تانىمال «زاكون.كز» پورتالىندا ەكس-مينيستر جاقسىلىق دوسقاليەۆتىڭ اينالاسىنداعى جاعداي تۋرالى سەناتور يران امىروۆپەن سۇحبات جاريالانىپتى. سەناتوردىڭ اۋزىمەن ايتىلعان كەيبىر جايلار وقىرماندارىمىز ءۇشىن قىزىق بولۋى مۇمكىن دەپ شەشكەندىكتەن، سۇحباتتى ىقشامداپ اۋدارىپ بەرۋدى ءجون سانادىق.

- يران ءامىرۇلى تاۋەلسىز مەدكوميسسيانىڭ قورىتىندىسىنا سەنەر بولساق، دوسقاليەۆتىڭ قازىرگى جاعداي وسىعان دەيىن قويىلعان دياگنوزعا ساي ەمەس ەكەن. بۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ كىمگە سەنۋگە بولادى دەپ سۇراپ جاتىر ءبىزدىڭ سايتتىڭ تۇتىنۋشىلارى؟ دارىگەرلەرگە مە، باس پروكۋرورعا ما، الدە دوسقاليەۆقا ما؟
- تاۋەلسىز مەدكوميسسياعا سەنگەن دۇرىس بولار. كاسىبي ماماندار عوي، بىردەڭەنى بىلەتىن بولار. بىراق مەنى باسقا نارسە الاڭداتىپ وتىر. ەگەر وسىعان دەيىن قويىلعان دياگنوز جالعان بولىپ شىقسا، نەگە دوسقاليەۆتى مەديتسينالىق ورتالىقتا ۇستاپ جاتىر؟ كەشەگە دەيىن نەگە ۇستاپ كەلدى؟ ياعني ونىڭ دەنساۋلىعىن ناشار دەگەن ءسوز عوي بۇل. سوندىقتان، كىمگە سەنۋگە بولاتىنىن بىلمەيمىن، مەدكوميسسياعا سەنگەن دۇرىس بولار، قانداي كوميسسيا بولسا دا.
- جاڭالىقتاردا كوميسسيانىڭ قۇرامىندا نەگىزىنەن رەسەيدەن كەلگەن دەنساۋلىق ساقتاۋ مەكەمەلەرىنىڭ پروفەسسورلارى دەگەن اقپارات ءجۇردى..
- بىزدىكىلەر ەمەس پە؟ وندا سەنۋگە بولار...

تانىمال «زاكون.كز» پورتالىندا ەكس-مينيستر جاقسىلىق دوسقاليەۆتىڭ اينالاسىنداعى جاعداي تۋرالى سەناتور يران امىروۆپەن سۇحبات جاريالانىپتى. سەناتوردىڭ اۋزىمەن ايتىلعان كەيبىر جايلار وقىرماندارىمىز ءۇشىن قىزىق بولۋى مۇمكىن دەپ شەشكەندىكتەن، سۇحباتتى ىقشامداپ اۋدارىپ بەرۋدى ءجون سانادىق.

- يران ءامىرۇلى تاۋەلسىز مەدكوميسسيانىڭ قورىتىندىسىنا سەنەر بولساق، دوسقاليەۆتىڭ قازىرگى جاعداي وسىعان دەيىن قويىلعان دياگنوزعا ساي ەمەس ەكەن. بۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ كىمگە سەنۋگە بولادى دەپ سۇراپ جاتىر ءبىزدىڭ سايتتىڭ تۇتىنۋشىلارى؟ دارىگەرلەرگە مە، باس پروكۋرورعا ما، الدە دوسقاليەۆقا ما؟
- تاۋەلسىز مەدكوميسسياعا سەنگەن دۇرىس بولار. كاسىبي ماماندار عوي، بىردەڭەنى بىلەتىن بولار. بىراق مەنى باسقا نارسە الاڭداتىپ وتىر. ەگەر وسىعان دەيىن قويىلعان دياگنوز جالعان بولىپ شىقسا، نەگە دوسقاليەۆتى مەديتسينالىق ورتالىقتا ۇستاپ جاتىر؟ كەشەگە دەيىن نەگە ۇستاپ كەلدى؟ ياعني ونىڭ دەنساۋلىعىن ناشار دەگەن ءسوز عوي بۇل. سوندىقتان، كىمگە سەنۋگە بولاتىنىن بىلمەيمىن، مەدكوميسسياعا سەنگەن دۇرىس بولار، قانداي كوميسسيا بولسا دا.
- جاڭالىقتاردا كوميسسيانىڭ قۇرامىندا نەگىزىنەن رەسەيدەن كەلگەن دەنساۋلىق ساقتاۋ مەكەمەلەرىنىڭ پروفەسسورلارى دەگەن اقپارات ءجۇردى..
- بىزدىكىلەر ەمەس پە؟ وندا سەنۋگە بولار...
- ءسىز باس پروكۋرورعا دوسقاليەۆتى قورعاعان دەپۋتاتتىق ساۋال جولداپ، سوعان قول قويۋشىلاردىڭ ءبىرىسىز. قازىر سول قۇجاتقا قول قويعانىڭىز ءۇشىن وكىنبەيسىز بە؟ قاراپايىم ادامدار دەپۋتاتتار ۇرىلار مەن قىلمىسكەرلەرگە «كرىشا» بولىپ جاتىر دەپ ويلاپ ءجۇر عوي.
- مەن ەشكىمدى قولداعان جوقپىن، تەك ءبىر ساۋالدىڭ استىنا قولىمدى قويدىم: ەگەر دوسقاليەۆ قاماۋعا الىنعان بولسا، نەگە وعان ءتيىستى مەديتسينالىق كومەك كورسەتىلمەدى؟ ەگەر وعان قاجەتتى كومەك كورسەتىلگەندە ءدال بۇگىنگىدەي حالگە تۇسپەس ەدى عوي. مىنە وسى سۇراقتى عانا قويىپ، استىنا قولىمدى قويدىم.
جوعارى لاۋازىمدى ادامداردىڭ تاراپىنان جاسالىپ جاتقان قىلمىستار از ەمەس. نەگە، مىسالى، ءابىليازوۆ ميللايردتاپ ۇرلايدى دا، بوستاندىقتا جۇرەدى؟ ءىستىڭ ماتەريالدارىنا قاراساق، زاڭگەر جانە بۇرىڭعى سۋديا رەتىندە ايتايىن، دوسقاليەۆ قىلمىس جاساعان، بىراق ونى قىزمەتتىك بابىن اسىرا پايدالانعان ەمەس، پارا العان دەپ كۆاليفيكاتسيالاۋ قاجەت. دوسقاليەۆتىڭ ادۆوكاتىنىڭ اقپارىنا نازار اۋدارساق، ول ەشكىمنىڭ مۇددەسىنە، اسىرەسە مەملەكەتتىڭ مۇددەسىنە، قايشى كەلگەن جوق. بۇگىن تاڭەرتەڭ ەستىگەنىم، قارجى پوليتسياسى وعان تەك قانا قىزمەتتىك بابىن اسىرا پايدالانعانى ءۇشىن عانا ەمەس، اسا ءىرى مولشەردەگى پارا العان دەگەن ايىپ تاعىپتى. بۇلارىن دۇرىس دەپ باعالاۋعا بولار.
نەمەسە بۇرىڭعى ستاتيستيكا جونىندەگى اگەنتتىكتىڭ ءتورايىمىن الايىق. ساناق كەزىندە ميلليونداعان قاراجاتتى قىمقىرىپ، بۇگىن بارىنەن قاشىپ ءجۇر. نەگە ول ءتيىستى جازاسىن المايدى؟ نەگە ونى ۇستاپ الىپ قامامايدى؟ بۇنداي مىسالداردى كوپتەپ كەلتىرۋگە بولار.
- دوسقاليەۆ كاناداعا قاشىپ، سول جاقتا باس ساۋعالاماق بولدى دەگەن قاۋەسەت بار...
- ەگەر ول شىنىمەن دە قارجى پوليتسياسىنان سەسكەنگەن ادام بولسا، باياعىدا قاشىپ كەتەر ەدى. مەن ونى تالاي جىلدان بەرى بىلەمىن، بىرگە اۋدان، وبلىس دەڭگەيىندە جۇمىس ىستەدىك. ول وتە ينباتتى ادام، جاقسى دارىگەر، وسىعان دەيىن دە مينيستر بولدى. ونىڭ كاناداعا بارىپ، سول جاقتا قالىپ قالىپ قويۋعا بەل بايلاعانىنا ءوز باسىم اسا سەنىڭكىرەمەيمىن. بىلۋىمشە، باسپاسوزدە كاناداعا دوسقاليەۆ جالعىز ءوزى ەمەس، ۇلكەن كوميسسيانىڭ قاتارىندا جولساپارعا شىعايىن دەپ جاتىر دەگەن اقپارات تاراعان بولاتىن...
- پارلامەنتكە كەلەر الدىندا ءسىز كوپ جىلدار بويى سۋديا بولدىڭىز. ايتىڭىزشى، ەگەر دوسقاليەۆ مەملەكەتكە كەلتىرگەن بارلىق  زيانىن قالپىنا قويىپ، پاتەرلەردى قايتارسا، وعان كەشىرىم جاسالىپ ، قايتادان دارىگەرلىك قىزمەتىنە ورالۋىنا، ادامداردى ەمدەۋگە مۇمكىندىك بەرىلە مە، جوق پا؟ قالاي ويلايسىز با؟
- وعان تاعار ايىپتى سوت شەشەدى، مەن ول ءۇشىن ەشتەڭە دەي المايمىن. ەگەر دوسقاليەۆتى ايىپتى دەپ تاپسا، سوت ونىڭ قىزمەتتىك جولىن، جاقسى مىنەزدەمەلەرى مەن كاسىبي دەڭگەيىن دە ەسكەرۋگە مىندەتتى. ايرىقشا جاعدايدا بۇلار جازانى جۇمسارتاتىن فاكتور بولۋى ىقتيمال.
- ال دوسقاليەۆتىڭ جاعدايىن ايرىقشا دەۋگە بولا ما؟
- نەگە بولماسقا؟ مۇنداي جوعارى دارەجەلى حيرۋرگتار قازاقستاندا ساۋساقپەن سانارلىق. ول بارلىق كىناسىن جۋىپ-شايىپ، بارلىعىن قايتارادى دەپ ويلايمىن. تەرگەۋ ورگاندارى ونىڭ دۇنيە مۇلكىن  تاركىلەۋ ءۇشىن كەرەكتى قۇجاتتاردى  دايىنداپ تاستاعان دا بولار. دوسقاليەۆتىڭ مىناداي جاعدايعا ءتۇسۋى ايانىشتى...
- ءبىزدىڭ وقىرمانداردىڭ پىكىرىنشە، بۇگىن كەز كەلگەن ءمينيستردى قولىنان جەتەكتەپ، سوتقا اپارۋعا بولاتىن كورىنەدى. بۇعان نە دەي الاسىز؟
- ءدال وسىلاي كەسىپ ايتۋعا بولماس... پارلامەنتتىڭ وتكەن سەسسياسىنىڭ جابىلار ساتىندە، 2009 جىلدىڭ بيۋدجەتىن قايتا بەكىتكەن كەزدە، جاقىندا وسى جىلدىڭ بيۋدجەتىنە قوسىمشا 131 ميلليارد تەڭگە بولگەن كەزدە دە مەن ءاربىر قوعامدىق ەكونوميكالىق فورماتسيانىڭ ءوز ەرەكشەلىكتەرى بار دەگەن بولاتىنمىن. كەڭەس بيلىگى تۇسىندا ون مىڭ رۋبلدەن استام قارجى جىمقىرعاندارعا قاتىستى اسا ءىرى مولشەردە ۇرلىق جاسادى دەگەن باپ بولاتىن. سول باپ بويىنشا كەزىندە تالاي ادام جازالانعان ەدى. ولاردىڭ ءبىرازى ۇزاق مەرزىمگە باس بوستاندىعىنان ايىرىلىپ، كەيبىرەۋلەرىن ءتىپتى اتىپ تا تاستاپتى. بارلىق ىستەر سوڭىنا دەيىن جەتكىزىلەتىن. ال ءبىزدىڭ كەزدە جارتى ميلليارد ۇرلاماساڭ وتىرعىزبايتىن، قىلمىستىق ءىس قوزعامايتىن بولدى.
وڭشەڭ كوزبوياۋشىلىق. يگەرىلمەگەن 131 ميلليارد تەڭگە! ولار قالاي يگەرىلىپ، جۇمسالىپ جاتىر؟ تەندەرلەر قالاي ءوتىپ جاتىر؟ بارلىعىن دا كورىپ ءجۇرمىز. ون، جيىرما، وتىز پايىز «وتكات» بەرمەسەڭ ەشبىر تەندەردى ۇتا المايسىڭ. بارلىعى وسىدان باستالادى. تەكسەرۋدەن ءوتىپ قابىلدانعان كوپىرلەر قۇلاپ، سالىنعان جولدار توزىپ، كوتەرىلگەن ۇيلەر قيراپ جاتىر. تاپسىرىس بەرۋشىلەر «وتكاتىن» الىپ العان سوڭ ورىنداۋشىلاردان ەشتەڭەنى دە تالاپ ەتە المايدى. بارىمىزدە وسىنى بىلە وتىرا، اۋزىمىزدى اشپايمىز. قازاقتا جاقسى ماقال بار; «اۋرۋىن جاسىرعان ولەدى» دەگەن. نەگە ءبىزدىڭ قوعام وسىنداي اۋرۋلارىن جاسىرۋى كەرەك؟ بارلىعىن دا قاتاڭ تۇردە تەكسەرىپ، كىنالىلەردى اياۋسىز جاۋاپقا تارتۋ قاجەت. وكىنىشكە وراي، دەپۋتاتتاردىڭ كوبىسىنىڭ كوزقاراستارى مۇنداي ەمەس.
- دوسقاليەۆقا قارسى قىلمىستىق ءىس وسىدان ءبىراز جىل بولعان وقيعالار بويىنشا قوزعالىپتى. نەگە ولار تەك بۇگىن عانا شىعىپ وتىر؟ ءبىزدىڭ قۇقىققورعاۋشىلار وسىعان دەيىن نە ىستەدى؟ ولاردىڭ تاپ بۇگىن كەنەتتەن ابجىلدىك تانىتۋى كۇلكىلى ەمەس پە؟
- وكىنىشكە وراي، ءبىزدىڭ ەلدە لاۋازىمدى تۇلعانى جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ جاي عانا جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ ەمەس. بۇل ناعىز ساياسات بولىپ كەتتى. ەستۋىمشە، دوسقاليەۆقا تاعىلعان ايىپتار ونىڭ مەداكادەميانى باسقارىپ وتىرعان كەزەڭىنە قاتىستى. بۇل 2005-2006 جىلدار. دوسقاليەۆتىڭ سول جىلدارى  جاساعان ىستەرىنىڭ بەتى تەك وسى جىلى عانا اشىلىپ وتىر...
- ياعني، ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، دوسقاليەۆقا كومپرومات باياعىدا دايىندالىپ، قاجەتتى ساعاتىن كۇتىپ وتىرعان عوي، ءسىرا؟
- مۇمكىن. ۋاقىتى كەلگەنشە بارلىعى ءبىر پاپكالاردا جاتقان بولار.
- ءاربىر مينيسترگە وسىنداي دوسە بار ما؟
- بىلمەيمىن. بىراق، تەندەرلەردىڭ قالاي ءوتىپ جاتقانىنا قاراساق، بارلىق مينيسترگە وسىنداي پاپكا بار بولار.
- ءسىز مينيستەرلەردىڭ تەندەرگە قاتىسى بار دەپ ويلايسىز با؟
- ەندى مينيستر تەندەردىڭ قالاي وتكەنىن بىلمەيدى دەپ ويلايسىز با؟ پرەزيدەنتىمىز تالاي رەت كوماندالىق باسقارۋ جۇيەسىن تىيىڭدار دەپ ەسكەرتتى. الايدا كەز كەلگەن مينيستر مىندەتتى تۇردە ءوزىنىڭ كومانداسىن سوڭىنان شۇبىرتىپ، جازىقسىز جاقسى مامانداردى جۇمىستان قۋىپ جاتادى. ولاردىڭ ورنىنا مينيسترلەردىڭ جاقىندارى، تانىستارى كەلىپ جاتادى. بۇل قۇپيا ەمەس.
- دوسقاليەۆتىڭ ىسىنە قاتىستى دارىگەرلەرگە قارسى قىلمىستىق ءىس قوزعالۋدا. ولار ونىڭ شىنايى جاعدايىن ادامي تۇرعىدان جانە دوسقاليەۆتىڭ ءوتىنىشى بويىنشا جاسىرىپ كەلدىك دەگەندى ايتىپ وتىر. ول كەزدە دوسقاليەۆ مينيستر بولاتىن. ولاردىڭ ءوز باسشىلارىنىڭ، اسىرەسە ءمينيستردىڭ ءوتىنىشىن قابىل الاتىنى تۇسىنىكتى عوي. وسى تۇرعىدان العاندا دارىگەرلەرگە قارسى قىلمىستىق ءىس قوزعاۋ قانشالىقتى قيسىندى؟
- بۇل زاڭي ەمەس، ادامي ماسەلە. ۇلتتىق مەدورتالىق ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى الىبەك مۇستافين دوسقاليەۆتىڭ دەنساۋلىعى ناشار دەپ تەلەديداردان بىرنەشە رەت مالىمدەمە جاسادى. ال قازىر ول وزگەرىپ شىعا كەلدى. دوسقاليەۆتىڭ دەنساۋلىعى دا، تاعدىرى دا وعان ءبارىبىر سياقتى.  ول مينيستر بولىپ تۇرعان كەزدە اڭگىمەسى باسقا ەدى، بۇگىنگىسى ءتىپتى باسقاشا. مەن وسىندايدى تۇسىنبەيمىن. قانداي زامان، قانداي ءىس بولسا دا ءبارى ادامعا بايلانىستى عوي.
- بالكىم وعان قىسىم جاسالعان بولار؟
- ادامعا قانداي قىسىم جاسالسا دا، ول ادام بولىپ قالۋى ءتيىس. اسىرەسە ول ادام دارىگەر بولسا...

تورگىن نۋرسەيتوۆا،

nurseitova@zakon.kz,

nurseitova@mail.ru

http://www.zakon.kz/top_news/186710-senator-iran-amirov-poka-polmilliarda.html