داعدارىسقا قارسى باعدارلامانىڭ ون تەزيسى 

قۇرمەتتى وتانداستار! 

مەن سىزدەردىڭ نازارلارىڭىزعا داعدارىستان شىعۋدىڭ باعدارلامانى ۇسىنامىن. مەنىڭ ويىمشا، بۇل باعدارلاما ءبىزدىڭ ەلىمىزدى ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتكىزەتىن بولادى. 

1. حالىق – ​ ەلدىڭ قادىرلى يەسى. 

قازاقستاننىڭ بايلىعى حالىققا قىزمەت ەتۋى كەرەك. مەن – مۇناي مەن گاز ونەركاسىبىن، اليۋميني ونەركاسىبىن جانە ءتۇستى مەتاللۋرگيانى ۇلتتاندىرۋدى ۇسىنامىن. وسى ءبىر عانا شارا بىرنەشە ەسەگە بيۋدجەتتىڭ كىرىسىن ۇلعايتادى. 

نەگىزگى بانكتەردى، ەلەكتر ەنەرگيانى وندىرەتىن سالانى، تەمىر جول سالاسىن، بايلانىس سالاسىن، سونداي-اق، قورعانىس ونەركاسىبى كومپانيالارىن ۇلتتاندىرۋ قۋاتتى مەملەكەتتىك سەكتوردى قۇرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل شارا شەتەلدىك كاپيتالعا قازاقستاننىڭ تاۋەلدىلىگىن ازايتۋعا مۇمكىندىك تۋعىزادى. 

ۇلتتاندىرۋ، ەلدىڭ دامۋىنا جوسپارلى سيپات بەرەدى، الەمدە بىزدىڭ ەلىمىزدىڭ باسەكەلەستىك مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتەدى. «ستراتەگيالىق جوسپارلاۋ تۋرالى» زاڭ قابىلداۋ قاجەت دەپ ويلايمىن. بىراق بۇل تەك ءبىرىنشى قادامدار بولىپ تابىلادى. ەكونوميكا تۇراقتى جانە ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن، ەكونوميكادا تاكتيكالىق جانە ستراتەگيالىق جوسپارلاۋ بولۋى ءتيىس. بۇل شارانى ورىنداۋ ءۇشىن، ءتيىستى مەملەكەتتىك ورگان قۇرىلۋى كەرەك. 

2. ەكونوميكا جاعىنان ەگەمەندى قازاقستان. 

ءبىزدىڭ ەكونوميكالىق ەگەمەندىگىمىزدى قالپىنا كەلتىرەتىن ۋاقىت كەلدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق بانكى ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىن جانە الەۋمەتتىك سالاسىن دامىتۋ ىسىنە ادال قىزمەت ەتۋى ءتيىس، ياعني، ارزان جانە ۇزاق مەرزىمدى نەسيەلەر ارقىلى وتاندىق ەكونوميكانىڭ دامۋىن ىنتالاندىرۋ كەرەك دەپ بىلەمىن. 

بانك جۇيەسىن باقىلاۋعا الۋ جانە شەتەل ۆاليۋتاسىمەن وپەراتسيالار جاساۋدى مەملەكەتتىك باقىلاۋعا الۋ شەتەلگە كاپيتالدى توقتاۋسىز اكەتىلۋىن توقتاتادى. سوڭعى جىلداردا ول قازاقستان ەكونوميكاسىنا تەرىس اسەر ەتەدى. 

مەن دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنان قازاقستاننىڭ شىعۋ ماسەلەسىن شەشۋگە دايىنمىن. جاڭا بيلىك باسقارۋدىڭ وزىق تۇرلەرىن پايدالانىپ،  شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتىپ ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق ەگەمەندىگىن نىعايتادى.  

مەنىڭ داعدارىسقا قارسى جوسپارىم حالىقتىق جانە ۇجىمدىق كاسىپورىنداردى بارىنشا قولداۋدى قامتاماسىز ەتەدى. ول وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەردى جۇيەلى پروتەكتسيونيستىك شارالار ارقىلى قورعاۋعا باعىتتالعان. وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەردى قورعاۋ كەرەك جانە ولار پروتەكتسيونيستىك شارالار ارقىلى قورعالاناتىن بولادى. 

سونىمەن قاتار، داعدارىسقا قارسى تاعى ءبىر شارانى قولداۋعا بولادى ول دەوفشوريزاتسيا. 

3. يندۋستريا. عىلىم. تەحنولوگيالار. 

وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ ۇلەسى ىشكى جالپى ونىمدە 70-80 پايىزعا دەيىن ارتادى. گەرمانيادا، مىسالى، بۇل ۇلەس - 83 پايىز. 

قازاقستانعا ەڭ سوڭعى عىلىمي جاڭالىقتار مەن جوعارى تەحنولوگيالارعا نەگىزىدەلگەن قۋاتتى جانە زاماناۋي يندۋستريا قاجەت. ونىڭ ەڭ نەگىزگى سالالار وسى سالالار بولۋى ءتيىس: ميكروەلەكترونيكا، روبوتوتەحنيكا، ستانوك قۇرۋ سالاسى، اۋىل شارۋاشىلىق تەحنيكانى جاساۋ سالاسى، اۆتوموبيل جاساۋ سالاسى. تەك سوندا عانا ءبىز بۇل دۇنيەدە ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتەتىن بولامىز. ءبىز «ونەركاسىپتىك ساياسات تۋرالى» زاڭدى قابىلداۋىمىز كەرەك، بۇل زاماننىڭ تالابى. سونىمەن قاتار، جەڭىل ونەركاسىپكە قولداۋ قاجەت. 

ءححى عاسىردا عىلىمدى جاڭعىرتپاي يندۋستريالاندىرۋدى جۇزەگە اسىرۋ مۇمكىن ەمەس. وتاندىق عالىمداردىڭ عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىن قارجىلاندىرۋىن بىرنەشە ەسەگە كوبەيتۋ كەرەك. عىلىمي زەرتتەمەلەردى جۇزەگە اسىرىپ جاتقان ۇيىمداردىڭ ىشكى جالپى ونىمدە ۇلەس سالماعىن 30 پايىزعا دەيىن كوتەرۋ كەرەك. بۇل بولاشاققا جاسالعان ينۆەستيتسيالار بولادى. 

3. دامىعان اۋىل – بەرەكەلى، ءارى اۋقاتتى قازاقستان. 

قازاقستاننىڭ جەرى ءوز حالقىن اسىراي الادى جانە بۇعان قوسا تاعى 50 ميلليون ادامدى ساپالى ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتە الادى. قازاقستاندا كوپ جەر پايدالانبايدى. مەملەكەت اۋىلعا كوڭىل بولەتىن ۋاقىت كەلدى. قازاقستان سوندا عانا بەرەكەلى بولادى. قاشان اۋىلدا ءىرى اۋىل-شارۋاشىلىق وندىرىستەر، الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىم، تۇقىم ءوسىرۋ شارۋاشىلىعى، اسىل تۇقىمدى مال شارۋاشىلىعى، مەليوراتسيا جۇيەسى قايتا دامىتىلادى؟ اۋىلدىڭ ەنەرگوقارۋلاندىرۋىن بىرنەشە ەسەگە كوتەرۋ كەرەك، ياعني اۋىلدى جاڭا تراكتورلارمەن، كومبايىندارمەن جانە اۆتوكولىكتەرمەن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمدى قالپىنا كەلتىرۋ دەگەنىمىز بۇل اۋىلداردا مەكتەپ، بالاباقشا، فەلدشەرلىك – اكۋشەرلىك پۋنكت، مادەنيەت ءۇيى مەن ستاديون بولۋ كەرەك دەگەن ءسوز. سونىمەن قاتار، اۋىلدىق وكرۋگتاردىڭ گازداندىرۋ دەڭگەيىن ارى عاراي كوتەرە بەرۋ كەرەك، اۋىلدا جارىق، ينتەرنەت، ەلەكترقۋات پەن تاس جولدار بولۋ كەرەك. مەنىڭ ويىمشا، اگروونەركاسىپتىك كەشەندى جاڭعىرتۋ باعدارلامادا جەمىس-جيدەكتەر مەن كوكونىستەردى كونسەرۆىدە ءوندىرۋ شارالارىن ەرەكشە ءبولىپ جازۋ كەرەك، نەگىزىندە ءبىز اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن وندىرۋگە كوبىرەك كوڭىل ءبولۋىمىز كەرەك. 

مال شارۋاشىلىقتى، قوي ءوسىرۋ، ءىرى قارا مال شارۋاشىلىعىن، تۇيە شارۋاشىلىعىن، جىلقى شارۋاشىلىعىن، قۇس شارۋاشىلىعىن جانە تاعى باسقالاردى ەرەكشە تارماقپەن بەلگىلەپ مەملەكەت ارقىلى كومەك كورسەتىلۋ كەرەك، سونىمەن قاتار ۆەتەريناريا سالاسىن قالپىنا كەلتىرۋ كەرەك. 

بالىق ونەركاسىبى مەن ارا شارۋاشىلىعىنا دا مەملەكەت كوڭىل ءبولۋ كەرەك دەپ بىلەمىن. مايلى داقىلداردى دا ءوسىرۋدى جولعا قويىپ، بۇنى دا مەملەكەت قولعا الۋ كەرەك. 

بۇنىڭ ءبارىن ءبىز ەكى شارتتى ورىندايتىن بولساق جۇزەگە اسىرۋعا بولادى. بىرىنشىدەن ەگەر دە اگروونەركاسىپتىك كەشەندى قولداۋ ءۇشىن ءبىز بيۋدجەتتىك شىعىنداردىڭ كەم دەگەندە 10 پايىزىن جۇمساۋعا دايىن بولۋىمىز كەرەك. ەكىنشىدەن ءبىز ديقاندار مەن فەرمەرلىك شارۋاشىلىقتاردى قولداپ، ءىرى ۇجىمدىق شارۋاشىلىقتار مەن كووپەراتسيانى قايتا دامىتۋعا ءتيىسپىز. ءىرى شارۋاشىلىقتار بۇل ورنىقتى شارۋاشىلىقتار، ولار تەز ازىق-تۇلىك نارىعىنىڭ وزگەرىستەرىنە بەيىمدەلەدى. 

5. كرەديتتىك رەسۋرستاردى ەلىمىزدىڭ دامۋىنا پايدالانۋ. 

ءبىز ۇلتتىق قوردىڭ قاراجاتىن جانە زەينەتاقى قوردىڭ قاراجاتىن ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىن جانداندىرۋعا پايدالانۋىمىز كەرەك دەپ ويلايمىن. بۇگىن قازاقستاندا كولىك ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ كەرەك، ياعني ءبىز جاڭا تەمىرجولدار مەن كاسىپورىنداردى سالۋعا كوبىرەك قارجى ءبولۋىمىز كەرەك، وسىعان ۇلتتىق قوردىڭ قاراجاتىن جانە زەينەتاقى قوردىڭ قاراجاتىن پايدالانۋعا بولادى. 

6. باعالار مەن تاريفتەردى باقىلاۋعا الۋ كەرەك

مەملەكەت وتىن، ءدارى جانە قاجەتتى تاۋارلاردىڭ باعالارىن باقىلاۋعا الۋعا ءتيىس. تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىقتىڭ قىزمەتتەرىنە تولەنەتىن شىعىندار وتباسى تابىسىنىڭ ون پايىزىنان اسپاۋ كەرەك. ۇكىمەت ەلەكترقۋاتتىڭ، وتىننىڭ، كولىك تاسۋدىڭ تاريفتەرىن رەتتەۋگە مىندەتتى. ەكونوميكالىق دامۋدىڭ جانە ازاماتتاردىڭ الەۋمەتتىك ءال-اۋقاتتارىنىڭ ەڭ ماڭىزدى فاكتورلارى وسى.  

7. سالىقتار: ادىلەتتىك پەن تيىمدىلىك. 

مەن قوسىلعان قۇن سالىعىن بىرتىندەپ الىپ تاستاۋدى ۇسىنامىن، ويتكەنى ول وتاندىق ونىمدەردى قىمباتتاتادى، ولاردىڭ باسەكەلەستىككە قابىلەتتىلىگىنەن ايىرادى جانە ينفلياتسيانى قوزدىرادى. 

ەلىمىزگە جەكە تۇلعالاردىڭ كىرىستەرىنە پروگرەسسيۆتى سالىق كەرەك، بۇل سالىق قىتايدا، اقش-تا، گەرمانيادا، فرانتسيادا بار جانە باسقا ەلدەردە دە ءتيىمدى جۇمىس ىستەپ جاتىر. جەكە تۇلعالاردىڭ كىرىستەرىنە سالىقتى ازايتۋ كەرەك، ال ەڭ ناشار تۇراتىندار بۇل سالىقتى مۇلدەم تولەمەۋگە ءتيىس. بۇل شەشىمدەر ءبىر جاقتان ادىلەتتى، ەكىنشى جاعىنان بيۋدجەتكە قوسىمشا كىرىستەردى قامتاماسىز ەتەدى.  

سپيرت ىشىمدىكتەردى وندىرەتىن ءوندىرىس ەرەكشە سالا. بۇل سالادا مەملەكەتتىك مونوپوليا كەرەك. بۇل شارا مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە قوسىمشا تابىس اكەلەدى، ال ازاماتتارىمىزدى ۋلانۋدان قورعايدى. نەگىزىندە، مەملەكەتىمىزدە كۇن كورىس بيۋجدەتتىڭ ورنىنا، دامۋ بيۋدجەتى پايدا بولادى. 

8. ادامدار مەملەكەتتىڭ ەڭ باستى قۇندىلىعى 

مەكتەپكە دەيىن ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى قايتادان جۇمىس ىستەۋگە ءتيىس. جوعارى جانە ورتا ءبىلىم بەرۋدىڭ ساپاسىن جانە قولجەتىمدىلىگىن كەپىلدەندىرۋ كەرەك. ءبىز كاسىپتىك-تەحنيكالىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن قالپىنا كەلتىرىپ، تەحنيكالىق پەن پەداگوگيكالىق جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ بەدەلىن جاڭعىرتۋىمىز كەرەك دەپ بىلەمىن.    

بيلىك حالىقتىڭ ءال-اۋقات دەڭگەيىن كوتەرۋگە ءتيىس. مەن الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتى نىعايتاتىن شەشىمدەرگە زاڭ جۇزىندە تىيىم سالۋدى ۇسىنامىن. ىشكى جالپى ءونىمنىڭ 7 پايىزىن عىلىمعا جۇمسالادى، تاعى 7 پايىزى ءبىلىم سالاسىن دامىتۋعا، ال دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىن دامىتۋعا تاعى 7 پايىز بولىنەتىن بولادى. ءبىز جاستارعا العاشقى جۇمىس ورىندى جانە باسقا قولداۋ تۇرلەرىن كەپىلدەندىرەتىن بولامىز. بالالار مەن انالارعا، مۇگەدەكتەر مەن قاريالارعا ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى. كەرەكتى زاڭدار پاكەتىن تەز قابىلداۋ كەرەك. 

9. مىقتى ەل — قاۋىپسىز ءومىر. 

مەملەكەت ادامدارعا قىزمەت ەتۋگە ءتيىس. باسقارۋدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ وتە ماڭىزدى بولىپ تۇر، ول ءۇشىن حالىقتىڭ ءوز-ءوزىن ۇيىمدارستىرۋىن قولداۋ كەرەك، شەنەۋنىكتەردىڭ ءىس-ارەكەتتەرىنىڭ باقىلاۋىن كۇشەيتۋ كەرەك دەپ بىلەمىن، سايلاۋدا بەرىلگەن ءوز ۋادەلەرىن بۇزاتىن دەپۋتاتتاردى قايتارۋ مەحانيزمىن ىسكە قوسۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. سۋديالاردى، سەنات دەپۋتاتتارىن، جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندارىنىڭ باسشىلارىن حالىق سايلاۋعا ءتيىس. 

جەمقورلىق پەن قىلمىسكەرلىك مەملەكەتتىڭ جانە ازاماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگىنە تونگەن قاتەر. ءبىز ولاردى جويۋعا ارنالعان ناقتى شارالاردى قولدايمىز. ءىرى ەكونوميكالىق قىلمىستارعا كىنالى قىلمىسكەرلەردى اباقتىعا قاماپ دۇنيە-مۇلكىن تاركىلەۋ كەرەك دەپ بىلەمىن. 

10. جوعارى مادەنيەت ەلى

قازاقستاننىڭ مادەنيەتى ونىڭ رۋحاني جاڭعىرۋىنىڭ نەگىزى، ونىڭ ماقتانىشى مەن تاريحي مۇراسى. كەز كەلگەن ازامات مادەني جەتىستىكتەردى كوبەيتە الاتىنىنا جاعداي جاسالۋ ءتيىس، ول جازۋشىلار مەن كومپوزيتورلار، رەجيسسەرلار مەن كينەماتوگراف، جوعارى وقۋ ورىندار مەن مەملەكەتتىك بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى.  

بيلىك مۇراجايلاردىڭ، تەاترلاردىڭ، كوركەم گالەرەيالاردىڭ، فيلارمونيالاردىڭ، مادەنيەت ۇيلەردىڭ، كىتاپحانالار مەن مۇراعاتتاردىڭ قامىن ويلاۋ كەرەك. ۇلتتىڭ رۋحاني-ادامگەرشىلىك دەنساۋلىعى ونىڭ فيزيكالىق دامۋىمەن بىرىكتىرىلگەن بولۋى ءتيىس، ياعني بالالاردىڭ جانە جاسوسپىرىمدەردىڭ سپورت مەكتەپتەرىنە جانە شىعارماشىلىعىنا مەملەكەت ەرەكشە كوڭىل ءبولۋ كەرەك دەپ بىلەمىن. قازاقستاننىڭ دارىندى ازاماتتارعا جان-جاقتى قولداۋ كورسەتىلۋ كەرەك دەپ ويلايمىن.  

دوسىمقۇلوۆ رۇستەم ءمۇسىلىمالىۇلى 

Abai.kz