تاۋەلسىز قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ ەڭبەگىنە قانداي ماراپاتتار كورسەتىلدى؟ ءومىر جولىندا قانداي باسپالداقتاردى باستى؟ ءبىز بۇگىن سولاردىڭ ءبىرازىن سانامالاپ، وقىرمان نازارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز.

نازارباەۆ نۇرسۇلتان ءابىشۇلى 1940 جىلى 6 شىلدەدە الماتى وبلىسى قاسكەلەڭ اۋدانى (قازىرگى – قاراساي) شامالعان اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. 

1958 جىلى ن.ءا. نازارباەۆ قاسكەلەڭ اۋدانى اباي اتىنداعى ورتا مەكتەپتى مەدالمەن اياقتايدى. 

1958 جىلى ن.ءا. نازارباەۆ كومسومولدىق جولدامامەن تەمىرتاۋداعى مەتاللۋرگيالىق زاۋىتتىڭ قۇرىلىسىنا جىبەرىلەدى. 

1958 جىلدىڭ 20 قاراشاسى مەن 1960 جىلدىڭ 26 ءساۋىرى ارالىعىندا قازاقتىڭ ءبىر توپ جىگىتتەرىنىڭ قاتارىندا ن.ءا. نازارباەۆ دنەپرودزەرجينسك قالاسى (ۋكراينا) دنەپر مەتاللۋرگيالىق زاۋىتى (قازىرگى – «دنەپر مەتاللۋرگيالىق كومبيناتى» ااق) جانىنداعى № 8 تەحنيكالىق ۋچيليششەگە وقۋعا تۇسەدى. 

1960 جانە 1969 جىلدار ارالىعىندا ن.ءا. نازارباەۆ قاراعاندى مەتاللۋرگيالىق كومبيناتىندا جۇمىس ىستەيدى. 

1967 جىلى قاراعاندى مەتاللۋرگيالىق كومبيناتى جانىنداعى جوعارى تەحنيكالىق وقۋ ورنىن (جتوو) بىتىرەدى. 

1962 جىلدىڭ قاراشاسىندا ن.ءا. نازارباەۆ كەڭەس وداعى كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ قاتارىنا قابىلدانادى. 1962 جانە 1991 جج. كوكپ مۇشەسى. 

1969–1973 جىلدارى قاراعاندى وبلىسى تەمىرتاۋ قالاسىنداعى پارتيالىق، كومسومولدىق جۇمىستاردا. 

1973 جىلدىڭ قازانى مەن 1977 جىلدىڭ ناۋرىزىندا قاراعاندى مەتاللۋرگيالىق كومبيناتىنىڭ پارتكوم حاتشىسى

1973–1976 جىلدارى ن.ءا. نازارباەۆ كوكپ وك جانىنداعى جوعارى پارتيالىق مەكتەپتە سىرتتاي وقيدى. 

1977 جىلدىڭ ناۋرىزى مەن جەلتوقسانى ارالىعىندا ن.ءا. نازارباەۆ قاراعاندى وبكوم پارتياسىنىڭ حاتشىسى.

1977 جىلدىڭ جەلتوقسانى مەن 1979 جىلدىڭ جەلتوقسانى ارالىعىندا قاراعاندى وبكوم پارتياسىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى.

1979 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا ن.ءا. نازارباەۆ ونەركاسىپ، كولىك جانە بايلانىس بويىنشا قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ حاتشىسى بولىپ سايلانادى. 

1981 جانە 1986 جىلدار ارالىعىندا كوكپ ورتالىق رەۆيزيالىق كوميسسياسىنىڭ مۇشەسى. 

1984 جىلدىڭ ناۋرىزى مەن 1989 جىلدىڭ ماۋسىمى ارالىعىندا قازاق كسر-ءى مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى.

1986 جانە 1991 جج. ارالىعىندا كوكپ وك-ءنىڭ مۇشەسى. 

1989–1991 جىلدارى – قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى. 1990 جىلدىڭ اقپانى مەن ءساۋىرى ارالىعىندا بىر ۋاقىتتا – قازاق كسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ توراعاسى.

1989 جىل مەن 1992 جىلدىڭ قاڭتارى ارالىعىندا كسرو حالىق دەپۋتاتى، كسرو جوعارعى كەڭەسى 10-شى، 11-ءشى شاقىرىلىمدارىنىڭ دەپۋتاتى.

1990 جىلدىڭ 24 ساۋىرىندە قازاق كسر جوعارعى كەڭەسى 12 شاقىرىلىمىنىڭ ءبىرىنشى سەسسياسىندا ن.ءا.نازارباەۆ قازاق كسر-ءنىڭ پرەزيدەنتى بولىپ سايلانادى. 

1990–1991 جىلدارى كوكپ وك ساياسي بيۋرونىڭ مۇشەسى.

1991 جىلدىڭ 28 تامىزىندا ن.ءا. نازارباەۆ قازاقستان كومپارتياسى وك ءبىرىنشى حاتشىسىنىڭ مىندەتىنەن باس تارتىپ، وك قىزمەتىنىڭ توقتاتىلۋى تۋرالى ءسوز سويلەدى. 

1991 جىلدىڭ 1 جەلتوقسانىندا قازاقستان تاريحىندا العاشقى رەت جالپىحالىقتىق پرەزيدەنت سايلاۋى وتكىزىلىپ، ن. نازارباەۆ سايلاۋشىلاردىڭ 98,78 پايىزدىق داۋىسىن جيناپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى بولىپ سايلاندى. 

1992 جىلدىڭ 29 جەلتوقسانىندا رەسەيدىڭ باسقارۋ اكادەمياسىندا (ماسكەۋ ق.) ن.ءا. نازارباەۆ «رەسۋرستاردى ساقتاۋ جانە نارىققا وتۋدىڭ ەكونوميكالىق ستراتەگياسى» تاقىرىبىندا دوكتورلىق ديسسەرتاتسياسىن قورعايدى. ماماندىعى 08.00.05 – «ەكونوميكا، جوسپارلاۋ، حالىق شارۋاشىلىعى مەن ونىڭ سالالارىن باسقارۋدى ۇيىمداستىرۋ».

1995 ج. 29 ساۋىرىندە جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋم ناتيجەسىندە پرەزيدەنت ن. نازارباەۆتىڭ وكىلەتتىگى

2000 ج. دەيىن ۇزارتىلدى. (سايلاۋعا قاتىسۋشىلاردىڭ 91,26%-نىڭ 95,46%-ى داۋىس بەردى).

1999 ج. 10 قاڭتارىندا وتكەن قر پرەزيدەنتىنىڭ كەزەكتى سايلاۋىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ن. نازارباەۆ 79,78% داۋىسقا يە بولىپ، جەڭىسكە قول جەتكىزدى.

2005 ج. 4 جەلتوقسانىندا كەزەكتى پرەزيدەنتتىك سايلاۋ وتكىزىلدى. كانديدات ن. نازارباەۆقا سايلاۋشىلاردىڭ 91,15 پايىزى داۋىس بەردى. 

2010 جىلدىڭ 15 ماۋسىمىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى قىزمەتىن قامتاماسىز ەتۋ زاڭناماسىن جەتىلدىرۋ بويىنشا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر كونستيتۋتسيالىق زاڭدارىنا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسيالىق زاڭىنا سايكەس قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنە ەلباسى مارتەبەسى بەكىتىلدى. 

2011 جىلدىڭ 3 ساۋىرىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ كەزەكتەن تىس سايلاۋى ءوتتى. ن.ءا. نازارباەۆقا سايلاۋشىلاردىڭ 95,5%-ى داۋىس بەردى. 

قازاقستان رەسپۋبليكاسى قارۋلى كۇشتەرىنىڭ باس قولباسشىسى.

قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ توراعاسى.

«نۇر وتان» حالىقتىق-دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ توراعاسى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ توراعاسى.

كسرو مەملەكەتتىك ناگرادالارى
– ەڭبەك قىزىل تۋ وردەنى (1972 ج.);
– «قۇرمەت بەلگىسى» وردەنى (1972 ج.).

شەت مەملەكەتتەردىڭ اتاقتارى، تيتۋلدارى مەن ناگرادالارى

– تاريحي ادىلەتتىلىكتى قالپىنا كەلتىرۋ – پراۆوسلاۆتىك شىركەۋدىڭ كيەسىن قايتارۋداعى پايدالى قىزمەتى ءۇشىن 1 دارەجەلى اۋليە تاقۋا ماسكەۋلىك كنياز ءدانيلدىڭ وردەنى (ورىس پراۆوسلاۆتىك شىركەۋى، 13 قاراشا 1996 ج.)

– «يتاليا رەسپۋبليكاسىنا سىڭىرگەن ەڭبەگى ءۇشىن» ۇلكەن لەنتامەن كومكەرىلگەن ۇلكەن كرەستىڭ يەگەرى وردەنى (يتاليا رەسپۋبليكاسى، 5 مامىر 1997 ج.).

– ۋكراينا مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى دوستىق پەن ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا قوسقان اسا زور ۇلەسى ءۇشىن I دارەجەلى كنياز ياروسلاۆ مۋدرىي وردەنى (ۋكراينا، 14 قازان 1997 ج.).

– «بۋيۋك حيزماتلاري ۋچۋن» وردەنى (وزبەكستان رەسپۋبليكاسى، 31 قازان 1998 ج.) وزبەكستان رەسپۋبليكاسى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى دوستىق پەن ءتيىمدى ىنتىماقتاستىق قارىم-قاتىناستاردى دامىتۋعا، تاريحي قالىپتاسقان وزبەك-قازاق مادەني، رۋحاني جانە ەكونوميكالىق بايلانىستاردى ودان ءارى تەرەڭدەتۋگە، ەكى ەلدىڭ حالىقتارى اراسىنداعى تاتۋكورشىلىك دانەكەرلىكتى نىعايتۋعا قوسقان اسا زور ۇلەسى ءۇشىن.

– اۋليە اندرەي پەرۆوزۆاننىي وردەنى (رەسەي فەدەراتسياسى، 12 قازان 1998 ج.) – رەسەي مەن قازاقستان حالىقتارى اراسىنداعى دوستىق پەن ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋعا قوسقان زور ۇلەسى ءۇشىن.

– «رۋمىنيا جۇلدىزى» وردەنى («ستياۋا رومىنيەي») (رۋمىنيا، 11 قاراشا 1999 ج.) – رۋمىنيا مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق پەن بەيبىتشىلىكتى، وزارا تۇسىنىستىكتى دامىتۋعا قوسقان ايرىقشا ەڭبەگى ءۇشىن.

– «اۆستريا رەسپۋبليكاسىنا سىڭىرگەن ەڭبەگى ءۇشىن ۇلكەن قۇرمەت جۇلدىزى» وردەنى (اۆستريا رەسپۋبليكاسى، ناۋرىز 2000 ج.) – اۆستريا مەن قازاقستان اراسىنداعى ەكونوميكا، ساياسات جانە مادەنيەت سالالارىنداعى دوستىق بايلانىستاردى نىعايتۋ ىسىنە سىڭىرگەن زور ەڭبەگى ءۇشىن.

– «ۇلى ۆيتاۋتاس ۇلكەن كرەست» وردەنى (ليتۆا رەسپۋبليكاسى، 11 مامىر، 2000 ج.) – ليتۆا مەن قازاقستان اراسىنداعى مەملەكەتارالىق قاتىناستاردى دامىتۋ ىسىنە قوسقان جەكە ۇلەسى مەن ەڭبەگى ءۇشىن.

– يسمويلي سوموني وردەنى (تاجىكستان رەسپۋبليكاسى، 6 شىلدە 2000 ج.) – تاجىكستان مەن قازاقستان حالىقتارى اراسىنداعى ءداستۇرلى تۋىسقاندىق بايلانىستاردى، دوستىق پەن ءوزارا تيىمدى ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋگە سىڭىرگەن ۇلكەن ەڭبەگى، تاجىكستاندا بەيبىتشىلىك ورناتۋعا قوسقان ماڭىزدى ۇلەسى، سونداي-اق تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعىنىڭ حالىقتارىن جاقىنداستىرۋ جونىندەگى قاجىماس كۇش-جىگەرى ءۇشىن.

– اۋليە ميحايل مەن اۋليە گەورگي وردەنىنىڭ ۇلكەن كرەسى (ۇلىبريتانيا، 15 قاراشا 2000 ج.) – يادرولىق قارۋسىزدانۋ ىسىنە قوسقان زور ۇلەس، ءۇشىن.

– قۇتقارۋشى وردەنى (گرەكيا رەسپۋبليكاسى، 16 شىلدە 2001 ج.).

– ۇلكەن جۇلدىزى بار لەنتاداعى توميسلاۆ كورول وردەنى (حورۆاتيا، 18 شىلدە 2001 ج.) – حورۆاتيا رەسپۋبليكاسى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى دوستىق بايلانىستاردى دامىتۋعا قوسقان ۇلەسى ءۇشىن.

– IX پي وردەنى (ۆاتيكان، 11 قازان 2001 ج.) – مەملەكەتتى باسقارۋداعى شەبەرلىگى مەن تالانتتىعى ءۇشىن، سونىمەن بىرگە استاناداعى قابىلداۋدا كورسەتىلگەن قۇرمەتكە ريزالىق بەلگىسى رەتىندە.

– بوستاندىق التىن وردەنى (سلوۆەنيا رەسپۋبليكاسى، 22 مامىر 2002 ج.) – سلوۆەنيا رەسپۋبليكاسى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى دوستىق قارىم-قاتىناستاردى نىعايتۋداعى سىڭىرگەن ەڭبەگىن مويىنداعانى ءۇشىن.

– اق قىران وردەنى (پولشا رەسپۋبليكاسى، 24 مامىر 2002 ج.) 

– پولشا رەسپۋبليكاسى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى دوستىق پەن ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا قوسقان اسا زور ۇلەسى ءۇشىن. 

– «ۇلى بادر القاسى» وردەنى (ساۋد اراۆياسى كورولدىگى، 3 ناۋرىز 2004 ج.).

– I لەوپولد وردەنى (بەلگيا كورولدىگى، 5 جەلتوقسان 2006 ج.).

– «تاۋەلسىزدىك» وردەنى (كاتار مەملەكەتى، 11 ناۋرىز 2007 ج.).

– احمات كادىروۆ وردەنى (شەشەنستان رەسپۋبليكاسى، 4 ماۋسىم 2007 ج.)

– I دارەجەلى قوسارلى اق كرەست وردەنى (سلوۆاكيا رەسپۋبليكاسى، 21 قاراشا 2007 ج.).

– «رۋمىنيا پارلامەنتى سەناتىنا 140 جىل» مەرەكەلىك مەدالى (رۋمىنيا، 22 قاراشا 2007 ج.).

– «القالى ۇلكەن كرەست» وردەنى (ۆەنگريا، 23 قاراشا 2007 ج.).

– «ۇلى ءنىل» وردەنى (مىسىر، 17 مامىر 2008 ج.).

– قۇرمەتتى لەگيون وردەنىنىڭ ۇلكەن كرەسى (فرانتسيا رەسپۋبليكاسى، 11 ماۋسىم 2008 ج.).

– «ۇلكەن لەنتاداعى حريزانتەما» وردەنى (جاپونيا، 19 ماۋسىم 2008 ج.).

– «ەمەن ءتاجى» وردەنى (ليۋكسەمبۋرگ ۇلى گەرتسوگتىگى، 27 ماۋسىم 2008 ج.).

– «ەردەنە وچير» وردەنى (موڭعوليا، 6 تامىز 2008 ج.).

– ء«ۇش جۇلدىز» وردەنى (لاتۆيا رەسپۋبليكاسى، 3 قازان 2008 ج.).

– «زايد» وردەنى (بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى، 16 ناۋرىز 2009 ج.).

– فينليانديانىڭ اق راۋشانگۇل وردەنى (فينليانديا، 24 ناۋرىز 2009 ج.).

– «مۋگۋنحۆا» وردەنى (ماڭگى گۇلدەيتىن راۋشانگۇل) (كورەيا رەسپۋبليكاسى، 13 مامىر 2009 ج.).

– ءبىرىنشى دارەجەلى تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ وردەنى (تۇركيا رەسپۋبليكاسى، 22 قازان 2009 ج.).

– اتاق پەن ابىروي وردەنى (ورىس پراۆوسلاۆتىك شىركەۋى، 18 قاڭتار 2010 ج.) – دىنيارالىق سەرىكتەستىكتى حالىقتار اراسىنداعى بەيبىتشىلىك پەن دوستىقتى نىعايتۋ ىسىنە قوسقان ۇلكەن ەڭبەگى ءۇشىن. 

– بوستاندىق وردەنى ()ۋكراينا، 6 شىلدە 2010 ج. – ۋكرايندىق-قازاقستاندىق سەرىكتەستىكتى دامىتۋعا قوسقان جەكە ۇلەسى ءۇشىن.

– ماريا جەرى كرەسىنىڭ وردەنى (ەستونيا رەسپۋبليكاسى، 18 ءساۋىر 2011 ج.) – ەستونيا رەسپۋبليكاسى الدىنداعى ەرەشە ەڭبەگى ءۇشىن.

Abai.kz