(جالپى وتىرىستان كورىنىس)

استانادا ەكى كۇن قاتارىنان وتكەن سيرياداعى احۋالدى رەتتەۋ جونىندەگى كەلىسسوزدەردىڭ قورىتىندىسى جاريالاندى. قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى قايرات ءابرىحمانوۆ مىرزا تۇركيا، رەسەي جانە يراننىڭ دەلەگاتسيالارىنىڭ بىرلەسكەن كەلىسىمىن وقىپ بەردى.

استانا الاڭىندا سيريانىڭ قازىرگى بيلەۋشىسى باشار اساد جاقتاستارى مەن وپپوزيتسيا وكىلدەرى جانە قارۋلى وپپوزيتسيا دەلەگاتسياسى ءبىر كەلىسىمگە كەلە المادى. ال كەلىسسوزدەردىڭ باستاماشىسى بولعان تۇركيا، يران جانە رەسەي دەلەگاتسياسى قورىتىندى قارار قابىلدادى. قابىدانعان قارار باق وكىلدەرىنە تانىستىرىلدى. وعان اساد جاقتاستارى دا، ولاردىڭ نەگىزگى وپپونەنتتەرى دە قاتىسپادى. ءبىز جابىق ەسىكتىڭ ارعى بەتىندەگى تاراپتاردىڭ تارتىسى قىزۋ بولعانىن كەيىن بىلدىك.

تۇركيا، رەسەي جانە يران دەلەگاتسياسىنىڭ بىرلەسكەن قارارى:

«تۇركيا، رەسەي جانە يراننىڭ باستاماسىمەن استانادا وتكەن كەلىسسوزدەر قورىتىندىسى بويىنشا ءبىز سيريا جەرىندەگى قارۋلى قاقتىعىستاردىڭ توقتاتتىلۋىن قالايمىز. بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ اتىنان ستەففان دە ميستۋري مىرزانىڭ قاتىسۋى دا جيىننىڭ جۇمىسىنا ءوز سالماعىن قوستى. بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ 2254 قارارىن نەگىزگە الا وتىرىپ، ءبىز دايش ۇيىمىمەن سوعىستى ءارى قاراي جالعاستىراتىن بولامىز. جانە بۇل جولدا ءبىز بىرلەسىپ كۇرەس جۇرگىزەتىن بولامىز. سونداي-اق، سيريا وپپوزيتسياسىن دايش پەن تەررويستىك توپتاردان بولەك دەپ قاراستىرۋعا كەلىسىم جاسالدى. ء بىز سيرياداعى بەيبىت حالىقتىڭ قاۋىپسىزدىگىنىڭ قامتاماسىز ەتىلۋىن جانە ونداعى ازاماتتارعا گۋمانيتارلىق كومەكتىڭ جەتكىزىلۋىن قولدايمىز. 2016 جىلعى تۇركيا، رەسەي جانە يران اراسىنداعى ءۇش جاقتى كەزدەسۋلەردىڭ قورىتىندىسى نەگىزىندە استانا كەلىسسوزدەرىنىڭ سيريا حالقىنا گۋمانيتارلىق كومەك جەتكىزۋگە جول اشاتىنىنا سەنىمدىمىز. ءبىز بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ 2254-ءشى رەزوليۋتسياسىن نەگىزگە الا وتىرىپ، سيريانىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن قولدايمىز. استاناداعى كەلىسسوزدەرگە قاتىسقان قارۋلى وپپوزيتسيا وكىلدەرىنىڭ جەنەۆاداعى كەدەسۋلەرگە دە قاتىسۋىن قولدايمىز. سونداي-اق، استانا كەلىسسوزدەرى جەنەۆا كەزدەسۋىنىڭ العاشقى قادامى بولدى. حالىقارالىق قاۋىمداستىقتى سيريا جاعدايىنا بەي-جاي قاراماۋعا شاقىرامىز»،-دەلىنگەن بىرلەسكەن قاراردا (قارار ىقشامدالىپ بەرىلدى).

ەكى كۇندىك تالقى كەزىندە تاراپتار اراسىندا جانجال دا بولدى، وپپوزيتسيا وكىلدەرى مەن اساد جاقتاستارى اراسىندا كوپتەگەن كەلىسپەۋشىلىكتەر دە ورىن الدى. جابىق ەسىكتىڭ ارعى بەتىندە نە ماسەلەلەر تالقىلاندى، تاراپتار قانداي ءۋاج كەلتىردى، ول تۋرالى رەسمي اقپارات تاراتىلماعانىمەن، ءبىز دەلەگاتسيا وكىلدەرىن «دارەتحانادان» ۇستاپ الىپ، سۇراپ بىلدىك.

(ۆ. پۋتين اسكەري تەحنيكالاردى تەكسەرىپ ءجۇر)

رەسەي ەكىجۇزدى ساياسات ۇستانىپ وتىر

ءسويتىپ، قارار بويىنشا دايش-پەن سوعىس جالعاساتىن بولدى. ەندىگى جەردە تۇركيا، رەسەي جانە يران تارابى لاڭكەستىك توپپەن بىرلەسىپ كۇرەس جۇرگىزبەك. بۇل جولدا سيريا وپپوزيتسياسىن تەررورشى دەپ تانيتىن رەسەي تارابى قارۋلى وپپوزيتسيانى دايش جاقتاستارى  دەپ ەسەپەمەيتىنىن مالىمدەدى. سوندا بۇرىن قالاي بولعان؟

وسى تۇستا ەسكەرە كەتەر ءجايت، وتكەن جىلى ماسكەۋدەگى ءۇش جاقتى كەزدەسۋدە استانا پروتسەسسىنە باستاما كوتەرىپ، سيرياداعى سوعىستى توقتاتۋدى قولدايتىنىن اشىق ايتقان رف پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين ەدى.

استانا پروتسەسسى باستالاردان بىرنەشە كۇن بۇرىن رەسەيدىڭ «روسسيا 1» ارناسىنداعى ۆلاديمير سولوۆەۆتىڭ «پوەدينوك» باعدارلاماسىندا شىعىستانۋشى، رف ارمياسىنىڭ پولكوۆنيگى سەمەن باگداساروۆ پەن ونىڭ جاقتاستارى «ازىرگە سوعىس ءجۇرىپ جاتقاندا، ءسىز بەن ءبىزدىڭ جۇمىسىمىز بار دەگەن ءسوز. امەريكاندىق «پالاچتاردان» قاي جەرىمىز كەم؟» دەدى (

كۇللى دۇنيەجۇزى باتىس سانكتسياسىنىڭ استىندا قالعان رف ەكونوميكاسى اسكەري تەحنيكا ساۋداسىمەن عانا وزەك جالعاپ وتىرعانىنان حاباردار. ءبىز بۇنى ءپۋتيننىڭ ساياسي ريتوريكاسى دەپ تۇسىندىك. سيرياداعى سوعىسقا دەمەۋ بولىپ، اساد اسكەرىنە كومەك كورسەتىپ وتىرعان دا ءدال وسى رەسەي ەكەنى تاعى راس.

ال تاعى ءبىر رەسەيلىك ساياساتكەر ەۆگەني ساتانوۆسكي سيريا ماسەلەسىن جەنەۆادا تالقىلاۋ ءتيىمسىز. سەبەبى، وندا باشار اساد جۇيەسىنە قارسىلىق ءام ساياسي تالاپتار قوزعالادى. ەۋروپا باسشىلارى باشار اسادتى اۆتوريتار بيلەۋشى دەپ تانيدى. ال استانادا اۋەلگى كەزەكتە قاندى قاقتىعىستاردى تولىق نەمەسە ۋاقىتشا توقتاتۋ جانە سيريا حالقىنا گۋمانيتارلىق كومەك جەتكىزۋ ماسەلەلەرى قوزعالادى دەپ بولجام جاساعان بولاتىن.

سيريالىق «دجەيش ءال-يسلام» وپپوزيتسيالىق ۇيىمىنىڭ جەتەكشىسى مۇحاممەد اللۋش استاناداعى كەلىسسوزدەر وڭ ناتيجە بەرمەسە، داماسك ءۇشىن سوعىستى جالعاستىراتىنىن ايتتى.

(وپپوزيتسيا جەتەكشىسى مۇحاممەد اللۋش)

"كەرەك بولسا سوعىسامىز"

-ءبىز، سيرياداعى قاندى قىرعىندى، سوعىستى توقتاتۋ ماقساتىندا كەلىپ وتىرمىز. سيريا حالقىن، ونىڭ بەيبىت تۇرعىندارىن تەرروردان ءام باسقىنشىلىقتان قورعاۋ ءۇشىن بارلىعىنا دايىنبىز. شىنىندا بيلىكتى قانتوگىس ارقىلى باسىپ الىپ، سول تاقتا ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن وتىرۋدى كوزدەگەن جاندار بار. وعان جول جوق. ءبىز بۇگىن استاناعا سيرياداعى تۇتقىندالعان ايەلدەر مەن بالالاردى بوساتۋ ءۇشىن كەلدىك. ءبىز سيريانىڭ وپپوزيتسيالىق توبى كەز كەلگەن تاۋەكەلگە ساقاداي سايمىز. دەگەنمەن، قازىرگى پرەزيدەنت باشار اسادتىڭ اۆتوريتارلىق رەجىمىن قولدامايمىز. ءبىز كونستيتۋتسيالى مەملەكەت بولامىز. استانا سيرياداعى سوعىستى توقتاتۋدى كوزدەيدى. سوعىستىڭ توقتاعانىن ءبىز دە قالايمىز. الايدا، ءبىزدىڭ وپپونەنتتەرىمىز تالاپتارىمىزدى ەسكەرمەسە، استانا كەلىسسوزدەرى وڭ ناتيجە بەرمەيدى. بۇنداي جاعدايدا، ءبىز سوعىسامىز.

(وپپوزيتسيا  وكىلى ۋساما ابۋ زەيد)

ەكى كۇندە نە شەشىلەدى دەيسىز؟..

- ءبىز كوپىرمە كوپ سوزدەن گورى، ناقتى ىسكە كوشۋىمىز كەرەك.  راسىندا سوعىس كىمگە كەرەك دەيسىز... ءبىزدىڭ قولىمىزدا سوعىستى توقتاتۋعا ارنالعان ءوزىمىزدىڭ جەكە جوسپار جوبامىز بار.تۇركيا مەن رەسەي تالاپتارى وزدەرىنە عانا ءتيىمدى. ءبىز بۇعان كەلىسپەيمىز. سيريانى ازات ەتۋ ءۇشىن تاۋەكەلگە دايىنبىز! سيريا حالقىنىڭ تاعدىرى 2 كۇنمەن شەشىلە سالمايدى. قاراستىراتىن ماسەلەلەر كوپ. رەسمي قۇجات دايىن ەمەس، - دەيدى سيريانىڭ قارۋلى كۇشتىك قۇرىلىمىنىڭ وكىلى، وپپوزيتسيا مۇشەسى ۋساما ابۋ زەيد.

(ورتادا وتىرعان دجافار ءال-باشاري)

استاناعا كەلگەندەردىڭ ىشىندە «تەرروريستەر» دە بولدى

-ءبىز ەكى كۇن بويى كۇن-ءتۇن دەمەي وڭ ناتيجەگە قول جەتكىزۋگە تىرىستىق. سوعىستى توقتاتۋ، داعدارىستى ساياسي جۇيە نەگىزىندە شەشۋگە كەلىسسوزدەر جاسالدى. قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى اتاپ وتكەندەي، كەلىسسوزدەرگە قاتىسۋشى بارلىق تاراپ ءۇش جاقتى مەحانيزمدى قولدادى. استانانىڭ ماقساتى – جاعدايدى رەتتەۋ، بەيبىت جولمەن رەتتەۋ، سوعىستى توقتاتۋ. ءبىز استاناعا بازاردا ساۋدا جاساۋ ءۇشىن كەلمەدىك. ناقتى شەشىمدەر قابىلداندى. ارينە، مۇندا شەتەلدىك مۇددەگە جۇمىس جاساپ وتىرعان، ءتىپتى تەرروريستىك وقيعالارعا قاتىسقان ءوز ەلەمىزدىڭ ادامدارىمەن ءبىر ۇستەلدە، ءبىر بولمەدە وتىرۋ ءبىز ءۇشىن اۋىر ءتيدى. ولار يراننىڭ استاناداعى كەلىسسوزدەرگە قاتىسۋىنا نارازىلىق تانىتتى. ءبىزدىڭ دەلەگاتسيانىڭ استاناعا كەلۋىنە قارسى بولعان – تۇركيا ەدى، - دەدى سيريا وكىمەتى مۇشەسى دجفار ءال-باشاري.

(ستاففان دە ميستۋري)

ايتا كەتەيىك، استاناداعى جيىنعا حلىقارالىق باقىلاۋشى بولىپ بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ سريا ماسەلەلەرى جونىندەگى وكىلى ستەففان دە ميستۋري ارنايى قاتىستى. دە ميستۋري مىرزا كەلىسسوزدەر بولار الدىندا قاتىسۋشى تاراپتارمەن جەكە-جەكە كەزدەسكەن بولاتىن. ءتىپتى، پرەزيدەنت ن.نازارباەۆتىڭ قابىلداۋىندا بولىپ، استانا پروتسەسسىن وڭ ناتيجەمەن اياقتاۋعا بارىن سالاتىنىن ايتقان ەدى.

نەگە استانا؟

سيرياداعى احۋالدى رەتتەۋگە باعىتتالعان نەگىزگى الاڭ – جەنەۆا ەدى. الايدا، سيريا ماسەلەسىن بەتپە-بەت تالقىلاۋعا جەنەۆا ءتيىمسىز ورتا بولىپ تابىلدى. سەبەبى، جەنەۆا ەۋروپا جەرى. ەو  ەلدەرى سيريانىڭ قازىرگى بيلەۋشىسى باشار اسادتى اۆتوريتارلىق رەجيمدى ۇستانۋشى دەپ تانيدى. جەنەۆاداعى كەزدەسۋدە  نەگىزىنەن – باشار اساد بيلىگىن قولداۋ يا قولداماۋ الدىڭعى شەپتە تالقىلاناتىندىقتان، رەسەي ءۇشىن استانا ەڭ ءتيىمدى الاڭ رەتىندە تانىلدى. ونىڭ ۇستىنە تۇركيا قازاقستانعا تۋىس مەملەكەت. ال رەسەي سولتۇستىكتە جاتىر. قازاقستان كاسپي ارقىلى يرانمەن دە شەكارالاساتىندىقتان، ءۇش جاق كەلىسسوزدەردى وتكىزۋ تۋرالى ۇسىنىستى قازاقستان پرەزيەنتىنە ايتقان. ساياسي ارەنادا بىتىمگەرلىك ميسسياسىمەن تانىلىپ جۇرگەن نۇرسۇلتان نازارباەۆ بۇعان جوق دەمەگەن.

(تالقى قىزۋ ءجۇرىپ جاتقاندا)

وسىلايشا استانا كەزەكتى رەت حالىقارالىق دەلەگاتسينى قابىلدادى.  بۇل پروتسەسستى 300-دەن استام شەتەلدىك باق تاراتتى. ايتا كەتەيىك، بۇل وقيعانى تىكەلەي ەفيردە تاراتقان باق وكىلدەرىنىڭ باسىم كوپشىلىگى ورىس ءتىلىن ەركىن مەڭگەرگەن ەكەن. (رەسەيلىك باق وكىلدەرىنىڭ، ورىس ءتىلدى جۋرناليستەردىڭ كوپتىگىن كورىپ جانە ولاردىڭ رەسەيلىك باق وكىلدەرىمەن قويىن-قولتىق جۇمىس ىستەگەنىنە قاراپ، ءبىز ولاردىڭ ءبىرسىپىراسىن پرورەسەيلىك پوزيتسيانى قولداۋشىلار ما دەگەن ويعا كەلدىك.) دەسەك تە، CNN Al Jaseera سەكىلدى ءبىرسىپىرا باق تا بولدى. ءتىپتى، اراب جورنالشىلارى اراسىندا قاقتىعىس تا بولدى.

(جۋرناليستەر كورپۋسى)

وپپوزيتسيا استانا قارارىنا قول قويمادى

بۇل ەكى ارادا قازاقستاننىڭ سيرياداعى جاعدايدى رەتتەۋگە 700 مىڭ دوللار جانە 500 توننا ازىق-تۇلىك جانە گۋمانيتارلىق كومەك بولگەنى بەلگىلى بولدى. بۇنىڭ سىرتىندا استانا كەلىسسوزدەرىن وتكىزۋگە جۇمسالعان قارۋار قارجى تاعى بار. 300-دەن استام شەتەلدىك باق وكىلدەرىن جانە شەتەلدىك دەلەگاتسيانى كۇتىپ الۋعا قانشا قارجى جۇمسالعانى ازىرگە بەلگىسىز...

دەگەنمەن استاناعا اتتاي قالاپ الدىرتقان سيريا قارۋلى وپپوزيتسياسى استانا قارارىنا قول قويمادى. ء«بىز قول قويمادىق. كەپىلدىك جاساپ وتىرعان ءۇش تاراپ قارار قابىلدادى», - دەدى دەلەگاتسيا مۇشەسى ياحيا ءال-اريدي.

ءسويتىپ، الاشاپقىن بولعان كەزدەسۋ وڭ ناتيجەسىن بەرمەدى. قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى قايرات ءابدىراحمانوۆ مىرزا استانا ديالوگىن اشۋ بارىسىندا نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ رەسمي مالىمدەمەسىن وقىپ بەرگەن بولاتىن. وندا جوعارىداعى فاكتىلەر كورسەتىلگەن.

ءسوز سوڭىندا ايتا كەتەلىك، قازاقستان پرەزيدەنتى ن. نازارباەۆتىڭ كانديداتۋراسى بۇكىلالەمدىك نوبەل سىيلىعىنا بىرنەشە مارتە ۇسىنىلعانى بەلگىلى. استانا كەلىسسوزدەرى توڭىرەگىندە ءسوز قوزعاعان  رەسەيلىك ساياسي شولۋشى اركادي دۋبنوۆ (http://obozrevatel.com/blogs/71280-nazarbaev-poshel-na-sblizhenie-s-zapadom.htm) ءدال وسى  بىتىمگەرلىك ميسسياسى ءۇشىن قازاقستان پرەزيدەنتىن تاعى ءبىر مارتە نوبەل سىيلىعىنا ۇسىنىلۋى مۇمكىن، دەپ جازادى.

راسىندا، قازاقستان وا ەلدەرى ىشىندە ءبىرىنشى بولىپ بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە تۇراقتى ەمەس مۇشەلىككە ءوتتى. نازارباەۆتىڭ رەسەي-تۇركيا اراسىن تاتۋلاستىرعانى تاعى بار. مۇنىڭ سىرتىندا ۋكراينا داعدارىسىن رەتتەۋگە باعىتتالعان ساياسي جوبالارى ءبىر توبە. نەسى بار، ەلباسىمىزدى نوبەل سىيلىعىنا ۇسىنىپ جاتسا، الىپ قالار. وتكەن جىلعىلارمەن سالىستىرعاندا بۇل جولى مۇمكىندىك تە مول سەكىلدى كورىنەدى...

استانادان نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى 

Abai.kz