ءبىراز قالىقتاپ-شالىقتادىق، جەتەر، وسىمەن قويسام قايتەدى دەپ كوپ ويلاندىم. بىراق وزدەرىڭىزگە بەرگەن ۋادەم ەرىك بەرمەي، قالامدى امالسىز قايتا ۇستادىم. ۋادە – قۇداي اتى!..

ەسىمدە، وتكەن جولى اڭگىمەنى «قارعانى قانشا ماقتاساڭ دا سۇڭقار بولمايتىندىعى، جابىنى قانشا باپتاساڭ دا تۇلپار بولمايتىندىعى تۋرالى تاعى ءبىر مىسال...» دەپ اياقتاعانبىز.

«ايەلىمنىڭ ۇيىندە تۇرام» دەپ زار جىلاعان اكىم، ء«تىپتى باسىمداعى باسپانا دا مەنىكى ەمەس – اكەمدىكى!..» دەپ ەڭىرەگەندە ەتەگى جاسقا تولعان وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى، «ميىمدى اۋىستىرماسا قازاق ءتىلىن ۇيرەنە المايمىن» دەپ مۇلايىمسىگەن مينيستر، «تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانعانىن ءوزىم دە ەندى ەستىدىم!..» دەپ ەسىنەن تانعان ۇلتتىق بانك توراعاسى – قايسىبىرىن ايتاسىڭ؟! تىزە بەرسەڭ تىرلىك كوپ... بىرىنەن ءبىرى وتەدى.

باسقاسى – باسقا، ءتىپتى بىرەۋلەر اللادان دا، ارۋاقتان دا قورىقپاي «قازاق دەگەن ەل، ...مەملەكەت بولماعان!..» دەگەنىن دە كوزىمىز كورىپ، قۇلاعىمىز ەستىدى.

تەكسىزدىك – ءتۇپسىز... شەتى دە، شەگى دە جوق. تاعى قانداي دالەل كەرەك؟!

جارايدى، قويشى... «كەلگەندە جيەنقۇلعا شىقپايدى ءۇنىم» دەمەكشى، ايت نە، ايتپا نە؟! ءبارىبىر ەشتەڭە وزگەرمەيدى. ودان دا كەلەمىزگە كوشەيىك!..

سوندا قالاي، ءسىز بەن ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان ىرىلىك پەن كىسىلىكتىڭ شىنىمەن جوعالعانى ما؟ جوق دەۋگە اۋىز بارمايدى... بار بولسا – قايدان ىزدەيمىز؟ كىمنەن؟..

ەليتامىزدىڭ سيقى – اناۋ!.. ال ءبىز شە؟ ءوزىمىز... كەشە قانداي ەك، بۇگىن قاندايمىز؟!

اۋەلدە ايتتىق، تاعى ايتامىز: ءسوز سىيلاعان، ءسوزدىڭ قادىر-قاسيەتى مەن كيەسىن ۇققان ءبىر ۇلت بولسا – قازاق ەدى. قازاق ءسوزدى ءپىر تۇتتى، كوككە كوتەردى. سوزگە توقتادى، ءسوز ۇستاعان تۇلعالارىن توبەسىنە تۇتتى. ەر قۇنىن، ەل تاعدىرىن ءبىر اۋىز سوزبەن شەشتى. كوسەمدەرى مەن شەشەندەرىنە، اقىندارى مەن باتىرلارىنا ەرەكشە قۇرمەت كورسەتتى.

ءمۇيىزى قاراعايداي قاھارلى حانداردىڭ ءوزىن قاقپايعا كەلتىرىپ، ءجون سىلتەپ، جول كورسەتە بىلگەن «ۇلت ۇرانشىلارى» اسان قايعى، سىپىرا جىراۋ، بۇقارلاردى ايتپاعاندا، قازتۋعان مەن شالكيىز، دوسپانبەت پەن ماحامبەت قانداي ەدى؟! بىرىنەن ءبىرى اسادى!..

حالقىمىزدىڭ سوزگە، ءسوز ۇستاعان ەرگە دەگەن ىستىق ىقىلاسى مەن ەرەكشە كوڭىلى كۇنى كەشەگە دەيىن سۋىعان جوق. اباي مەن الاش ارىستارى باستاپ، مۇحتار، ءسابيت، عابيتتەر قوستاپ، اياعى ءبىرى ەلدە، ءبىرى تۇزدە جۇرگەن قوس مۇحتارعا دەيىن جالعاسقان ادەبيەتىمىزدىڭ التىن عاسىرى – سونىڭ ايعاعى.

بار پالە كەيىن باستالدى. كەيىن... تۋ كوتەرگەن «تاۋەلسىزدىك» تۇسىندا.

ءتىپتى كەشەگى ءوزىمىز قارا ەسەككە تەرىس مىنگىزگەن كەڭەستىك كەزەڭدە دە، قازاق ادەبيەتى تاپ مۇنداي زورلىقتى ەشقاشان كورگەن ەمەس.

ناتيجەسىندە، ءسوز زەرگەرى – ساۋداگەرگە، كيەلى ءسوز تاۋارعا اينالدى. اقشا جۇرگەن جەردە ادىلدىك بولمايدى. ادىلدىك جوق جەردە – ادالدىق تا، ادامدىق تا جوق!..

ءسويتىپ اقىرى، ەر ازىپ، ەل توزا باستادى... ادامي قۇندىلىقتار استى-ۇستىنە ءتۇسىپ، ساتقىندىق تاپقىرلىققا، تابانسىزدىق پاراساتتىلىققا، جاعىمپازدىق دانالىققا، جىلپوستىق ىسكەرلىككە بالاندى.

ءسوز باستاعان شەشەندەرىمىز بەن توپ باستاعان كوسەمدەرىمىز – كەشەگى تولارساقتان ساز، تەبىنگىدەن قان كەشكەن ماحامبەتتىڭ ۇرپاقتارى پۇتتى ءپىر تۇتىپ، تويىمسىزعا ءتاۋ ەتتى.

اي-كۇننىڭ امانىندا بارىمىزدان ايرىلىپ، باعىمىز قايتتى. ساعىمىز سىنىپ، سەنىمىمىز شايقالدى.

قاتەلەسپەيتىن ادام جوق، ءبارىمىز – پەندەمىز... بىراق، سول اعالارىمدى ءبارىبىر تۇسىنبەيمىن!..

نە جەتپەدى؟! اتاق تا، ابىروي دا بار ەدى. باق تا، داڭق تا بولدى... ءتاڭىر بەرگەن تالانت قانداي ەدى؟! بيلىك بىلىعىنا ارالاسىپ، ارىن بىلعاپ، جۇرەگىن كىرلەتتى. جەمىس بەرەر قانشا جىل تەككە كەتتى؟!

بيلىك – ديىرمەن اقىرى كەرەگىن الىپ، كەبەگىن قاعىپ تاستادى... نە ءبىتتى؟ نە تىندى؟! ...ەشتەڭە!..

الدىمىزداعى اعالارىمىز تۋرالى ءسوز ەتسەك، اللا ارتقان اماناتقا ادالدىق ساقتاعان اسىلدار – ساۋساقپەن سانارلىق. مۇحتار ماعاۋين مەن تىنىمباي نۇرماعانبەتوۆكە تەك سول ءۇشىن عانا باس يۋگە بولادى.

وكىنىشكە قاراي، وتكىنشىگە الدانىپ، قايتا ورالماس قىمبات ۋاقىتى مەن قايرات-كۇشىن بوسقا جوعالتقان قالامگەرلەرىمىز از ەمەس.

ماسەلەن، مەن ءۇشىن ءابىش كەكىلباەۆتىڭ ەڭ ۇزدىك شىعارماسى – «شىڭىراۋ»; ال تولەن ابدىكوۆ اعامىزدىڭ شوقتىعى بيىك تۋىندىلارى – «توزاق وتتارى جىمىڭدايدى» پوۆەسى مەن «وڭ قول» اڭگىمەسى. قالعان دۇنيەلەرى قايتالاۋ عانا...

ادەبيەت – اردىڭ ءىسى. كىرلەگەن جۇرەكتەن كىرشىكسىز دۇنيە شىقپايدى.

ءومىر – اققان سەل، زامان – سوققان جەل. كەلمەس كۇندەر كەرۋەنى قانشاما جاقسىلارىمىز بەن جايساڭدارىمىزدى ارامىزدان اكەتتى.

الدىڭدا اعاڭ جۇرگەنگە نە جەتسىن؟! بىراق، ءبىر وكىنىشتىسى، جىل وتكەن سايىن ولاردىڭ دا قاتارى سيرەپ بارادى.

كەشەگى كەلمەس ساپارعا اتتانعان ساكەن سەرى (ساكە ءجۇنىسوۆ), قاليحان ىسقاق، قاجىتاي ءىلياسوۆ، يبراگيم يسا اعالارىمىز سول ىرىلەردىڭ ءوزى بولماسا دا، كوزى ەدى. قولداعىنىڭ قۇنى جوق... ايتپەسە، قازىر ارامىزدا جۇرگەن تەمىرحان مەدەتبەك، يسرايل ساپارباي، ءجۇرسىن ەرمان اعالارىمىز كىمنەن كەم؟!

ايتپاقشى، جاقىندا وسى ينتەرنەتتەن يسرايل اعامىزدىڭ اسىلدىڭ سىنىعى، ارقالى اقىن ءىنىسى اقبەرەن ەلگەزەككە ارنالعان «مويىنداۋ» اتتى ولەڭىن وقىپ، ەرىكسىز تولقىدىم.

ىرىلىك پەن كىسىلىك وسىنداي-اق بولار!.. بۇل – بىرىنشىدەن، اسىل اعامىزدىڭ اقبەرەن مەن ونىڭ تۇستاستارىنا بەرگەن اق تىلەك-باتاسى بولسا (اۆانسپەن، ارينە!..), ەكىنشىدەن – قيماسىن سەنىپ تاپسىرعان جاس بۋىننىڭ يىعىنا ارتىلار اۋىر جۇك... امانات!..

سەنىم – ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك. ءۇمىتتى اقتاۋ – پارىز. الدا – ۇزاق جول... اللا جار بولسىن!..

الايدا، بۇل – اقىندارعا قاتىستى اڭگىمە. ال پروزا سالاسىنداعى جىگىتتەرگە مۇنداي مويىنداۋدى ءالى كوپ كۇتۋگە تۋرا كەلەدى... جانە ول ءۇشىن وكپەلەۋگە بولمايدى. ويتكەنى، ءيا... ازىرگە ەشكىم جوق!..

تۇرماعانبەت كەنجەباەۆ – اقىن، قازاقستان جازۋشىلار جانە جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz