«...ادام بالاسى ءبىر نەمەسە بىرنەشە ءىستىڭ عانا شەبەرى بولا الادى. ءار ونەردىڭ العىرلارىن باعالاساق، ءار بالا ءوز باعىتىمەن ەلىكتەيتىن ورتا كوپ بولار ەدى! ءسوزىمىز بەن ءىسىمىز ءبىر جەردەن شىعىپ، اركىم بويداعى قابىلەتىن وسى قازاقستانىمىزدىڭ يگىلىگىنە جۇمساۋعا تىرىسسا بۇدان اسقان باقىت بار ما؟!. يماندىلىق ادال ەڭبەك قۋعانمەن، ال تاكاپپارلىق بوس ءسوز قۋعانمەن كەلەدى. دەمەك، ءسوزى مەن ءىسى جاراسقاننان ۇلگى الۋ كەرەك... ءومىردىڭ ءوزى - كۇرەس. سول كۇرەستىڭ ىشىندەگى تەكتىسى دە، تەگەۋرىندىسى دە، عۇمىرلىسى دا - وسى قول كۇرەسى...». 

ءوزىن ءسوز قۋعان اقىن-قالامگەر دە ەمەس، ارمان قۋعان، سپورتتى، قازاقتى كوتەرەمىن دەپ، كوپپەنەن الىسا وسىنداي ويعا كەز بولعان پەندە سانايتىن سەمەي قالاسىنداعى قول كۇرەسى  سپورتىن دامىتۋعا جانىن سالىپ جۇرگەن جالعىز جاتتىقتىرۋشى تولەگەن ساعاتاەۆپەن (سۋرەتتە) تىلدەسۋدىڭ ءساتى تۇسكەن ەدى. 

قول كۇرەسىنىڭ وتانى - امەريكا. العاش نەگىزى 1967 جىلى قالانعان سپورت ءتۇرى قازاقستانعا 1992 جىلدارى تاراي باستايدى. ال، سەمەيدە جاندانۋىنا جەرلەسىمىز تولەگەن عازەزۇلى ۇلەس قوسىپ كەلەدى.

"مەنىڭ كىندىك قانىم تامعان جەر - تارباعاتاي اۋدانىنا قاراستى اقجار اۋىلى. مەكتەپتى بىتىرە سالا اسكەرگە اتتاندىم. بالا كەزىمنەن جاتتىقتىرۋشى بولۋدى ارمانداۋشى ەدىم. اكەم عازەز  بەن انام بايان ومىرلەرىن مەديتسينا سالاسىمەن بايلانىستىرعان جاندار. 90-جىلدارى بانديتيزم دەگەن كەڭىنەن تارادى عوي. اكەم "بۇزاقىلاردىڭ قاتارىنا قوسىلىپ كەتەدى" دەپ، سپورتتىق سالاعا كەلۋىمە قارسى بولدى. سودان ءوزىم ءۇشىن دايىندالدىم. العاشىندا قالادا بيزنەسپەن اينالىسا باستادىم. بىردە ناۋرىز مەيرامىندا قالادا قول كۇرەستەن جارىس ۇيىمداستىرىلىپ، قاتىسۋعا بەل بۋدىم. كۇرەس اسا دامىماعان كەز بولاتىن. وبلىس ورتالىعى وسكەمەن قالاسىندا وتكىزىلەتىن قول كۇرەستىرۋ  جارىستارىندا ۇتىلىپ قالا بەرەتىن ەدىم. بىرتىندەپ بىرنەشە رەت وبلىس چەمپيونى، رەسپۋبليكا جۇلدەگەرى دە اتاناتىن دەڭگەيگە جەتتىك. بۇل سپورت تۇرىنە 2003 جىلدان باستاپ قىزىعۋشىلىعىم ويانىپ، 2010 جىلدان بەرى بىلەكتى سىبانا اينالىسۋعا كىرىستىم. قازىر، اللاعا شۇكىر، 8 سپورت شەبەرىن، 15 سپورت شەبەرلىگىنە ۇمىتكەرلەردى دايىندادىم. قول كۇرەسى بىزدە شىمكەنتتە جاقسى دامىعان. قول كۇرەس سپورتى 1992 جىلدان بەرى دامۋعا بەتالعان وسكەمەندە بۇگىندە بۇرىنعىداي كوڭىل بولىنبەي كەتتى. جاقىندا الماتى قالاسىندا الداعى كۇزدە مالايزيا ەلىندە وتپەك الەم چەمپيوناتىنا ىرىكتەۋ ۇيىمداستىرىلدى. جارىسقا تەك قاراعاندى وبلىسىنان وزگەسىنەن تۇگەلدەي جيىنى 500 ادامداي قاتىستى. سەمەيدەن ءتورت ادام ليتسەنزياعا يە بولدى. جولدامانى ۇتقان شاكىرتىمنىڭ ءبىرى - سپورت كوللەدجىنىڭ 2-كۋرس ستۋدەنتى دانيار تايمەنوۆ ەستۋ قابىلەتىندە اقاۋى بار مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بوزبالا. ال، الەم چەمپيوناتىنا بارىپ ونەرىمىزدى پاش ەتىپ قايتۋ ءۇشىن قىرۋار قارجى قاجەت. جاسىراتىنى جوق، دەمەۋشىلەر كومەگىنە مۇقتاجبىز. جالپى قازاقستان الەم بويىنشا ارمرەستلينگ، ياعني، قول كۇرەستەن كوماندالىق ەسەپتە 2-3-ءشى ورىن تورىنەن كورىنىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ ەلدە بۇل سپورت وتە قاتتى دامىعان دەپ ەسەپتەلىنەدى", - دەيدى سەمەي قالاسىنىڭ قول كۇرەسى سپورتىنىڭ نەگىزىن قالاعان، بۇگىندە قالاداعى № 39 مەكتەپتە قول كۇرەسى ۇيىرمەسىنە جەتەكشىلىك ەتەتىن 35 جاستاعى اعا جاتتىقتىرۋشى تولەگەن عازەزۇلى.

ءوز-ءوزىڭدى جەڭۋگە ۇيرەتىپ، وتانسۇيگىشتىككە تاربيەلەيتىن سپورتتى اركىم تۇسىنە بىلمەيتىنىن العا تارتقان سپورتشى "ۇيقى ءولىمنىڭ سيپاتى بولسا، قوزعالىس تىرشىلىك ءھام ءومىردىڭ سيپاتى. وسىنى ەسكەرىپ، ۇيقىنى ازايتىپ، قوزعالىستى تۋ ەتۋىمىز كەرەك!" دەگەن پىكىرىن اينالاسىنا بارىنشا ناسيحاتتاپ-اق كەلەدى.

"اتا-بابامىز اق بىلەكتىڭ كۇشىمەن، اق نايزانىڭ ۇشىمەن ۇلان-بايتاق دالانى ۇرپاققا ميراس ەتىپ قالدىردى. جاۋگەرشىلىك زاماندا بابالارىمىز قولدارىنا نايزا، شوقپار، قىلىش ۇستاسا، بۇگىنگى بەيبىت ومىردەگى ۇرپاقتارى تازا قول كۇرەسىن دارىپتەپ، ۇلكەن سپورتقا جول اشۋدا. تاڭىرشىلدىگىنەن تايىنباعان تەكتى حالقىمىز ء"بىر تال كەسسەڭ - ون تال ەك", "بۇلاق كورسەڭ - كوزىن اش" دەپ، تابيعاتپەن ۇندەس ءومىر ءسۇرىپ، قوزعالىستى ءومىر نەگىزى ساناعاندىقتان قىس قىستاۋعا، جاز جايلاۋعا كوشىپ، ماڭگىلىك تىرشىلىك كوزى كۇن مەن جەردەي توقتاۋسىز قوزعالىستا عۇمىر كەشىپ، تابيعاتتىڭ ءتول بالاسىنا اينالعان. بۇل - كوشپەندىلەردىڭ تابيعاتپەن ۇندەسە ماڭگىلىك قوزعالىستا ءومىر ءسۇرۋدى مۇرات ەتكەنىنىڭ باستى كورىنىسى. ايتپاعىم - قول كۇرەسى سپورتىنىڭ وزگە سپورتتاردان ارتىقشىلىعى - جاس تالعامايتىندىعىندا. ايتالىق، قول كۇرەسىنىڭ بوكستان ارتىقشىلىعى - 20 جاستاعى جىگىت پەن 60 جاستاعى ەگدە ادامدى شارشى الاڭعا شىعارماسسىڭ، بىراق قول كۇرەستىرتە الاسىڭ. جالپى بۇل سپورت ءتۇرىن جانداندىرۋ ارقىلى ءبىز بارشا ۇلكەن-كىشىنى وتانشىلدىققا، دوستىق پەن سىيلاستىققا ءھام بىرلىك پەن تۋىستىققا شاقىرامىز. ءوزىم قابانبايدىڭ ۇرپاعىمىن، وسى قابانباي جانە بوگەنباي باتىر اتالارىمىز 70 جاسىندا جەكپە-جەككە شىققان. دەمەك، 10-70 جاس ارالىعىنداعى جاسىمىز بەن كارىمىز قول كۇرەسىمەن اينالىسىپ، سپورتپەن شۇعىلدانىپ، ءوز وقۋ ورىندارىنىڭ نەمەسە مەكەمەلەرىنىڭ ابىرويىن قورعاپ، بەدەلىن اسقاقتاتقانىنىڭ نەسى ايىپ؟ جاستاردى جىگەرلەندىرۋدە "دارابوز" اتاۋىمەن ۇلى قولباسشى قابانباي باتىردى ەسكە الۋعا ارناپ قول كۇرەس سپورتىنان ەكى جىل قاتارىنان قالالىق دەڭگەيدە، بىلتىر وبلىس كولەمىندە اشىق تۋرنير ۇيىمداستىرعان ەدىم. جىل سوڭىندا قازاقستان كۋبوگى ءۇشىن سپورتتىق جارىستىڭ وتۋىنە مۇرىندىق بولماقپىن. ءداستۇرلى سپورتتىق شارانىڭ بەرەر تاعىلىمى زور، جىلدان-جىلعا اتالعان سپورتقا قىزىعۋشىلىق تانىتۋداعى جاستاردىڭ قاراسى كوبەيىپ كەلەدى. دەمەك، ەڭبەگىمنىڭ زايا كەتپەگەنى!.."                                                                                  

سپورت سالاسىنداعى بيزنەستى دامىتپاق

تولەگەن تۋرا ەكى جىل بۇرىن سەمەي قالاسىنا قاراستى ەرتىس اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ مۇرات ىقشام اۋدانىنان 15 گەكتار جەردى ۇزاق مەرزىمگە سپورت لاگەرىن سالۋ ماقساتىندا جالعا الادى. ول سپورت لاگەرى قاناتىن كەڭگە جايعاندا قازاقتىڭ ۇلتتىق سپورتى اۋدارىسپاق، قول كۇرەسى، جەكپە-جەك، مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردى پاراوليمپيادالىق ويىندارىنا دايىنداۋ جانە باسقا دا سپورت تۇرلەرىنىڭ دامۋىنا ۇلكەن سەرپىلىس تيگىزەتىنىنە سەنىمدى. قالا تۇرعىندارى ءۇشىن قولجەتىمدى سپورتتىق  دەمالىس ورنىنا اينالماق لاگەردە بولاشاقتا جاساندى كول جاساۋدى  جوسپارلاۋدا. كول لاگەردى كوگالداندىرۋعا، قالادا بالىق سپورتىن دامىتۋعا، سىرعاناق ءدوڭىن كوتەرۋگە جانە مۇز ايدىنى رەتىندە قىسقى سپورت تۇرلەرىن دامىتۋعا سەپتىگىن تيگىزبەك. مۇرات ساياجايلارىنا بەتتەپ كەلە جاتقانىڭىزدا الىستان-اق اقشاڭقان كيىز ءۇيدىڭ كەسكىنى كوزىڭىزگە شالىنادى.

سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋشى جۇرتشىلىقتىڭ، اسىرەسە، قىستا ىستىق شاي ءىشىپ جىلىنىپ، اۋقاتتانۋىنا مۇمكىندىك جاسالعان كيىز ءۇيدىڭ سىرتى سۋ وتكىزبەيتىن، قازاقى ويۋمەن بەزەندىرىلگەن اق ءتۇستى ماتەريالمەن قاپتالعان. كيىز ءۇيدىڭ ءىشى دە تولىعىمەن قازاقى ناقىشتا: اينالا قورشالعان جۇمساق جيھازدىڭ بەتىندەگى جاستىقشالار مەن كورپەشەلەردىڭ، ۇستەل-ورىندىقتاردىڭ دا، ۋىق اراسىنداعى كەڭىستىكتىڭ دە، ىدىس-اياقتاردىڭ بارلىعى-بارلىعى ويۋ-ورنەكپەن كومكەرىلگەن. ايتا كەتەرلىگى، جالپى كيىز ءۇي پىشىندەس بۇل عيمارات تولەگەننىڭ يدەياسى بويىنشا كەرەگەسى، ۋىعى مەن شاڭىراعى تۇگەلدەي جىڭىشكە اعاشتاردان تۇرعىزىلعان. ىشىندە تەمىر پەش تە ورناتىلىپ، ءورت-ءسوندىرۋ قاۋىپسىزدىگى دە قاراستىرىلىپتى. كيىز ءۇي ماڭىنان ۇشقاباتتى عيماراتتىڭ ىرگەسى قالانۋدا بۇگىندە. قۇرىلىستىڭ باسى-قاسىندا ءوزى جۇرگەن تولەگەن وندا سپورتتىق ۇيىرمەلەر مەن اسحانا ورنالاساتىنىن جەتكىزدى.

"قازىرگى تاڭدا جالعا العان 15 گا جەر تەلىمى تولىق قورشالدى، 400 مەتر  تاسجول توسەلدى،  100 ادامنىڭ شانامەن سىرعاناۋىنا مۇمكىندىك جاسالعان سپورتتىق لاگەر بيىل قىس مەزگىلىندە  جۇرتشىلىققا ەسىگىن ايقارا اشتى. ازىرگە 5 ادام جۇمىس ىستەيدى، الداعى ۋاقىتتا تولىقتاي ىسكە قوسىلعاندا 25-30 ادامدى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتەر ەدىك. وسىعان وراي، سەمەي قالاسىنىڭ باسشىسى ايبەك كارىموۆكە كولدى قازۋ بارىسىندا شىعاتىن قيىرشىق تاستاردى ساتىپ، ودان تۇسكەن قاراجاتتى لاگەردى كوگالداندىرۋعا،  وعان اپاراتىن جولدى جوندەۋگە جانە قازۋ بارىسىنداعى جالدامالى تەحنيكانىڭ شىعىندارىن جابۋ ءۇشىن پايدالانۋعا  رۇقسات بەرۋگە ىقپال ەتۋىن سۇراعان حات جولداعان ەدىم. باستامامنىڭ جۇزەگە اسىرىلۋىنا قولبايلاۋ بولىپ تۇرعان اتالمىش ماسەلەنى وڭتايلى شەشۋگە كومەك بەرىلسە يگى ەدى، ازىرگە ناقتى جاۋاپ كەلمەۋدە، جاقسى حابار بولىپ قالار، كۇتۋدەمىن", - دەگەندى العا تارتقان كەيىپكەرىمىزدىڭ اسقاق ارمانى - سپورت سالاسىندا بيزنەس دامىتۋ. "دامۋ" قورىنان دا ەشقانداي كومەك الماي، ءوز قاراجاتىمەن باسپاناسىن كەپىلگە قويىپ، وسى كاسىپتى يگەرۋدى باستاپ كەتكەن-ءدى. كۇن سايىن بip وزگەرic بولماسا، كوڭiلi كونشiمەيتىن، ءوزىن cونداي تىنىمسىز ادام سانايتىن تولەگەن "جىگىتكە جەتى ونەر دە از" دەمەكشى، بولاشاق سپورتشىلاردى جاتتىقتىرۋشىلىعىمەن قوسا، شاشتارازدىعىمەن دە ناپاقاسىن تاۋىپ جۇرگەن جايى بار. ونىڭ سىرتىندا ءىنىسى عابيتپەن بىرلەسىپ سپورتتىق كيىمدەرگە قازاقشا جازۋلارمەن بوياۋ باسىپ، ءتۇرلى سپورتتىق باسەكەلەردە تابىستالاتىن مەدالدار مەن كۋبوك مۇسىندەر قۇياتىن تسەح جۇمىسىن دا دوڭگەلەتىپ وتىر.

ءتول تۋىندىلارىنا ارنايى “قايساق” دەگەن اتاۋمەن ماركالارىنىڭ دا بولۋىن ويلاستىرىپ قويعاندارىنا ريزا بولدىم. ء"بىز بۇل ماركانى تاڭداعان سەبەبىمىز - ەۋروپا جانە باسقا دا مەملەكەتتەر قازاق حاندىعىنا دەيىن ءبىزدى "قىرعىز-قايساق" دەپ تانىعان. "قايساق" دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى ادەمى كورىنەدى جانە  اسەرلى ەستىلەدى، "قوشقار ءمۇيىز" ويۋى اتامىزدان قالعان تاڭبا ەكەنى انىق. وسىلايشا، قازاق ەلىندە بەرەكە-بىرلىكتىڭ نىشانى بولار دەگەن سەنىمدەمىز!" - دەيدى البىرت جىگىت.

ال، «قازاق قايتسە بايدى؟» دەگەن ساۋالعا وزىندىك كوزقاراسى تومەندەگىدەي: «ايراننىڭ تەتروپاكەتىن الايىق. جول شىعىنىمەن قوسقاندا ونىڭ قۇنى شامامەن 25 تەڭگە بولسىن. ەگەر كۇنىنە 2 ملن. دانا ايران ىشىلسە، 50 ملن. تەڭگەلىك شىعىنعا تەڭ سول ايراننىڭ سىرتقى قاباتى قوقىسقا كەتەدى. ءبىزدىڭ ينۆەستورلارعا زاۋىت سال دەسەك، ءوزىن-ءوزى اقتامايتىنىن ايتىپ، ات-توندارىن الا قاشادى. اۋىل قازاقتارىنىڭ ءوز تاۋارلارىن وزدەرى تۇپتەپ شىعارۋى ءۇشىن قىتايدان جەم تارتاتىن، بوتەلكە شىعاراتىن ستانوكتاردى تاپسىرىسپەن الدىرۋعا بولادى. ايتالىق، 1000 ستانوك الدىرتتىق دەلىك. ءبىر ستانوك كۇنىنە 10 مىڭ تەڭگەنىڭ شيكىزاتىن وندىرسە، مىڭ ستانوكتان 10 ملن. تەڭگە ءتۇسىم تۇسپەك. قىمىز بەن ءسۇتتىڭ قولدانىستان شىققان پلاستماسسا بوتەلكەلەرمەن ساۋدالانىپ جۇرگەندىگى بەلگىلى. تازالىق ساقشىلارى قايدا قاراپ وتىر دەرسىڭ وسىندايدا؟ بىزدەر ءالى دە الىپ-ساتارلىق لوگيكادان ارىلا الماي كەلەمىز. كەڭەس وكىمەتى تۇسىندا سپەكۋليانتتارعا شەكتەۋ قويىلعان ەدى. ينۆەستورلاردىڭ دەنى قالانىڭ شەتىنەن ءوندىرىس ورنىن سالعاننان گورى، شاھار ورتاسىنان ءىرى ساۋدا كەشەنىن نەمەسە مەگاورتالىق سالعاندى ءجون سانايدى. شالعايداعى جۇمىس ورنىنا جەتۋ ءۇشىن تاڭعى بەستەن ۇيىنەن شىعۋعا ءماجبۇر ادام ءتۇن جارىمدا عانا ورالاتىندىقتان، ودان دا از جالاقىعا قاناعات تۇتىپ، قالا ورتاسىنان جۇمىس تابايىن دەگەن ويمەن تىرلىك كەشەدى. قازاقتا نە كوپ؟ جايىلعان تاقىر جازىقتار مەن بوس جاتقان تاۋلار كوپ. تاۋ دەگەنىڭ - دايىن توعان. 4-5 تەحنيكامەن قازىلعان كىشىگىرىم توعانعا بالىق وسىرۋگە بولار ەدى. سول توعاننان جازىققا سۋ اعىزامىز، دەمەك، مال جەيتىن جەم-ءشوبىڭ سۋارىلادى دەگەن ءسوز. قازاقتىڭ اتا كاسىبى - مال شارۋاشىلىعى. ەكىنشىدەن، ۇيرەك، كۇركەتاۋىق، قاز بالاپاندارىن شىعارىپ، جارمەڭكەلەردە ونىمدەرىڭدى ساۋدالاۋعا بولادى. حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ ارقىلى ىرىزدىققا كەنەلۋدىڭ جولى وسى ەكەندىگى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى».

"تالاپتانعان وزار، وسەك قۋعان ازار!"

«مەنى الاڭداتاتىنى - جۇلدىز بولۋدىڭ جولى تەك ولەڭ ايتۋ دەگەن پىكىر سانادا قالىپ قويعان. ءيا، ەكىنىڭ ءبىرى چەمپيون بولا المايدى. دەسەك تە، ءار سالادان ءوز مايتالمانى شىعاتىنى انىق. سول ءار سالاداعى ونەرلى ادامدار نە ىستەپ ءجۇر بۇگىندە؟ بىرەۋى كولىك جوندەيدى، نە شاش الادى، قىسقاسى، قولىنان كەلگەنىنشە جوقتان بار جاساپ ءجۇر. مىسالى، ءوز باسىم ساسىپ-ءشىرىپ جاتقان جەرتولەلەردىڭ ءبىرىن جاتتىقتىرۋ زالى رەتىندە جاراقتاسام دەگەن ويمەن تالاي جۇگىردىم، قارسىلىق كوپ بولعاندىقتان، اياقسىز قالدى. ۇكىمەت سول جەرتولەلەردى ءوز قاراماعىنا السا دەگەن نيەت بار. ەگەر سول ادامدار ۇكىمەت تاراپىنان نازارعا الىنىپ، ءتۇرلى باعىتتا اشقان ۇيىرمەلەرىن ناسيحاتتاپ، 10 جىل وسىنداي باعىتتا جۇمىس جاساسا، قازاقتى توقتاتا المايتىن بولامىز! اركىم جانىنا جاقىن، ءوزى ۇناتاتىن ىسپەن اينالىسسا، ناتيجە دە بولادى، سۇيىكتى ماماندىعىنان شارشامايدى دا. قازاقستاندا شامامەن جىلىنا 1 ميلليون پەرزەنت دۇنيەگە كەلدى دەلىك. سونىڭ ىشىندە 50 مىڭى بەلسەندى بولاتىنى انىق جايت.  ەگەر سول ۇرپاقتى دارىندىلىققا ءارى ەڭبەكقورلىققا باۋلي الساق، ونەر مەن سپورت، ساياسات پەن دىنگە قاتىستى دۇرىس باعىت بەرە الساق، قالعان 950 مىڭى سولارعا ەلىكتەيتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. اينالىپ كەلگەندە، باعامداساق، ءار سالانىڭ ءوز فاناتتارى بولادى. مەنى قۋانتاتىنى - كەز كەلگەن ادامنىڭ قابىلەت-قارىمى بولادى، تەك سونى دەر كەزىندە اڭعارىپ، رولدەرىنە بولسەك بولعانى. ەرتەڭ ءوزى دە بيىك بەلەستەردى باعىندىرادى، وزگەنى دە كوتەرەدى، باستىسى - ءومىر بويى ساعان العىسىن جاۋدىرىپ وتەدى دە…".

وسىناۋ ورىندى وي-تولعامدارىمەن بولىسكەن تولەگەننىڭ ەندىگى ارمانى - 5-ءشى سىنىپتان باستاپ "قازاق دانالىعى" دەگەن جەكە ساباق اشىلسا، ورىس سىنىپتارىنا "كازاحسكايا مۋدروست" دەپ حاكىم ابايدىڭ قاراسوزدەرىن، ماقال-ماتەلدەردى دۇرىس مىسالمەن تالعاۋ جانە ۇعىندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلسە. سوندا ورىسشاعا بەيىم شالاقازاقتار قازاق دانالىعىن ۇعىپ، ءتىل ۇيرەنۋگە جىگەرلەنىپ، وزگە ۇلتتار دا تىلىمىزگە قۇرمەتپەن قارار ەدى دەيدى ول. ال، دەنى ساۋ ۇرپاق - ەلىمىزدىڭ بولاشاعى، تىرەگى، بۇل رەتتە بالاعا  كيىنشىلىقتى جەڭەتiنىن ەرتە تۇسiندىرەتىن ۇعىم - سپورت پەن ونەردى تومەندەگىدەي پىكىرىمەن ساباقتايدى: "كۇنانi كوپ جاسايتىن، ساۋاپقا دا كوپ كەنەلەتىن - ۇستاز. اتا-انالارعا ايتارىم - سىزدەر كەشكەن قيىنشىلىقتار بالالارىڭىزدىڭ باستارىنان وتپەسiن دەسەڭiزدەر، ونەردi باعالاپ، قاي سالانىڭ ۇستازىن بولسىن وزدەرىڭىزدەن ارتىق سىيلاۋدى ۇيرەتسەڭىزدەر. ءوز باعىتىنىڭ ۇستازىن تاپقان بالا باقىتتى! اركىم "مەن ءوز ەلىمنىڭ قانشالىقتى پاتريوتىمىن؟" دەپ ويلانسا عوي... اللاعا شۇكىر! رۋحاني، قازبا بايلىقتارىمىز، كەڭ-بايتاق جەرىمىز بار! ادامدىق قاسيەتتى باعالايتىن، ۇلى دەگەن سوزدەن ۇيالمايتىن ۋاقىتقا جەتتىك. ءار كۇنىمىزدى دۇرىس وتكىزسەك، تالاي بيىككە جەتۋگە بولادى. كەم دەگەندە تۋىسقاننىڭ باسىن قوسقان ادام عانا اقساقال دەۋگە لايىق، سونداي اقساقالدارىمىز اتتەڭ سيرەپ بارادى...

...مۇعالىم مەن جاتتىقتىرۋشىنىڭ ايىرماشىلىعى نەدە؟ كوپكە توپىراق شاشۋدان اۋلاقپىز، ۇستازدار ساعاتتارىن وتكىزەدى دە كەتەدى، ال ەكىنشىسى ناتيجە شىقپايىنشا تىنىم تاپپايدى. الدىمەن، ۇستاز دا، بالا دا ءوز بويلارىنداعى جايسىز مىنەزدى، سامارقاۋلىقتى جەڭۋلەرى ءتيىس. سودان كەيىن بارىپ بىرەۋدى جەڭە الامىز. بالا ساباققا كەشىگىپ كەلسە، ساباقتى مۇعالىم قايتالاپ تۇسىندىرمەيدى. جاتتىقتىرۋشى بالا مەيلى ءبىر اي جوق بولسا دا، ىنتا تانىتسا ۇيرەتەدى. كەيبىرەۋلەر «بىزدەر، قازاقتار، تۇقىمىمىزبەن بالۋاندارمىز» دەپ، جاتتىقتىرۋشىلاردىڭ ەڭبەگىن ەلەمەي جاتادى. بارشامىز اقىلىمىزدى دامىتۋعا ۇمتىلماساق، ەرتەڭ حايۋاننان تومەن بولىپ كەتەمىز. مەن ءىزباسارلارىما: «الىستاعى تۋىستان جاقىنداعى كورشى ارتىق. زالدا ءبارىڭ ءبىر-بىرىڭە كورشىسىڭدەر، تاتۋ بولىڭدار» دەپ وتىرامىن. ناتيجە كورسەتەتىنىنە سەنىمدى سپورتشىلارىڭنىڭ ازيا نە الەمدىك چەمپيوناتتارعا قارجى تاپشىلىعىنان باقتارىن سىناي المايتىندارىندا، ارينە، ىشتەي ناليسىڭ. اتتەڭ، قولىڭ قىسقا. لاگەردەگى قۇرىلىستى توقتاتىپ، بىلتىر شاكىرتىمنىڭ ليتۆاعا بارىپ قايتۋىنا قاراجات بەردىم. بەسىنشى ورىن تورىنەن كورىندى. سپورتتا قاتەلىككە جول بەرىلەتىنى زاڭدىلىق. ەشكىم دە اسپاننان الىپ بولىپ سالبىراپ تۇسە قالمايدى. قاتەلىگىمەن قارسىلاسىنىڭ پايداسىنا كۇرەسىپ، سوڭىندا كوپ كۇش كەتىرىپ اپ، اقتىق سىنعا جەتە المايتىن ساتتەر بولادى. جول شىعىنى قولبايلاۋ بولعان سوڭ جالعىز جىبەردىم، ءوزىم باسى-قاسىندا بولسام، شاكىرتىم مىندەتتى تۇردە ۇزدىك ۇشتىككە ەنەر ەدى. كۇرەستە قارسىلاسىڭدى يتەرىپ ءجۇرىپ ارباۋىڭا تۇسىرە  الاسىڭ. ال، مۇندا ورتادا ۇستەل تۇر. ۇستەل ەزىلىپ كەتپەسە، ەشكىم ەشقايدا تارتا المايدى. قاتە دايىندالعانداردىڭ قولدارى دا سىنىپ كەتەدى. بەس ليتر بەنزينمەن بەس شاقىرىم جۇرە المايسىز، ادامنىڭ دا بويىنداعى كۇش-قۋات سولاي. ناتيجە شىعارۋ ءۇشىن ءبىر قولىڭمەن بەلتەمىردە تارتىلا الۋىڭ ءۇشىن كۇندەلىكتى جاتتىعۋىڭ كەرەك.

...دەنە شىنىقتىرۋ ءپانى بويىنشا مۇعالىمدىكتى تاڭداعان مامانداردى دايارلاۋعا قاتىستى ۇسىنىسىم بار. كەز كەلگەن ستۋدەنت 4 جىل ىشىندە كەمىندە 10-15 جارىس ۇيىمداستىرماسا، ديپلوم الا المايدى دەگەن جاڭاشىلدىق ەنگىزىلسە. سپورت سالاسىنا جاۋاپتى قۇزىرلى مەكەمە سول انىقتامانىڭ بەكىتىلۋىنە جاۋاپتى بولسا. ۇيرەنگەندەرى وزدەرىنە جاقسى، ىستەگەندەرى سالا ءۇشىن ماڭىزدى دەگەندەي، ءوز كەزەگىندە جاستار قاعاز جۇمىستارى مەن ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتتەرىن جەتىلدىرۋگە مۇمكىندىك الار ەدى. جاسىراتىن نەسى بار، سپورتشىلاردىڭ دەنى كەلىسسوز جۇرگىزۋ ءوز الدىنا، سوزگە شورقاق كەلەدى. ارتىنشا، سول سپورت كوميتەتتەرى مەن بولىمدەرىنە اتالعان قاسيەتتەرگە يە وزگە سالانىڭ ادامدارى قابىلدانىپ جاتادى جۇمىسقا. سالاڭ بويىنشا يدەيالارىڭنىڭ جۇزەگە اسىرىلۋىنا جانتالاسىپ جۇرگەنىڭدە، جاڭادان تاعايىندالعان اكىمدەرمەن قوسا كومانداسى اۋىسىپ، قارابايىر تىلمەن ايتقاندا ەرىكسىز «قوي باعىپ كەتەسىڭ». يگى باستامانى قولعا الماق نيەتتە تانىس ىزدەپ شابىلامىز، ء«بىر جەڭنەن قول، ءبىر جاعادان باس» بولىپ مۇمكىندىك باردا كومەك قولىن سوزساق، ۇرپاعىمىزدىڭ ىرىزدىعى سونىمەن-اق كەلمەيدى مە؟!»

سۇحباتتاسۋشىمىزبەن تەرىس اعىمنىڭ جەتەگىندە كەتكەن جاستاردىڭ تاعدىرى جايىندا دا اڭگىمە وربىتكەن ەدىك...

«...ۇلى جاراتۋشى جاراتقان ون سەگىز مىڭ عالامنىڭ ىشىندەگى ەڭ اقىلدىسى ادام ەكەنىن بارشامىز بىلەمىز، سونى بىلە تۇرا اقىلىمىزدى دۇرىس جۇمسامايمىز، نە نارسەنىڭ دۇرىسىن تۇسىنبەيىنشە، قولىمەن ىستەپ كورمەگەن ويعا داۋلاسامىز. ءسوز بەن ءىس بىرگە جۇرمەسە، شايتاننىڭ جولىنا اپاراتىنى انىق. قاسيەتتى قۇراننان ءنار العان، اتا-بابالارىمىزدان قالعان باعا جەتپەس اسىل سوزدەر مەن سالت-داستۇرلەرىمىز، ياعني، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىز جويىلىپ كەتپەسە ەكەن دەيمىن. بىراق، بۇگىنگى قوعامىمىزدا قازاق فيلوسوفياسىن قۇلاعىمىزبەن ەستىپ، جۇرەگىمەن سىڭىرەتىن سەزىمدەر از. جاستارعا ۇلگi بولاتىن ic بولماسا، كۇر سوزدەن نە قايىر؟ "نامازحاندار" ءجۇر، وزىمە "كەل، نامازدى ۇيرەتەيiن" دەپ بiر جان ايتپاپتى. ادام بالاسىنا جاس ۇلعايعان سايىن كەز كەلگەن نارسەنi ۇيرەنۋ كيىن ەكەنى بەلگىلى، ال وسى اللانىڭ جولىن بارىنشا كۇردەلەندىرىپ تۇciندipمەك بولاتىنداردى كەزىكتىرۋدەمىن. قابىلەتى بار جاستار قولداۋدىڭ جوقتىعىنان كولەڭكەدە جۇرسە، قالعاندارىنىڭ تەرىس جولعا ءتۇسىپ كەتپەسىنە كىم كەپىل؟ سپورت - مەنiڭ ومىرلىك سەرىگىم، وعان نيەتتىلەردى باۋلۋ - اللا الدىنداعى ادامگەرشiلiگiم مەن پارىزىم!»

P.S.: عالامتورعا ءشۇيىلۋدى ادەتكە اينالدىرعان وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ تاعدىرىنا الاڭداۋلى كەيىپكەرىمىزدىڭ قالامىزداعى بىرقاتار تۇرعىن ءۇي اۋلالارىندا تەمىردەن ءوزى سوققان جاتتىقتىرۋ قۇرالدارىن ورناتۋىن دا ءوز ماماندىعىنا شىنايى جان-تانىمەن بەرىلگەن ازاماتتىق قادامى دەسەك، ارتىق ايتپاعاندىق. ومىرلىك سەرىگىنە اينالعان تەگەۋرىندى سپورت ءتۇرى - قول كۇرەسىنىڭ شاھارىمىزداعى نەگىزىن قالاعان تولەگەن تاعى ءبىر اسقاق ارمانىن ايتىپ قالعان ەدى. جەرلەسىمىزدىڭ قايمانا قازاقتىڭ قامى ءۇشىن جانىن بەرىپ جۇرگەندىگى ءپىر تۇتار تۇلعاسى – ءارى ءانشى،ء ارى جىرشى, قوعام قايراتكەرى رەتىندە تانىلعان ەلىمىزدەگى ۇلتتىق سپورت تۇرلەرى قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى بەكبولات تىلەۋحان مىرزامەن جۇزدەسۋدىڭ ءساتىن كۇتىپ جۇرگەن جايى بار... ۇلتىمىزعا ورتاق مۇددە جايىنداعى پىكىرلەرى ءبىر جەردەن شىعاتىنىنا سەنىمدى. قاشاندا تەكتىلىگىنە كىر كەلتىرمەۋدى ۇرپاقتىق پارىزىنا بالايتىن وسىنداي ەر ازاماتتارىمىزدى ەل اعالارىنىڭ وزەگىنەن تەپپەي، قولداعانى ء جون بولار ەدى...

ايگەرىم ەرمىرزا,

سەمەي قالاسى

Abai.kz