جالاۋ مىڭبايۇلىنىڭ تۋعانىنا 125 جىل!

بيىل الاشتىڭ ۇرپاقتارى ءۇشىن ەرەكشە جىل بولماق، ويتكەنى الاش وردا ۇكىمەتىنىڭ قۇرىلعانىنا 100 جىل جانە كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە قازاقستان ورتالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى قىزمەتىن اتقارعان جالاۋ مىڭبايۇلىنىڭ تۋعانىنا 125 جىل.

ەكى ايتۋلى مەرەكەنى ءبولىپ جارىپ قاراۋعا بولمايدى. سەبەبى، جالاۋ مىڭبايۇلى جوعارى لاۋازىمدى  قىزمەتتى قوسا اتقارا وتىرىپ، الاش وردا ۇكىمەتى جانە الاش ارىستارىمەن  تىعىز بايلانىس ورناتىپ، ەل مۇددەسى ءۇشىن ايانباي ەڭبەك ەتكەن ەرەن تۇلعا.

جالاۋ مىڭبايۇلى قاراپايىم ارباكەش كەزمەتىنەن  كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە قازاقستان ورتالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى قىزمەتىنە دەيىن اتقارعان، قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى، پۋبليتسيست، جۋرناليست-ءتىلشى،  قازاقتىڭ تۇڭعىش ۇلتتىق دراما تەاترىن (بۇگىنگى م.اۋەوۆ اتىنداعى) قۇرۋ تۋرالى قاۋلىعا قول قويعان الاشتىڭ ءبىر تۋار ازاماتى.

قۇرمەتتى الاشتىڭ ايبىندى ۇرپاقتارى!

ءبىز جانە ءسىز بولىپ، ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارىپ الاشتىڭ تويىن جۇمىلعان جۇدىرىقتاي بىرگە تويلاۋعا ات سالىسايىق!

وسى ورايدا، قۇندى دەرەك رەتىندە جالاۋ مىڭبايۇلىنىڭ تولىقتاي ءومىر وتكەلدەرىن سىزدەردىڭ نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىن.

1892 جىل – سىرتقى  كاسپي وبلىسى، ماڭعىستاۋ ۋەزىنىڭ كەلىمبەردى بولىسىنىڭ ءى قۇنانورىس اۋىلىندا كەدەي-شارۋا وتباسىندا دۇنيەگە كەلدى.

1905 جىل – ۋەزد ورتالىعى فورت-الەكساندروۆسك قالاسىندا ورىس-قازاق ۋچيليششەسىنە وقۋعا تۇسەدى.

1906 جىل – اكەسى شولاقوۆ مىڭباي دۇنيە سالادى.

1907 جىل – اجەسى بوتاگوز دۇنيە سالادى.

1916 جىلعا دەيىن – قاتىقبۇلاق تۇز كاسىپشىلىگىندە  ارباكەش بولىپ قاراجۇمىس جاسايدى.

1916 جىلى – تۇزشىلار كاسىپوداعىنىڭ توراعاسى. ساياسي كوزقاراسىنىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭى.

قاراشا-جەلتوقسان – پاتشا وكىمەتىنىڭ مايدانداعى قارا قىزمەتكە ۋەزدەن ادام  الۋ ناۋقانىنا قارسى باس كوتەرگەن ەلگە باسشىلىق جاسايدى.

1917 جىل. اقپان – ۋەزدىڭ كوميسسار سايلاۋىنا تۇزشىلار وداعى اتاعىنان دەلەگات بولىپ قاتىسادى. ۋاقىتشا وكىمەت ورگانىنىڭ ازىق-تۇلىك ءبولىمى باستىعىنىڭ ورىنباسارى، ماڭعىستاۋ ۋەزى اتىنان قوقان اۆتونومياسىمەن بولعان كەلىسوزگە دەلەگاتسيانى باسقارىپ بارادى.

1918 جىل. قاڭتار – قالالىق دۋما، اسكەري ءبولىم مۇشەسى.

شىلدە – قىزىل روتا شارۋاشىلىق ءبولىمى باستىعى، ۋەزدى ازىق- تۇلىكپەن جابدىقتاۋ ماقساتىندا استراحان، ماسكەۋ، سامارا، ساراتوۆ، ماقاشقالا، گروزنىي، كيزليار، تاشكەنت، اشحابات، كراسنوۆودسك قالالارىنا ءىس-ساپارمەن بارادى.

تامىز-قازان – ۋەزدى اشارشىلىقتان اراشالاۋ ءۇشىن قىزىل ارباتتان 10 ۆاگون استىق دايىنداتىپ، ولكەلىك ازىق-تۇلىك باسقارماسىنان 100000 سوم الۋعا قول جەتكىزىپ، ونى فورتقا جونەلتەدى.

جەلتوقسان – ولكەدەگى تۇڭعىش رەت دۇنيەگە كەلگەن «بىرلىك» جاستار ۇيىمىنا توراعا بولىپ سايلانادى.

1919 جىل. ناۋرىز-ءساۋىر – م.شوقايدى كراسنوۆودسك مەن اشحاباد ارقىلى شەتەلگە شىعارىپ سالادى. اعىلشىن ينتەرۆەنتتەرىنىڭ اباقتاسىندا 14 كۇن قاماۋدا بولادى.

مامىر-ماۋسىم – ۋەزدىك اتكوم مۇشەسى، ونىڭ ازىق-تۇلىك ءبولىمى باستىعىنىڭ ورىنباسارى، باستىعى.

شىلدە-قاراشا – فورتقا كەلگەن اتامان ۆ.تولستوۆتىڭ جازالاۋشى اسكەرىنىڭ دالالىق سوتىنىڭ ۇكىمىمەن اتۋ جازاسىنا كەسىلىپ، 67 كۇن اباقتىدا جاتادى.

1920 جىل. قىركۇيەك-جەلتوقسان – ۋەزدىك رەۆكوم مۇشەسى، رەۆكوم جانىنداعى كوممۋنالدىق- شارۋاشىلىق ءبولىمىنىڭ باستىعى. ۋەزدى قازاقستان قۇرامىنا ەنگىزۋگە اتسالىسادى.

1921 جىل. قاڭتار-تامىز – ۋەزدىك رەۆكوم مۇشەسى رەتىندە ءارتۇرلى بولىمدەرگە باسشىلىق ەتەدى.

قىركۇيەك – ۋەزدىك ميليتسيا ءبولىمىنىڭ باستىعى، رەۆكوم توراعاسىنىڭ ورىنباسارى.

1922 جىل. قازان – بۇكىلقازاقستاندىق كەڭەستەردىڭ ءىىى سەزىنە دەلەگات رەتىندە قاتىسىپ ءسوز سويلەيدى.

قازاتكوم جانە بواق مۇشەلىگىنە سايلاندى.

قاراشا – اداي ۋەزدىك رەۆكومى توراعاسى بولىپ سايلانادى.

1923 جىل. ناۋرىز – قازاق ولكەلىك پارتيا كوميتەتىنىڭ ءىىى كونفەرەنتسياسىنا دەلەگات رەتىندە قاتىسادى.

ءساۋىر – قازاتكومنىڭ ءىى سەسسياسىنا قاتىسىپ، اداي ۋەزىنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە اداي-ءجاۋمىت الاۋىزدىعىن بەيبىت جولمەن شەشۋ تۋرالى ماسەلەلەردى قوزعاپ، ءسوز سويلەيدى.

قازان – كوممۋنيستىك پارتيا قاتارىنا 1919 جىلعى ستاجىمەن قايتا قالپىنا كەلتىرىلەدى. اداي- ءجاۋمىت اراسىنداعى الاۋىزدىقتى بەيبىت جولمەن تۇپكىلىكتى جويۋعا باسشىلىق جاسايدى.

1924 جىل. قاڭتار – قازاقستان كەڭەستەرىنىڭ ءىV سەزىنە قاتىسىپ، اداي ۋەزىنە گۋرەۆ، اقتوبە، ورال گۋبەرنياسىن جايىلىم جانە سۋى مول ەگىنشىلىك جەر ءبولىپ بەرۋدى تالاپ ەتىپ ءسوز سويلەيدى. بۇكىلرەسەيلىك كەڭەستەردىڭ ءحى سەزىنە قاتىسىپ، اداي ۋەزىنە گۋرەۆ، اقتوبە، ورال گۋبەرنياسىن جايىلىم جانە سۋى مول ەگىنشىلىك جەر ءبولىپ بەرۋدى تالاپ ەتىپ ءسوز سويلەيدى. بۇكىلرەسەيلىك كەڭەستەردىڭ ءحى سەزىنە جانە ۆ.ي.لەنيندى جەرلەۋ راسىمىنە قاتىسادى.

اقپان – ورىنبار قالاسىندا وتكەن اۋىل شارۋاشىلىعىنا جاردەمدەسۋ جانە ونى نىعايتۋ جونىندەگى رەسپۋبليكالىق كەڭەستە قاتىسادى.

مامىر – قازاق – ولكەلىك پارتيا كوميتەتىنىڭ IV كونفەرەنتسيا قاتىسادى.

ماۋسىم – بۇكىل قازاقستاندىق تۇتىنۋشىلار كووپەراتسياسىنىڭ سەزىنە قاتىسادى.

قىركۇيەك – ورال گۋبەرنيالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى ورىنباسارى جانە ورتا ازيا جانە قازاقستاننىڭ اكىمشىلىك-تەررتوريالىق جاعىنان مەجەلەۋ جونىندەگى ايرىقشا كومميسياسىنىڭ مۇشەلىگىنە تاعايىندالادى. قازاق ەلىنىڭ ۇلتتىق شەكاراسىن ايقىنداۋ توڭىرەگىندەگى ايتىس- تارتىستار مەن پىكىرتالاستارعا قاتىسادى. قازاق-تۇركىمەن جانە قازاق-وزبەك شەكارالارىن بەلگىلەۋگە تىكەلەي باسشىلىق جاسايدى.

1925 جىل. ناۋرىز – قايتا قۇرىلعان بىرىككەن بوكەي گۋبەرنيالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى بولىپ بەكىتىلەدى.

ءساۋىر – قازاقستان ورتالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى بولىپ سايلانادى. ولكەلىك اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ جاردەمدەسۋ كوميتەتىنىڭ جانە استانا قۇرىلىسىن سالۋ جونىندەگى كوميسسيانىڭ توراعاسى قىزمەتىن قوسا اتقارادى.

مامىر – بۇكىلقازاقستاندىق «ساۋاتسىزدىقتى جويۋ» قوعامىنىڭ ءى سەزىنە قاتىسىپ، ءسوز سويلەدى.

تامىز – اعارتۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ باس قوسۋىنا قاتىناسىپ، وقىتۋشىلاردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتۋ توڭىرەگىندە ءسوز سويلەدى. «جاڭا مەكتەپ جۋرنالى» شىعا باستادى.

كەڭەس قۇرىلىسى تۋرالى بۇكىلقازاقتىق ءى قۇرىلتايدى وتكىزۋ جونىندەگى كومميسيانىڭ توراعاسى بولىپ سايلاندى.

قىركۇيەك-قازان – رەسپۋبليكاداعى تۇڭعىش عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعى قازاتكوم اتىنداعى سانيتارلىق-باكتەريالىق ينستيتۋتتى قۇرۋ تۋرالى قاۋلىعا قول قويادى. قازاقستاننىڭ قۇرىلعانىنا 5 جىل تولۋ مەرەكەسىنە ارنالعان سالتاناتتى جيىندا بايانداما جاسايدى. كەڭەس قۇرىلىسى تۋرالى بۇكىلقازاقتىق ءى قۇرىلتايدا «كەڭەستەردىڭ تاريحي ءرولى جانە كەڭەس قۇرىلىسىنىڭ نەگزگى پرينتسيپتەرى» اتتى تاقىرىپتا بايانداما جاسايدى.

جەلتوقسان – قازاق ولكەلىك پارتيا كوميتەتىنىڭ V كونفەرەنتسياسىندا «پارتيانىڭ اۋىلداعى مىندەتتەرى» اتتى تاقىرىپتا بايانداما جاسادى. ولكەلىك پارتيا كوميتەتىنىڭ بيۋروسىنا مۇشە بولىپ سايلاندى. ۆكپ(ب) ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءحىV سەزىنە دەلەگات بولىپ قاتىسادى. قازاقستانداعى تۇڭعىش «كىشىگىرىم جاريالاۋ» اكتىگە قول قويادى.

1926 جىل. قاڭتار – قازاقتىڭ تۇڭعىش ۇلتتىق دراما تەاترىن (بۇگىنگى م.اۋەوۆ اتىنداعى) قۇرۋ تۋرالى قاۋلىعا قول قويادى.

اقپان – قازاتكوم تورالقاسىنىڭ رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش كونستيتۋتسياسىن قابىلداۋعا بايلانىستى وتكەن ماجىلىسىندە ءسوز سويلەدى.

تۇڭعىش قوعامدىق ۇيىم اۆياحيم-دى قۇرۋ تۋرالى قاۋلىعا قول قويادى.

ناۋرىز – «ناۋرىز» مەيرامىن وتكىزۋ تۋرالى قاۋلىعا قول قويادى.

ءساۋىر – قىزىلوردا قالاسىندا وتكەن وداقتاس جانە اۆتونوميالى رەسپۋبليكالاردىڭ ەكونوميكالىق جانە قازبا بايلىقتارىن زەرتتەۋ جونىندەگى كسرو عىلىم اكادەمياسى وتكىزگەن كەڭەسكە قاتىسادى.

شىلدە – قازاق شارۋالارىنىڭ تۇڭعىش ءباسپاسوز ءۇنى «اۋىل ءتىلى» گازەتىن شىعارىپ، ونىڭ رەداكتورلىق قىزمەتىن ءوزى اتقارادى.

قازان – قازاقستاننىڭ قۇرىلعانىنا 6 جىل تولۋ قۇرمەتىنە ارنالعان سالتاناتتى باس قوسۋدا بايانداما جاسايدى.

قاراشا – ماسكەۋدە وتكەن ۇلتتىق كەڭەسكە قاتىسىپ، ورتالىق جانە ف.ي.گولوششەكيننىڭ قازاقستاندا جۇرگىزىلىپ وتىرعان ۇلىدەرجاۆالىق ساياساتىن سىنىپ، ءسوز سويلەدى. قازاق ولكەلىك پارتيا كوميتەتەنىڭ بيۋروسى مەن باقىلاۋ كوميسسياسىنىڭ بىرىككەن پلەنۋمى ج.مىڭباەۆتى، س.سادۋاقاسوۆ پەن س.قوجانوۆتى قوساقتاپ پارتيا باعىتىنا قارسى شىققان «جىكشىلەر» مەن «وپپوزيتسيونەرلەر» دەگەن ايىپ تاعىپ، قاۋلى قابىلدادى.

جەلتوقسان – قازاق ولكەلىك پارتيا كوميتەتىنىڭ قازاتكوم جانە حالكوم كەڭەسىنىڭ فراكتسياسىنىڭ ماجىلىسىندە ۇلتتىق كەڭەستە سويلەگەن سوزىنە وراي ، ج.مىڭباەۆتى ۇلتشىلدىققا سالىندى، ولكەلىك كوميتەت جۇرگىزىپ وتىرعان سارا باعىتتى مويىنداماي، جەتىستىكتەردى قاساقانا كورسەتكىسى كەلمەي وتىر دەگەن ايىپ تاعىپ، قاۋلى الادى.

1927 جىل، اقپان – قازاقستان مۇعالىمدەرىنىڭ ءى سەزىندە ءسوز سويلەدى.

قازاقستان كەڭەستەرىنىڭ VI سەزىندە ءسوز سويلەدى.

قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ تۇركىسىبتەگى وكىلەتتى وكىلى بولىپ تاعايىندالادى.

شىلدە – اداي ۋەزىندە وتكەن تۇڭعىش كەڭەستەر سايلاۋىن وتكىزۋ جونىندەگى ۇكىمەت كوميسسياسىنىڭ توراعاسى بولىپ بەكىتىلەدى.

قىركۇيەك – اداي وكرۋگتىك كەڭەستەرىنىڭ ءى سەزىنە قاتىسادى. وكرۋگتىك اتقارۋ كوميتەتى توراعاسى بولىپ بەكىتىلەدى.

قاراشا – ولكەلىك پارتيا كوميتەتىنىڭ IV كونفەرەنتسياسىنا دەلەگات رەتىندە قاتىسادى. تۇرىكسىب تەمىرجول قۇرىلىسى ونتۇستىك ۋچاسكەسىندە وكىلەتتى وكىل بولىپ بەكىتىلەدى.

1928 جىل. ءساۋىر – گۋرەۆ وكرۋگتىك اتقارۋ كوميتەتى توراعالىعىنا تاعايىندالادى.

قىركۇيەك-قازان – وكرۋگتتىك تاركىلەۋ كوميسسياسىنىڭ توراعاسى.

قاراشا – قازاقستان كولحوزشىلار ءى سەزىنە قاتىسادى.

جەلتوقسان – قىزىلوردا اۋىلشارۋاشىلىعى باسقارماسىنىڭ قىزمەتكەرى.

1929 جىل. قاڭتار – جالعىز ۇلى ەسكەندىر قايعىلى قازاعا ۇشىرادى.

ءساۋىر – قازاق ولكەلىك «سويۋزحلەب» اكتسيونەرلىك قوعامىنىڭ باسقارما توراعاسىنىڭ ورىنباسارى جانە «قازگوسسەلسكلاد» كاسىپورنى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىنە تاعايىندالادى.

ماۋسىم – قازاق ولكەلىك پارتيا كوميتەتىنىڭ بيۋروسى جەكە پارتيالىق ماسەلەسىن قاراپ، قاتاڭ سوگىس بەرۋ جونىندە قاۋلى قابىلدايدى.

«اداي كونترەۆوليۋتسيالىق ۇيىمىنىڭ» باسشىسى دەگەن جالا جابىلىپ، ركفسر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 58-2 بابى بويىنشا ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعالادى.

قىركۇيەك – دەنساۋلىق جاعدايىنىڭ ابدەن ناشارلاۋىنا بايلانىستى دەربەس زەينەتكەرلىك دەمالىسىنا شىعادى.

قاراشا – ناۋقاسىنىڭ اسقىنداپ كەتۋىنەن 37 جاسىندا الماتى قالاسىندا دۇنيە سالادى.

1930 جىل. قازان – مەملەكەتتىك بىرىككەن ساياسي باس باسقارمانىڭ وكىلەتتى وكىلدىگى (پپ وگپۋ) ۇشتىگىنىڭ قاۋلىسى بويىنشا ج.مىڭبايۇلىنىڭ ۇستىنەن قوزعالعان قىلمىستىق ءىس تەرگەۋ كەزىندە قايتىس بولۋىنا بايلانىستى توقتاتىلادى.

يساەۆا ءاليا جانگەلدىقىزى

Abai.kz