ەرتەڭ – ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى. بۇل داتا 1997 جىلدان بەرى تۇراقتى تۇردە اتالىپ وتۋدە. الايدا ۇلتتىڭ ازاتتىعى جولىنداعى ءىس-ارەكەتى ءۇشىن نەبىر زۇلمات پەن ادام توزگىسىز ازاپ كورگەن بوزداقتاردى قالاي ەسكە الىپ ءجۇرمىز؟ جىلدا ءبىر عانا كورىنىس – مەموريال باسىنا گۇلشوقتارىن قويۋمەن عانا شەكتەلىپ جاتامىز. بۇدان دا “قىزىعى”، مەملەكەتىمىزدىڭ التىن ورتالىعى – استانادا وتكەن تاريحىمىزداعى قاسىرەتتى جىلدار قۇرباندارىن ەسكە تۇسىرەتىن، الدىنا بارىپ تاعزىم ەتەتىن بىردە-ءبىر بەلگى قالماي قالدى. ەگەر قىلىشىنان قان تامعان وتارشىل جۇيەدەن جازىقسىز جاپا شەككەندەردى ەسكە الام دەسەڭىز، ات ارىتىپ، ءتۇۋ اقمول اۋىلىنا بارۋىڭىزعا تۋرا كەلەدى.
ەلوردادا مۇنداي قارالى كۇندەردىڭ بەلگىسى بولمادى ەمەس، بولدى. وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن بوي كوتەرگەن قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنا ارنالعان جالعىز ەسكەرتكىشتىڭ ءوزىنىڭ تەڭ جارتىسىن وپىرىپ الىپ، قالادان قىرىق شاقىرىم اقمول ەلدى مەكەنىندەگى “الجير” مۇراجايى اۋماعىنا اپارىپ تاستادىق. نە ءۇشىن ولاي ىستەگەنىمىز، ەسكەرتكىشتىڭ كىمدەردىڭ كوزىنە كۇيىك بولعانى بەلگىسىز، 2007 جىلى “قىرشىنىنان قيىلىپ” كەتە باردى. 10 جىل عانا “عۇمىر كەشتى”. سويتسەك، سالتانات سارايى مەن “دۋمان” ويىن-ساۋىق كەشەنىنىڭ ورتاسىندا تۇرعان ەسكەرتكىش ولارمەن ۇيلەسپەيدى ەكەن. قۇزىرلى مەكەمە باسشىلارى باسقا ورىنعا ودان دا ۇلكەن ەسكەرتكىش قويىلاتىنىن ايتىپ، جۇرتتى جۇباتقان بولاتىن. بىراق سول ۋادە ءالى ورىندالعان جوق.
انشەيىندە “الاش ارىستارى” دەپ اتتانداعاندا الدىنا جان سالمايتىن شەندىلەر، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ەسكەرتكىش ماسەلەسىنە كەلگەندە، ەسىنەي باستايدى. وسىلايشا، جات  ءداستۇردى ناسيحاتتايتىن اتشاپتىرىم اۋماقتا ناپولەون، چارلي چاپلين (ەكەۋى دە قوستانايدا), سونداي-اق “بيتلز” توبىنا (الماتىداعى كوكتوبەنىڭ باۋرايىنان ويىپ تۇرىپ ورىن العان) ەسكەرتكىش تۇرعىزعاندا ەشتەڭەنى ايامايمىز. ال ۇلتى ءۇشىن قاسىرەت شەككەندەرگە كەلگەندە، ەلوردادان ۇلتاراقتاي جەر تاپپاي وتىرعانىمىز ورىنسىز.
كەزىندە اقمولا قۋعىن-سۇرگىننىڭ ناعىز ورتالىعى بولدى. تالايدىڭ ءومىرىن توزاققا اينالدىرعان 953 لاگەردىڭ ۇشەۋى ەلىمىز اۋماعىندا قۇرىلدى. وسىنداعى اتىنان ادام شوشىرلىق الجير لاگەرى كسرو-داعى ايەلدەر قامالعان جالعىز ازاپتاۋ ورنى بولدى. مۇندا 30 مىڭداي ايەل جازاسىن وتەدى.
دەرەككوزدەر بويىنشا، ەلىمىزدە 1937-38 جىلدارى، ياعني باس-اياعى ءبىر جىلدىڭ ىشىندە 125 مىڭ ادام توتاليتارلىق رەجيمنىڭ قۇربانى بولعان ەكەن. سولاردىڭ 22 مىڭى ءولىم جازاسىنا كەسىلىپتى. جالپى، 1921 جىل مەن 1954 جىلدار ارالىعىندا بۇرىنعى كسرو-دا 3 ميلليون 777 مىڭ ادام جازىقسىز سوتتالىپ، ونىڭ 642 مىڭى اتىلدى. ءدال وسى تۇستا تۇرار رىسقۇلوۆ، ءاليحان بوكەيحانوۆ، بەيىمبەت مايلين، ماعجان جۇماباەۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ، ابدۋللا روزىباكيەۆ، ماگاۋي ماسانچي، ءىلياس جانسۇگىروۆ، لەۆون ميرزويان، ساكەن سەيفۋللين، سانجار اسفەندياروۆ، حالەل دوسمۇحامەدوۆ پەن جاھانشا دوسمۇحامەدوۆ قاتارلى قازاق زيالىلارى، مادەنيەت قايراتكەرلەرى جازىقسىز اتىلدى.

بۇركىت نۇراسىل، استانا
«الاش ايناسى» 30 مامىر 2009 جىل