ءبىز ونىڭ ۇيىندە نە بولىپ جاتقانىن، ايەلىنىڭ دۇكەننەن قانداي كيىم العانىن، بالالارىنىڭ قانداي تەنتەكتىك ىستەگەنىن ەرتەڭىندە-اق ءبىلىپ وتىراتىن بولدىق.
ءبىزدىڭ وندا تۇراقتى باسپاناعا قولىمىز جەتپەي، الماتىنى اينالا كوشىپ جۇرگەن كەزىمىز. ءبىر جىلى ءدام بۇيىرىپ، بايماحانمەن كورشى بولماسىم بار ما! ەكەۋىمىز دە ءبى­رىنشى الماتى جاقتاعى تەسلەنكو كوشەسىندە تۇرامىز. سول ماڭايدا كىلەڭ كاركاستان سالىنعان باراك ۇيلەر بار-تۇعىن. ءوزىنىڭ مايدانگەرلىگىن پايدالانىپ، سول كوشەدەن كىشىلەۋ ءۇش بولمەلى ءۇي العان بايماحان ءبىرتالايدان بەرى وسىندا تۇرادى ەكەن. ال، بىزدىكى – ۋاقىتشا جالداپ العان پاتەر... ەندى، امال جوق، بايماحان ەكەۋىمىز كۇن سايىن قىزمەتكە بىرگە بارىپ، كەيدە بىرگە قايتاتىن بولدىق. ەكى ءۇيدىڭ اراسىندا ءبىر-اق ءۇي بار. اۆتوبۋسقا ءمىنىپ-تۇسەتىن ايالداما ورتاق.
ءبىر كۇنى جۇمىستان بىرگە قايتىپ، اۆتوبۋس­تان تۇسكەن سوڭ ءوز ۇيىمە قاراي بۇرىلا بەرگەنىم سول ەدى، بايماحان بىلەگىمنەن ۇستاي الدى. بەتىمە قاراپ ءسال تۇردى دا:
– ەرتەڭ جۇمىس كۇنى ەمەس، دەمالىس ەمەس پە، ءا؟! – دەدى الدەنەنىڭ ەسەبىنە جەتە الماي تۇرعان ادامشا.
– ءيا، ەرتەڭ دەمالىس قوي، ونى نەگە سۇرادىڭىز؟
– ەندەشە، بىلاي بولسىن، ەرتەڭ تۇستە قا­سىڭا كەلىنشەگىڭدى ال دا، ءبىزدىڭ ۇيگە كەلە قال...
– جايشىلىق پا، باكە؟ بۇل نەنىڭ قۇر­مەتى...
– قازاقتا «ەرۋلىك» دەگەن بولادى ەكەن عوي. ياعني بۇرىن وتىرعاندار كەيىن كەلگەن كورشىنى قوناققا شاقىرىپ، ءدام تاتىرادى ەكەن. مەن – دۋراك سونى بۇگىنگە دەيىن ۇمى­تىپ ءجۇرىپ­پىن...
مەن ويلانىپ قالدىم. ءاسىلى، كونتۋزياسى بار ادامنان اۋلاق جۇرگەن جاقسى دەۋشى ەدى. قايتسەم ەكەن؟ ايتكەنمەن، كۇندە بەت كو­رىسەتىن كورشىنىڭ لەبىزىن قالاي جەرگە تاس­تارسىڭ.
– جارايدى، باكە، بارايىن، – دەدىم تاۋە­كەلگە بەل بۋىپ. – تەك، ءبىر-اق ساعاتقا... ويت­كەنى، تاعى دا ۋادە بەرگەن جەرىم بار.
ەرتەڭىندە تۇسكى ساعات ءبىر شاماسىندا ايە­لىمىز ەكەۋىمىز بايماحاننىڭ ۇيىنە بارا قالدىق. بىزگە ەسىكتى جاسى وتىزدىڭ ىشىنە ەندى ىلىنگەن، ادەمىشە كەلگەن، ورتا بويلى، اققۇبا ايەل اشتى. ار جاعىندا بايماحاننىڭ ءوزى دە تاياۋ تۇر ەكەن، ءبىزدى قۇراق ۇشا قارسى الىپ، «زال» دەپ اتالاتىن كەڭىرەك بولمەگە ەنگىزدى. جۇپىنى جيھاز، ارزان قول مۇلىكتەر... ءتور جاق­تا تۇرعان ءبىر شكاف كىتاپتان وزگە كوز تارتار ەشتەڭە بايقالمايدى. ءبىر مەزگىلدە ىشكى ۇيدەن ون-ون ەكى جاستار شاماسىنداعى ۇل مەن قىز شىعىپ، بىزبەن سالەمدەستى.
– ءبىز، ءنۇرباتي ەكەۋىمىز بالانىڭ سانىن بىرازعا دەيىن اپاراتىن ەدىك، – دەدى بايماحان بالالار قايتا ىشكە كىرىپ كەتكەن سوڭ. – ءاسىلى، بالا ماحابباتتان جارالادى عوي. ول جاعى بىزدە جەتكىلىكتى... تەك، ءۇيىمىز تارلاۋ. كەيدە ءبىر بولمەگە كۆارتيرانت جىبەرەمىز... ايەلىمىز ەكەۋىمىز ءبىر-بىرىمىزگە قارادىق تا قويدىق. الگى سوزدەردى ءبىر كەلگەن قوناققا ايتپاي-اق قويسا دا بولادى عوي... نە ىستەيسىڭ؟ بايماحان باسىنا كەلگەن ويدى جاسىرا المايدى.
ءسىرا، بىزدەن باسقا دا شاقىرعان قوناعى بولسا كەرەك، ۇستىنە كلەنكا جابىلعان، اباجاداي ۇستەلدىڭ اينالاسىندا التى-جەتى ورىن­دىق قويىلىپتى. ءبىر ءىش جيىپ قالعانىم، قوناق شاقىرعان ءۇي سياقتى ەمەس، ۇستەلدىڭ ءۇستى قاڭىراپ بوس تۇر. ءاسۇي جاقتان دا ءپىسىپ جاتقان تاماق ءيىسى سەزىلمەيدى... ايەلىم ماعان جاپاقتاپ قاراي بەرەدى. بىردەمەگە ۇرىنباي تۇرعاندا، وسى ۇيدەن امان-ەسەن قايتساق بولعانى.
الدەن ۋاقىتتا ەسىك قوڭىراۋى باسىلىپ، ىشكە تاعى بىرەۋلەردىڭ كىرگەنى بايقالدى. ورتا جاستاعى ەرلى-زايىپتىلار. ەركەگى سوعىستا بايماحانمەن بىرگە بولعان مايدانداس دوسى بولسا كەرەك. ءسىرا، كوپتەن كورىسپەگەن بە، قاۋقىلداسىپ، امانداسىپ جاتىر. سونىمەن، ۇلكەندەر تورگە وزىپ، ۇستەل باسى تۇگەندەلگەندەي بولدى. 
– ءنۇرباتي، تاماعىڭدى تۇسىرە بەر. قو­ناق­تار كەلىپ بولدى، – دەدى ءبىر شولمەك اراقتى ۇس­تەل ۇستىنە قويىپ جاتقان بايماحان ءاسۇي جاققا داۋىستاپ.
كوپ ۇزاماي تورگى ۇيگە ءنۇرباتي كىرىپ، داس­تارحانعا ۇيەمە قىپ تۋرالعان ءبىر تارەلكا بولكە نان اكەلىپ قويدى. سونان سوڭ ءار ادام­نىڭ الدىنا بىردەن تارەلكە، شانىشقى، قا­سىق قويىپ ءبىر كەتتى. سونىڭ ارتىنان ىلە-شالا پوميدور مەن قيار ارالاس سالات اكەلىپ قويىپ، تاعى كەتتى. «سوندا، بۇلاردىڭ قوناق­تىڭ الدىنا تارتار سىي تاباعى نە بولدى ەكەن» دەپ تىقىرشىپ، مەن وتىرمىن. ءبىر مەز­گىلدە ءنۇرباتي ءبىر مەسكەي ىستىق بورششتى قاي­قايا كوتەرىپ كەلىپ، تارەلكالارعا قۇيا باس­تاعاندا، «ۋھ» دەپ ءبىر-اق تىنىس الدىم-اۋ!
ارينە، «قوناقتا ەرىك جوق، ماي بەرسە دە جەي بەرەدى». بۇگىن بايماحان نە بەرسە دە ءىشىپ-جەۋگە ءتيىسپىز. بورشش تا – ءبىر حالىقتىڭ كادەلى تاماعى. ءارى بارىمىزگە كوپتەن تانىس. مىناۋ دا – كاپۋستاعا قىزىلشا قوسىپ جاساعان كادىمگى بورششتىڭ ءوزى. تىم قاتىقسىز دا ەمەس، ىشىندە اسىقتاي-اسىقتاي ەت بارى بايقالادى... الدە، بۇلار اسحاناداعى سياقتى بەرەتىن تاماعىن ء«بىرىنشى» جانە «ەكىنشى» دەپ ءبولدى مە ەكەن؟ سوندا ەكىنشىگە بەرەتىن قويۋ تاماعى نە بولدى ەكەن؟ سول ويمەن، داستارحان شەتىنە مانا كەلىپ قونجيعان «ماسكەۋدىڭ ايرىقشا اراعى» مەن ءتورت-بەس ريۋمكاعا قاراپ قويىپ، الدىمىزداعى اسقا سۇعىنا بەرگەنىمىز سول ەدى، كەنەت بايماحاننىڭ:
– ستوپ! – دەگەن داۋىسى ەستىلدى. – ءنۇر­باتي، تەز سمەتانا اكەل. سەن داستارحانعا سمەتانا قويماپسىڭ عوي.
«قاپ، تاعى ءبىر پالە باستالدى-اۋ» دەدىم ىشىمنەن. شىنىندا دا، سولاي بولدى.
– بايەكە، كەشىر، مەن اسىعىپ ءجۇرىپ، دۇ­كەننەن قايماق الۋدى ۇمىتىپ كەتىپپىن، – دەدى ايەلى قۇلاعىنا دەيىن قىزارىپ.
– وندا، دەرەۋ بالالاردىڭ ءبىرىن دۇكەنگە جىبەرە قوي. كاكوي بورشش بەز سمەتانا؟! - دەدى ءۇي يەسى سالتاناتتى تۇردە.
ءبىز بۋى بۇرقىراعان ىستىق بورششقا قاسىق سالا الماي تىم-تىرىس وتىردىق تا قالدى. ەندى دۇكەننەن قايماق اكەلگەنشە كۇتۋىمىز كەرەك. توردە وتىرعان مايدانگەر ءسال ىڭعاي­سىزدانىپ:
– ءاي، بايماحان، سول قايماقتىڭ كەرەگى نە؟ باياعىدا، مايداندا جۇرگەندە قاتىقسىز قارا بورششتى قايماقسىز-اق ىشە بەرۋشى ەدىك قوي، – دەپ توقتاۋ ايتىپ كورىپ ەدى، ءۇي يەسى كونەتىن ەمەس.
– جوق، اتاماڭىز! سوعىس كەزى باسقا. ال، قازىر كەمەلدەنگەن سوتسياليزم تۇسىندا قايماق قاتپاي بورشش ءىشتى دەگەن نە؟ كاكوي بورشش بەز سمەتانا! – دەپ قاسارىسىپ وتىرىپ الدى. سونان سوڭ بورششتىڭ تىم پايدالى تاماق ەكەنىن، بۇگىن ەت استىرماي، باسقا تاماق تا ازىرلەتپەي، تەك بورشش ىستەتىپ وتىرعانىن ۇزاق سويلەپ، تۇسىندىرۋمەن بولدى.
امال نە، دۇكەنگە كەتكەن بالانى كۇتۋگە تۋرا كەلەدى. ەكى مايدانگەر ۋاقىت وتكىزۋ ءۇشىن، ستالينگراد شايقاسى كەزىندە باستان كەشكەندەرىن ايتىپ وتىر... مەن وسى ارادا كونتۋزيانىڭ نە ەكەنىن ءبىرشاما تۇسىنگەندەي بولدىم. بايماحاننىڭ سىرقاتى – ويىنا كەلگەن نارسەنى بۇكپەي ايتۋ عانا ەمەس، جانە ويىنداعىسىن ىسكە اسىرۋ جولىندا ايت­قانىنان قايتپاي، قاتىپ قالۋ... تاعى ءبىر تاڭعالعانىم، وسىنىڭ بارىنە ايەلى ءنۇرباتي قالاي كونىپ وتىر؟ الدە «اپەكەمە جەزدەم ساي» دەگەندەي، ول دا – ميى شايقالعان بىرەۋ مە؟
الدەن ۋاقىتتا دۇكەنگە قايماق الۋعا كەتكەن قىز دا ءبىر بانكىنى قۇشاقتاپ، قۇستاي ۇشىپ جەتتى-اۋ! ءبىز، ءبارىمىز دە يىعىمىزدان ءبىر باتپان جۇك تۇسكەندەي تىنىستاپ قال­دىق. ال، بايماحاننىڭ قۋانعانىن سۇراما:
– مىنە، ەندى بورششتى ىشۋگە بولادى! – دە­دى بانكىدەگى قايماققا ءوزى الدىمەن قول سوزىپ. – كاكوي بورشش بەز سمەتانا!
مانادان بەرى كوزى مولدىرەپ، ۇستەل شە­تىندە تۇرعان «ماسكەۋدىڭ ايرىقشا اراعىنا» دا كەزەك ەندى ءتيىپ ەدى. ارينە، مانا قۇيىلعان بورشش ءسال سۋىپ قالىپتى. ونى ىسىتىپ اكەلۋ ءنۇرباتيدىڭ كاپەرىنە دە كەلگەن جوق... ەگەر وسىنىڭ ءبارىن باسقا بىرەۋ ىستەسە، قوناقتارىن مازاقتاپ قورلاۋ ءۇشىن ادەيى ىستەپ وتىر دەپ ويلاۋعا بولار ەدى. ال، بايماحانعا وكپە ارتىپ، كىنا قويا المايسىڭ. ويتكەنى، ول وسىنىڭ ءبارىن كىرشىكسىز تازا كوڭىلمەن رياسىز ىستەپ وتىر. 
ءبىز سول كۇنى «ەرۋلىك» بەرگەن كورشىدەن قايماق قاتقان بورشش ءىشىپ، ءۇي يەلەرىنىڭ دەنساۋلىعىنا ءجۇز گرامنان كوتەرىپ، كۇلە-كۇلە ۇيىمىزگە قايتتىق. كەيىن مەن وسى جولعى «قوناقاسىنى» ءجيى ەسكە الىپ ءجۇردىم. پارىقسىزدىق جايىندا ءسوز بولعاندا، مۇنى بالالارىما دا ىلعي ايتىپ وتىراتىنمىن. ول بارا-بارا ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ ماتەلىنە اينالدى. وقتا-تەكتە الدىمىزعا بورشش كەلە قالسا، بالالار: «كاكوي بورشش بەز سمەتانا» دەپ وتىر­عانى.
وسى وقيعادان سوڭ بايماحان نە ايتسا دا، نە ىستەسە دە تاڭدانۋدى قويدىم. ونىڭ ىسىنە اشۋلانا دا، كۇلە دە المايسىڭ. سەبەبى، ول – ساۋ ادام ەمەس، جارىمجان عوي. اۋىرۋ ادامعا كۇلۋگە بولا ما؟ ءبىر كۇنى تۇسكى ءۇزىلىس كەزىندە ءوزىمىزدىڭ اسحاناعا كىرسەم، ءبىر ۇستەلدە بايماحان جالعىز وتىر ەكەن. الدىندا ءبىر تا­رەلكا بورشش (وسى كىسى-اق بورششتان جالىق-پايدى ەكەن), تۋرالعان جارتى بولكە نان، بىرنەشە ستاكان شاي... مەن دە پادنوسىمدى كوتەرىپ بارىپ، سونىڭ قاسىنا جايعاستىم. بورشش پەن ناندى كومەيلەتە سوعىپ جاتقان كورشىم مەنى كورىپ، ءسال-ءپال قىسىلىپ قالدى.
– بايقاعان شىعارسىڭ، مەن قازىر قۇر شاي مەن بورشش قانا ءىشىپ وتىرمىن، – دەدى ءىس ءمانىسىن ودان بىرەۋ سۇراعانداي. – قازىر بىزدە اقشا جوق. سەنەسىڭ بە، تاڭەرتەڭ ورازامدى اشپاي شىقتىم. نۇرباتيگە قارايتىن بەت جوق... جاقىندا باسپادان كىتابىم شىعادى. سونىڭ قالاماقىسىن السام، تاماقتىڭ ءتاۋىرىن جەيمىن عوي ءالى...
مەن ۇندەگەم جوق. جۇباتا دا، كۇلە دە المادىم. نە دەرسىڭ، بايماحان ءدال وسى ساتتە نە ويلاسا، سونى جاسىرماي ايتىپ وتىر. سىر الدىرماي كولگىرسۋ، جالعان پوزا جاساۋ – وعان مۇلدە جات. بىلايشا ايتقاندا، كىناسىز بالا عوي. ساقالدى ءسابي...
ايتقانىنداي-اق، سول جىلى كۇزدە باي­ما­حاننىڭ كىتابى شىقتى. سول كىتاپقا اجەپتاۋىر اقشا السا كەرەك. باسقا اۆتورلار بولسا جىمىن بىلدىرمەي جىتىرار ەدى. ال، بايماحان­نىڭ قالاماقىسى باسپانى، باسپا عانا ەمەس، بۇكىل الماتىنى دۇرلىكتىردى... وقيعا بىلاي وربىگەن. بۇل الگى اتىشۋلى امەريكا-ۆەتنام سوعىسى ءجۇرىپ جاتقان كەز بولاتىن. ءبىر كۇنى بايماحان ەكى ءجۇز سومدى كونۆەرتكە سالادى دا، باس­پانىڭ پارتيا ۇيىمىنا الىپ كەلەدى. ول كەزدە ەكى ءجۇز سوم – اجەپتاۋىر اقشا...
– بۇل نە؟ – دەيدى پارا بەرىپ تۇر ما دەپ شوشىپ قالعان پارتيا ۇيىمىنىڭ حاتشىسى.
– اقشا عوي.
– ونى مۇندا نەگە اكەلىپ تۇرسىڭ؟
– ۆەتنامعا جاردەم... وتباسىمىزدىڭ اتىنان سوعىستا زارداپ شەككەن ۆەتنام شارۋالارىنا جىبەرمەكپىز.
مۇندايدى كۇتپەگەن پارتيا ۇيىمىنىڭ حاتشىسى نە ىستەرىن بىلمەي ابىرجىپ قا­لادى.
– اۋ، بايماحان-اۋ! – دەيدى ونىڭ بەتىنە اڭىرايا قاراپ. – بيىل كىتابىڭ شىعىپ، باسپادان ءبىراز اقشا العانىڭدى بىلەمىز. الدىمەن ءوز وتباسىڭنىڭ كەم-كەتىگىن تولىقتاپ، بالا-شاعاڭنىڭ مۇقتاجىن شەشىپ المايسىڭ با؟!
– ول جاعىنا الاڭ بولماڭىز! – دەيدى بايماحان نىق سەنىممەن. – ءبىز ۇيدە ءنۇرباتي ەكەۋىمىز ءبارىن ەسەپتەدىك. بالالاردىڭ كيىم-كەشەگى، قىستىق ازىق-تۇلىك، پاتەراقى، بارىنە اقشا بولىنگەن... سونىڭ ءبارىن ەسەپتەگەندە، مىنا ەكى ءجۇز سوم ارتىپ قالىپ وتىر عوي. مەن – سوعىستا بولعان اداممىن. وق استىندا قىرىلىپ جاتقان ۆەتنام شارۋالارىنا كومەكتەسۋىم كەرەك! 
قانشا تۇسىندىرسە دە، بايماحاندى ءوز اقى­لىنا كوندىرە الماعان حاتشى، اقىرىندا:
– جارايدى، اقشا وزىڭدە تۇرا تۇرسىن. بۇل – مەن شەشەتىن نارسە ەمەس، جوعارعى جاق­پەن سويلەسەيىن. ەگەر ەلىمىزدە وسىنداي «جى­لۋ» جيناۋ ناۋقانى ءجۇرىپ جاتسا، سەنىڭ اق­شاڭ دا ءبىر كادەگە جارار، – دەپ قايتارا­دى.
شىن مانىندە حالىقارالىق قيىن ما­سەلەگە تاپ بولعان حاتشى دەرەۋ اۋپارتكومعا تە­لەفون سوعادى: «وسىلاي دا وسىلاي، بىزدەگى ءبىر مايدانگەر-ينتەرناتسيوناليست ەكى ءجۇز سوم مولشەرىندە ۆەتنامعا جاردەم جىبەرگىسى كەلەدى. ونى نە ىستەيمىز؟» دەيدى عوي باياعى. بۇل باستامانىڭ ساياسي ماڭىزىنىڭ جوعا­رىلىعى سونشا، مۇنى اۋپارتكوم ءوزى شەشە الماي، قالالىق كوميتەتپەن حابارلاسادى. ولار دا توق ەتەرىن ايتا المايدى. «وسىنداي ءبىر توتەنشە جاعداي بولىپ تۇر» دەپ ورتالىق كوميتەتپەن تىلدەسەدى. جاۋاپكەرشىلىكتى مويىنعا الۋعا باتىلدارى جەتپەي، ولار ماس­كەۋگە سۇراۋ سالادى. اقىرى، ارادا اي وت­كەندە، ورتالىقتان مىناداي جاۋاپ كەلەدى عوي. «ۆەتنام حالقىنا جاناشىرلىق تا­نىتقان مايدانگەرگە مىڭ دا ءبىر راحمەت! بىراق ءدال قازىر حالىقتان جاردەم جيناۋ كۇن تارتىبىندە تۇرعان جوق. ونسىز دا ۆەتنامعا كومەك بەرىلىپ جاتىر. سوۆەت وداعىنان ۆەتنامعا قارۋ-جاراق، ازىق-تۇلىك تۇرىندە بەرىلىپ جاتقان جاردەم ميللياردتاپ سانالادى. ول جاعىنا ءبىزدىڭ ازاماتتار الاڭداماي-اق قويسىن» دەسە كەرەك.
ءسويتىپ، بايماحاننىڭ ەكى ءجۇز سومى كرە­مل­گە دەيىن بارىپ، اقىرى ءوز يەسىن قايتا تاۋىپ ەدى. مۇنى دا ول الدەكىمدەرشە جاقسى اتانايىن، كوزگە تۇسەيىن دەپ ىستەپ جۇرگەن جوق. بۇل دا – ونىڭ ادال ويى، الىستاعى ۆەتنام حالقىنا دەگەن جاناشىرلىعى... ال، ءبىز قانشا ويلانساق تا، كەدەي وتباسىنىڭ بيۋد­جەتىنەن ەكى ءجۇز سومنىڭ قالاي ارتىلىپ قال­عانىن تۇسىنبەي-اق قويدىق.
ال، بايماحاننىڭ كەيبىر قىلىعى باسقاعا ەمەس، ونىڭ وزىنە ايانىش تۋدىرعانداي ەدى. كۇلكى ەمەس، ايانىش. شىن مانىندەگى تراگەديا... ءبىر كۇنى ول قىزمەتكە قاباعى اشىلماي، تۇنەرىپ كەلدى. ءوز بولىمىنە دە تۇراقتاي الماي، ءبىرازدان سوڭ بىزگە كەلدى. ۇيىندە ءبىر كەلەڭسىز جاعدايدىڭ بولعانى انىق. وندايىن ىشكە بۇگىپ قالاتىن بايماحان با، قالايدا بىرەۋلەرگە ايتۋى كەرەك. ىشتەگى شەرىن سىرت­قا شىعارۋعا ءارتۇرلى ۇلتتان قۇرالعان ءوز بو­لىمىنەن گورى، ءبىزدى قولاي كورەتىن سەكىلدى:
– بۇل قاتىن دەگەنگە سەنۋگە بولمايدى ەكەن عوي، – دەدى ءبىر مەزگىلدە داۋىسى جەر استىنان شىققانداي قۇمىعىپ. – مەن بۇرىن نۇرباتيگە قۇدايداي سەنۋشى ەدىم، الدانىپپىن. ءبارى بەكەر بوپ شىقتى...
– نە بولدى، اعاسى؟! – دەيمىز ءبارىمىز ورە تۇرەگەلىپ. – جەڭگەي، شىنىمەن-اق، كوزىڭىزگە ءشوپ سالىپ ءجۇر مە؟
– سولاي ەكەن! – دەدى ول بالاشا كەمسەڭ­دەپ. – تيىن-تەبەنى سەپ بولسىن دەپ، بيىل ۇيىمىزگە كۆارتيرانت (پاتەرشى) جىبەرگەنبىز. جيىرمانىڭ ىشىندەگى جاس جۇمىسشى... كەشە كوڭىل-كۇيىم بولماي، قىزمەتتەن ەرتە قايتىپ، ىشكى ۇيگە كىرىپ بارسام، ءنۇرباتي ءتور الدىن­داعى توسەكتە، ءبىر كورپەنىڭ استىندا جاتىر جاڭاعى كۆارتيرانت جىگىتپەن...
مۇندايدا جۇباتارلىق بىردەڭە ايتۋ قيىن عوي. بولمەدەگى بەس-التى جىگىت تۇگەل ءمو­ليىپ، تومەن قارادىق. «يت-اي! – دەيمىز ىشى­مىزدەن كۆارتيرانت جىگىتتى قارعاپ. – باي­قۇستىڭ اڭقاۋلىعىن پايدالانىپ، ايەلىمەن كوڭىل قوسىپ العان عوي كوپتەن بەرى...». قۇداي باسقا سالماسىن، ەر-ازامات ءۇشىن بۇدان وتكەن قاسىرەت بولا ما؟ بۇل سورلى ەندى ول ۇيگە قالاي باس سۇعادى؟ جان جاراسىن جىلى جاۋىپ قويا سالماي، ونىسىن جۇرتقا جاريا ەتىپ، ايتىپ وتىرعانىن كورمەيسىڭ بە؟!
بىراق ءبىز بايماحان ءۇشىن تەككە ۋايىمداپ ءجۇرىپپىز. ەرتەڭىندە جۇمىسقا جايراڭداپ كەلدى اعامىز. ادەت بويىنشا، الدىمەن ءبىزدىڭ بولمەگە باس سۇققان.
– كاكوي يا – دۋراك! – دەدى بوساعادان ات­تاي بەرىپ. – كەشە ۇيگە بارعان سوڭ ماعان ءبا­رىن دە ءنۇرباتي ءتۇسىندىردى. وزدەرىڭ بىلەسىڭدەر، قازىر ۇيلەرگە جىلۋ جىبەرگەن جوق قوي. كاركاس ۇيلەر وتە سۋىق. ءنۇرباتي مەن كۆارتيرانت جىگىت سۋىق ۇيدە توڭعان سوڭ، ءبىر كورپەنىڭ استىنا كىرىپ، جىلىنىپ جاتىر ەكەن عوي... ال، مەن – دۋراك، سونى تۇسىنبەي باسقاشا ويلاپ قالىپپىن.
مۇندايدا نە ايتۋعا بولادى؟ ايتكەنمەن، ءبا­رىمىز جامىراي ءتىل قاتىپ:
– ە، باسە، جەڭگەمىزگە نە كورىنىپتى، ءسىزدىڭ كوزىڭىزگە ءشوپ سالاتىنداي.
– ونداي جەڭىل ءجۇرىستى ايەلگە ۇقسامايدى عوي ول كىسى! – دەسىپ، ءبارىمىز دە قۋانىپ قالعان ءتۇر بايقاتتىق.
مىنە، سىرت كوزگە بادىرايىپ كورىنبەيتىن، جاعدايىن جاقىن ارالاسقاندار عانا بىلەتىن ءبىر سوعىس مۇگەدەگى ورتامىزدا وسىلاي ءجۇرىپ جاتىر. ونىڭ وعاش قىلىقتارىن كورگەن 
سايىن، «سوعىستىڭ بەتىن ارى قىلسىن! قۇداي كون­تۋزيا قىلا كورمەسىن» دەپ تىلەيمىز ىشى­مىزدەن.
ال، كوڭىلگە اركەز ورالا بەرەتىن تاعى ءبىر سۇراق بار؟ وسىنداي اپەندى شالىس ادام قالاي كىتاپ جازىپ ءجۇر؟ ونىڭ شىعارمالا-رىن جۇرتشىلىقتىڭ ءسۇيىپ وقيتىنى نەلىك­تەن؟ بايىپتاپ قاراعان كىسىگە ونىڭ دا جاۋابىن تابۋ قيىنعا تۇسپەيتىن سەكىلدى. ويتكەنى، «اقىن-جازۋشى كىم دەسەڭىز، ول – بالالىق قاسيەتتەردى بويىندا نەعۇرلىم مول ساقتاعان ادام» دەيدى ەكەن بىلەتىندەر. ال، بايماحان – قۋلىق-سۇمدىقتى، باقاي ەسەپتى بىلمەيتىن، تاپ-تازا بالانىڭ ءوزى ەمەس پە. الدىنداعى اق قاعاز قانداي پاك بولسا، بايماحان دا سونداي كىرشىكسىز. ەندەشە، ونداي ادامنىڭ قالامىنان كەيدە جاقسى شىعارما تۋسا، وعان تاڭداناتىن نە بار؟