كاسىبي ديپلومات، وتانسۇيگىش، ازامات بابۋر داۋرەنبەككە حات

باۋىرىم! دانا حالقىمنىڭ وسىناۋ ءبىراۋىز قاراپايىم دا ۇلى سوزىندە قانداي تۇڭعيىق تەرەڭدىك جاتىر دەسەڭشى! ادامنىڭ ءتورت قابىرعاسى تۇگەل، دەنى ساۋ، اعايىن-جۇرتى امان كەزىن – باۋىرى ءبۇتىن دەيدى، ال، بەتىن اۋلاق قىلسىن، باسىنا قاسىرەت ءتونىپ، ۋايىم-قايعىعا تاپ بولسا -  ءىشى-باۋىرىم ەزىلدى دەر ەدى.

سەن مەنىڭ مىناۋ قامشىنىڭ سابىنداي-اق قىسقا عۇمىردىڭ ءوزى تابىستىرعان باۋىرىمسىڭ. ءبىر مەكەمەدە جيىرما جىلدان اسا كاسىپتەس بولساق تا، ورايى سولاي كەلىپ تاشكەنتتە عانا بىرگە قىزمەت ەتكەن جىلدارى ەل مەن جەر، ۇلت پەن ۇلاعات، تاريح پەن كەلەشەك، ادىلەت پەن قيانات، رۋح پەن رۋحانيات تاعى باسقا دا سان ءتۇرلى تاقىرىپتاعى سۇحباتتار ارقىلى دا ىشتەي ءتۇسىنىسىپ، ۇعىنىسقان ءبىر ساتتەردە ايتىپ ەدىڭ: مۇحا، مەنىڭ بىرگە تۋعان اعام جوق، ءسىزدى مەن اعا دەيىن، باۋىرىڭىز بولايىنشى، - دەپ. ءيا، ءومىردىڭ وسىنداي-دا ۇمىتىلماس، اسەرلى، جۇرەكتى جىلىتىپ، كوڭىلدى قۋاتتى تولقىنداي تەربەتەتىن توسىن سىيى دا بولادى ەكەن-اۋ. ايتپەسە، اعايىندىق تۇرماق، ەكەۋمىز بايتاق ەلىمىزدىڭ ەكى قيىرىنانبىز عوي. سول اعالىققا قالاي جاراسام ەكەن دەپ الاڭداۋمەن ءجۇرمىن عوي مەن. ويتكەنى وزىڭدەي جان-جاقتى ءبىلىمدى، پەرىشتە كوڭىل، كىرشىكسىز تازا، جۇرەگى اپپاق قارداي ادال ازاماتقا، سودان دا مىناۋ وپاسىز دۇنيەدەگى قىم-قۋىت، ءتىپتى قاتىگەز دە لاس قۇبىلىستارعا اللا تاعالانىڭ ءناسىپ ەتكەن جاراتىلىسىڭنىڭ ىمىراسىز قارسىلىعىنان تۋىندايتىن، ال اينالاڭداعى وزگە كوپشىلىككە، ادەتتە، كوزسىز ارەكەتتەي كورىنەتىن قادامدارعا سەنىڭ عانا بارا الاتىنىڭدى ىشتەي ءبىلىپ سەزىنگەندىكتەن دە، ساعان اعا بولۋعا جاراۋدىڭ ءوزى قيىن ەكەندىگىن بەك ءتۇسىندىم.

سوندىقتان جۇمىس بابىمەن تاعى ءبىر قيىن ساپارعا، ساياسي شيەلەنىس ۋشىعىپ تۇرعان قاۋىپتى ايماققا اتتانعانىڭدا، ءوزىڭ مەن اياۋلى جارىڭ جادىرانىڭ، پەرىشتەلەرىڭ - بەس بالاڭنىڭ اماندىعىن عانا تىلەۋدەن باسقا امالىم جوق ەدى، ويتكەنى قاسىڭدا ەمەسپىن. شاقىردىڭ، بارا المادىم، رەتى كەلمەدى. قولىمنان كەلگەنى اينالامداعى ادامدارعا، اسىرەسە جاستارعا ءوزىڭ تۋرالى، بىراق كوپشىلىكتىكىنەن وزگەشە ويلارىمدى ايتۋ عانا بولاتىن. جەتكىزە الدىم با، بىلمەيمىن، بىراق قيىن-اۋ، قيىن-اۋ!

كەزىندە باۋىرجان مومىشۇلى دۇنيەدەن وزعاندا ۇلى عاباڭ، مۇسىرەپوۆتىڭ «مىناۋ ستاندارتتى ومىردەن، ستاندارتتى ەمەس ادام كەتتى» دەگەنى تاريحىمىزدا تاڭبالانعانى بولماسا، جالپاق دۇنيەدە ستاندارتتى ءومىر جالعاسىن تابۋدا. سويلەسۋگە ادام تاپپاي، تىرشىلىكتىڭ كەيدە سۇرقاي تارتاتىنى دا سوندىقتان، ءسىرا! ءوزىڭ ايتۋشى ەدىڭ، ەلىمىز ۇزاق عاسىرلار بويى كۇتكەن تاۋەلسىزدىگىن الىپ، دەربەس سىرتقى ساياساتىن جۇرگىزۋدى باستاعاندا، ەگەمەن ەلدىڭ العاشقى تۇلەكتەرى قاتارىندا ديپلوماتيالىق قىزمەتكە كىرىپ، شەتەلگە جىبەرىلگەندە ايرىقشا ءبىر جانىپ تۇرعان جىگەرمەن، قۇلشىنىسپەن كىرىسىپ، «جىگىتتەر، انانى جاسايىق، مىنانى بۇيتەيىك، ەلىمىزگە مىناۋ پايدالى» دەپ الىپ-ۇشىپ جۇرگەنىمدە، سونىڭ ءبارى سۋ سەپكەندەي باسىلىپ، جانشىلىپ، «مەنيا نە راز ۆ اسفالت زاكاتىۆالي»، - دەپ، بەتىڭ قايتقان، بىراق وتىڭ وشپەگەن شاقتارىڭا كۋامىز. سەن ويلاعان اپپاق ارمان مەن كەيبىرەۋلەردىڭ كۇڭگىرت پيعىلى، سەن سىيمايتىن قالىپقا، الدەكىمدەردىڭ باياعىدا بالا كەزىمىزدە ءبىز يلەيتىن بىلجىراعان قارا بالشىقتاي بەيىمدىلىگى دۇركىن-دۇركىن قايشى كەلىپ وتىرعانى انىق، البەتتە.

ورىسشا ايتقان سوزىڭنەن مىسال كەلتىرگەنىمدەي، شەت ءتىلىن ايتپاعاندا، ەكى تىلگە بىردەي جۇيرىكتىگىڭ قانداي. سەن، تازا الماتىلىق بولا تۇرا، وزگە اقسۇيەكتەر بالالارىن «ادام بولمايدى» دەگەن سەنىممەن جەتەكتەپ اپارىپ ورىس مەكتەپتەرىنە توعىتىپ جاتقاندا، ال، زيالى اتاۋلى 12-ءشى مەكتەپتى قولدان ەليتالىققا اينالدىرىپ، ەندى ورىن جەتپەي تالاسقاندا، سول زيالى قاۋىمنىڭ بەلگىلى وكىلى، قالامگەر اكەڭ ءوزىڭدى وبلىستاردان، قاراپايىم ەڭبەكشى قويشى-مالشىلاردىڭ بالالارى، ياعني اۋىلدىڭ ناعىز قارا دومالاقتارى وقيتىن مەكتەپ-ينتەرناتقا بەرگەنىن، دەمەك تامىردان اجىراماسىن دەگەن ويىن كورەگەندىك دەمەسكە لاج جوق. ويتكەنى بويىڭداعى ۇلتجاندىلىق، ءتىل مەن ءدىلدىڭ تازالىعى، قازاقتىق شىڭىراۋ فيلوسوفيانى مەڭگەرگەن قاسيەت پەن الماتىلىق وركەنيەتتىڭ وزىندىك بەلگىلەرى ءبىرىن-ءبىرى تولىقتىرىپ، گارمونيادا قاتار ءجۇرۋى ءدال سول، اناۋ ارال جاقتاعى دانا قارت اتاڭ مەن اكەڭنىڭ قوس ارنالى تاربيەسىنىڭ قازىنالى جەمىسى دەپ بىلەمىز. ايتپەسە، اۋىلدان شىققان بىزدەردەن وزدەرىن الىستاۋ ۇستاپ، كىسىكيىكتەنىپ جۇرەتىن «تازا» الماتىلىقتان سەنىڭ مۇلدە وزگەشە بولۋىڭدى باسقاشا ۇعىنۋ قيىن بولماق.

وكىنىشكە وراي، ءومىر جولىڭدا ءوزىڭ ايتقان «اسفالتقا تاپتاۋ» سەنىڭ باسىڭنان ءبىر ەمەس، بىرنەشە مارتە ءوتتى، ويتكەنى سول باياعىشا قالىپقا سىيمايسىڭ. بىراق، ءاردايىم يىعىڭداعى اق قاناتتى پەرىشتەلەرىڭ ساقتاپ، اتا-باباڭنىڭ ادال رۋحى قورعاپ، شەتەلگە ءبىر ساپارى كەزىندە اۋەجايدا قارسى الىپ تۇرعان ءوزىڭدى كورىپ: «ا، بابۋر، قالاي، تىنىش ءجۇرسىڭ بە؟»،-دەپ، ۇلكەن باسشىڭ بولا تۇرا ايرىقشا جىلىلىقپەن اعالىق قامقورلىعىن بىلدىرگەن قاسەكەڭدەي ءىرى تۇلعا، قاجىلىق ساپارىندا ءوزىڭدى تالاي سەرىك ەتكەن سىيلاسىڭ قايرات سىندى كەڭپەيىل، يماندى ازاماتتاردىڭ جومارتتىق قولداۋىمەن، ءارى سان جىلدار بويى سەنى ءبىلىپ تۇسىنگەن، تىلەكتەس، نيەتتەس ونداعان، جۇزدەگەن قاناتتاس، ارىپتەس ازاماتتاردىڭ ادال نيەتىنىڭ قولداۋىمەن جارقۇسىنداي قايتا جاڭعىرىپ، جاساپ كەلەسىڭ.

تاعدىردىڭ تارتۋىن قاراڭىزشى. قىزمەت ەرەكشەلىگىنە ساي سەن ەلىمىزدىڭ سىرتتاعى ءارتۇرلى قولايسىز، قاۋىپتى جاعدايلارعا، كەيدە وزدەرىنىڭ جەكە باسىنىڭ قاتەلىكتەرى سالدارىنان قيىندىققا تاپ بولعان ازاماتتارىمىزعا سان مارتە اراشا ءتۇستىڭ، وعان قازىنادان قوماقتى قارجى شىعىندالىپ، ادام كۇشى جۇمسالاتىنى تۇسىنىكتى. ءدال سونداي، ءتىپتى ينەنىڭ جاسۋىنداي بولسا دا جىلت ەتكەن قامقورلىق، قارلىعاشتىڭ قاناتىمەن سۋ سەپكەندەي تيتىمدەي قولداۋدىڭ نىشانى قازىر سەنىڭ وزىڭە قانشالىق دەمەۋ، قانشالىق ماڭىزدى ەكەندىگىن كامىل تۇسىنەمىز، سوندىقتان دا وسى حاتتى وزىڭە جاريا تۇردە جازۋدى ءجون كوردىم.

كەزىندە كورشىلەس ءبىر ەلدە باس بوستاندىقتارىنا قاۋىپ ءتونىپ، ەلىنەن، وتانىنان، بالا-شاعاسىنان اجىراي جازداعان جيىرمادان استام قاراپايىم جۇرگىزۋشى ازاماتتى قۇتقارۋ ءۇشىن قانشاما كۇندەر مەن ايلارىڭدى، جۇيكە-جۇيەڭدى سارپ ەتىپ، ناتيجەسى باياندى بولىپ، ولاردىڭ ەل شەكاراسىنا كىردىك اۋ دەگەندە جاتا قالىپ ۆاگوننىڭ ەدەنىن سۇيگەنىن كورگەن، تاعى بىردە ءبىر توپ انا مەن بالانى ۇلتارالىق جانجال اپاتىنان، ەلىمىزدىڭ ونداعان ازاماتتارىن ءوزىڭ قىزمەت ەتىپ جاتقان ەلدەگى سوعىس وتىنان امان الىپ شىققان، جاقىندا عانا اداسقان تاعى ءبىر جىگىتىمىزدى ءوز باسىڭا قاۋىپ توندىرە وتىرىپ جۇرتىنا جەتەكتەپ الىپ كەلگەن ەرلىگىڭ ەشقاشان ۇمىتىلماۋى لازىم، توتەنشە جاعدايلار جونىندەگى باس مەكەمەنىڭ مەدالىن الۋىڭ، ونى قويشى، ازاماتتىق پارىزىڭدى ءاردايىم ادال اتقارىپ سەن قۇتقارعان، كومەگىڭ تيگەن سول ازاماتتاردىڭ ار جاعىنداعى ولاردىڭ ونداعان، جۇزدەگەن بالا-شاعاسى، جاقىن-جۇراعاتتارى، دەمەك قارپايىم حالقىڭنىڭ اق باتاسى مەن ادال نيەتى ءوزىڭدى كەز-كەلگەن پالە-جالادان، ءتىپتى توزاق وتىنان امان الىپ شىعارىنا ءبىز كامىل سەنەمىز.

بۇل ايتىلعانداردىڭ ءوزى سەن اتقارعان قىرۋار ءىستىڭ مىڭنان ءبىرى عانا ەكەندىگىن اڭعارامىز. ءبىزدىڭ قالىپتى ومىرگە سىيا بەرمەيتىن سيرەك قاسيەتتەرىڭ تۋرالى باسىڭا قيىندىق تۇسكەن ءدال وسى كۇندەرى ايتۋ، شىرىلداعان شىندىقتى جەتكىزۋ – ادام، ازامات تۇرعىسىنان، دوس پەن باۋىر، ءبىر شاڭىراقتىڭ استىندا ءبىر اۋانى بىرگە جۇتىسقان ارىپتەس رەتىندەگى بارلىعىمىز ءۇشىن قاسيەتتى قارىز ەكەندىگى حاق!

بارشا تىلەكتەس قاۋىم اتىنان 

مۇحتار كارىباي

Abai.kz