ەستىمەگەن ەلدە كوپ. ءبىلىم يەلەرى، سۇلۋ تىلدەرىمىزدىڭ تالاي ادەمى ءسوزىن ەستىپ ءجۇرمىز عوي. سينگارمونيزم شىعىپ، كومەنەس «كۇمان» بولا جازداپ بارىپ قالدى. «ينتەرناتسيونال» بي باۋىرمال، باۋىرسىز بولىپ بارىپ قالدى. سينگارمونيزمنىڭ «ە» ءارپى باسىمىزدى قاتىرىپ «كەمەسەر»، «كەمەت»، «كەپەرەتىپ»، «كەمەنەس» دەگەن وڭشەڭ «كە»-لەردەن ءسۇرىنىپ جىعىلۋعا اينالدىق. «قادىس تە وسىلاي دەپتى» دەگەن مولدالاردىڭ جۇمباعى سىقىلدى، سينگارمونيزمنىڭ جۇمباعىنا ءتۇسىپ، كۇنى بۇگىنگە شەيىن ءتىلىمىز سىنا جازداپ ءجۇر. ونىڭ ءبارىنىڭ وقاسى جوق ەدى. نەگە دەسەڭىز، ول «تەرمين» دە. قولاقپانداي ءبىلىم كوميسسياسىنىڭ شىعارعان «زاڭى» دا.

زاڭ – زاڭ عوي. بىراق زاڭنىڭ دا زاڭى بار. سينگارمونيزم دەۋگە ءتىل سىنسا، تەرميندەرىمىز بارا-بارا جۇرەكتى سىندىرۋعا اينالدى. سەنىپ تىزگىن بەرگەن ءبىلىم كوميسسياسى اۋىزدىقتى تىسىمەن جالعىز-اق ومىرىپ، شادىر اتتاي باسىمەن ءسۇزدى. زاڭنىڭ ءجونى وسى دەپ «ۋرا»-زاقتىڭ ۇرانى-اق بولسىنشى. ايتكەنمەن، سوڭعى كەزدە «الاش» قازاقتىڭ بايىنىڭ ۇرانى بولعان جوق پا ەدى؟!

پارتيا وسى كۇنى مامانداردى سىيلايدى. سەنىپ ءىس بەرەدى، سەنىپ ىستەتەدى، سەنىپ سوۆەتسكي اقشا بەرەدى. پارتيا ۇرانى – مىندەتتى ۇران. ونى ورىنداۋ – ءاربىر كوممۋنيستىڭ مىندەتى. سوندىقتان مامانعا ءىس ىستەتپەيمىن دەپ كولدەنەڭدەگەن كوممۋنيستىكى قياڭقىلىق ەكەنى راس. كوممۋنيست مامانعا جول بەرۋ كەرەك. بىراق مامان العان اقشاسىن ادال ەتىپ، ادال داستارقانعا ارام تيگىزبەۋ كەرەك. سوندا عانا شىن مامان بولا الادى.

ء«بىزدىڭ اقاڭ» (اقمەت بايتۇرسىنۇلى) – ءتىلىمىزدىڭ مامانى. اقاڭدى «اقا» دەگەننەن باسقا جازىعىمىز جوق ەدى. ءتىلىمىزدى ۋىستاپ قولىنا بەرىپ قويدىق. اقاڭ – ءبىلىم كوميسسياسىنىڭ مۇشەسى. ولاي بولسا، كەڭەس ءبىلىمىن ءبىلىم سىقىلدى ءبىلىم قىلىپ، جالپى بۇقارانىڭ الدىنا ۇسىنۋى كەرەك ەدى. ولاي ەتۋدىڭ اقاڭا تۇك وبالى جوق ەدى. بىراق اقاڭ ماماندىعىن دۇرىس اتقارمادى. نەگە؟ دەيسىزدەر عوي. بىلاي: «اسكەرلىك اتاۋلارى» دەگەن كىتاپ شىقتى. كىتاپتىڭ سىرتىنا: «بۇل كىتاپ ءبىلىم كوميسسياسىنىڭ قاۋلىسىمەن الىندى» دەپ اقاڭ مەن نۇرىم ۇلىنىڭ مۇباراك قويعان قولدارى بار. «ۋرا»-نىڭ «الاش» بولۋى وسى كىتاپتىڭ ىشىندە. اقاڭ الاشتى جاقسى كورەتىن شىعار عوي. اۋزى داعدىلانىپ كەتكەن ءسوزى-اق شىعار. ايتكەنمەن، سوۆەتسكي اقشانى الىپ وتىرىپ، سوۆەتسكي كىتاپتىڭ ىشىنە «ۋرا»-نى «الاش» دەپ اۋدارۋعا اقاڭ ۇيرەنگەن داعدىسىن قولدانباي-اق قويۋى كەرەك ەدى. ۇيتكەنى كىتاپ الاش وردانىكى ەمەس، سوۆەتسكي عوي. عابباس نۇرىمۇلى – الاش وردانىڭ سەنىمدى جاسىنىڭ بىرەۋى. ول – جاس جىگىت، جاس جىگىتتە قىزۋلىق، البىرتتىق بولماي قويا ما؟ عابباستىكى جاستىعى، قىزۋلىعى بولسىن. ال 60-قا تاقالىپ، بايسالدى كىسى بولعان اقاڭ «اقساقالدىكى» نە؟ اقاڭنىڭ الاش وردانى سۇيەتىنىن كىم بىلمەيدى؟ بىراق ونى وزگە جەردە-اق رەتىن تاۋىپ ەتكىزىپ، سوۆەتسكي اقشا بەرىپ وتىرعان سوۆەتسكي كىتاپقا ەنگىزبەي-اق قويۋى كەرەك ەدى. قاسقىرعا: «قويدى نەگە جەيسىڭ» دەپ تۇلكى سۇراۋ بەرگەندە، «جەمەيىن دەسەم دە، كوزىم قىزىعىپ كەتەدى»، – دەگەن ەكەن دەسەدى. بۇل سىقىلدى، اقاڭنىڭ الدە كوزى قىزىعىپ كەتتى مە ەكەن؟

ء«بىر سوزدە سونشا بايلاناتىن نە تۇر؟» دەيتىندەر بولار. بۇل ءسوز بىرەۋ بولسا دا، بىرەگەي ءسوز. جامان ايتپاي، جاقسى جوق. ەرتەڭ سوعىس بولا قالىپ، الاش وردا باس كوتەرسە، ءبىز الاشوردامەن سوعىسساق، شابۋىلعا بارعاندا، اقاڭشا «ۋرا»-نىڭ ورنىنا «الاش» دەپ شابامىز داعى. الدا، ماسقارا-اي، ۇيات-اي!

«اسكەرلىك اتاۋلارىندا» وڭعان تەرمين شامالى. سونىڭ ىشىندە وڭباعاننىڭ بىلاي تۇرسىن، توڭكەرىسكە قارسىلىق (كونترەۆوليۋتسيا) ءيىسى اڭقىپ تۇرعان – وسى «الاش».

ءسابيت مۇقانوۆ

 («حح عاسىر باسىنداعى قازاق ءتىلى جونىندەگى زەرتتەۋلەر» اتتى جيناقتان الىندى. – الماتى، «قازىعۇرت» باسپاسى، 2013. – 640 بەت. دايىنداعان: كەنەسوۆا ارايلىم)

دەرەك كوزى: http://www.tilortalyq.kz/