«وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، 2009 جىلعى ءساۋىر ايىندا ەۋروپالىق كوميسسيا يست ۆينگ، ستارلاين kz, اتما، كوكشەتاۋ، بەركۋت ەير سەكىلدى قازاقستاندىق التى اۋەكومپانيانى «قارا» تىزىمگە قوسقان بولاتىن. ولارعا قازىرگى زامانعى تەحنيكالىق تالاپتارعا ساي بولماعاندىقتان، ەۋرووداقتىڭ اۋەكەڭىستىگىن پايدالانۋعا تىيىم سالىندى. 2010 جىلدىڭ ناۋرىز ايىنان باستاپ قازاقستاندىق 47 اۋەكەمەسى حالىقارالىق اۆياتسيا ۇيىمىنىڭ (يكاو) تالاپتارىنا ساي كەلمەيتىندىكتەن، پايدالانۋعا جىبەرىلمەيتىن بولادى. ولار، نەگىزىنەن، ان-24, ياك-40, تۋ-134 ۇشاقتارى». پارلامەنت ماجىلىسىندە وتكەن ۇكىمەت ساعاتىندا دەپۋتاتتار الدىندا جاڭا لاۋازىمىمەن كەلىپ، ءبىرىنشى رەت ءسوز العان كولىك جانە كوممۋنيكاتسيا ءمينيسترى ابىلعازى قۇسايىنوۆ كەشە وسىلاي دەدى.

اڭگىمەنى اۋەدەن وربىتسەك…

«وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، 2009 جىلعى ءساۋىر ايىندا ەۋروپالىق كوميسسيا يست ۆينگ، ستارلاين kz, اتما، كوكشەتاۋ، بەركۋت ەير سەكىلدى قازاقستاندىق التى اۋەكومپانيانى «قارا» تىزىمگە قوسقان بولاتىن. ولارعا قازىرگى زامانعى تەحنيكالىق تالاپتارعا ساي بولماعاندىقتان، ەۋرووداقتىڭ اۋەكەڭىستىگىن پايدالانۋعا تىيىم سالىندى. 2010 جىلدىڭ ناۋرىز ايىنان باستاپ قازاقستاندىق 47 اۋەكەمەسى حالىقارالىق اۆياتسيا ۇيىمىنىڭ (يكاو) تالاپتارىنا ساي كەلمەيتىندىكتەن، پايدالانۋعا جىبەرىلمەيتىن بولادى. ولار، نەگىزىنەن، ان-24, ياك-40, تۋ-134 ۇشاقتارى». پارلامەنت ماجىلىسىندە وتكەن ۇكىمەت ساعاتىندا دەپۋتاتتار الدىندا جاڭا لاۋازىمىمەن كەلىپ، ءبىرىنشى رەت ءسوز العان كولىك جانە كوممۋنيكاتسيا ءمينيسترى ابىلعازى قۇسايىنوۆ كەشە وسىلاي دەدى.

اڭگىمەنى اۋەدەن وربىتسەك…

بىراق ەسكى ۇشاقتاردى توقتاتادى ەكەن دەپ، مينيسترلىك قاراپ جاتپاعان كورىنەدى. وسى ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن اتالعان ۆەدومستۆو جانىنان «قازاقستاندىق كولىكتىك ليزينگ» كومپانياسى قۇرىلىپتى. بيىلدىڭ وزىندە 10-12 ايماقتىق اۋە كەمەسىن الۋعا ارەكەتتەنگەن مينيسترلىك 42 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە ينۆەستيتسيا قاراستىرىپ قويعان. «قازىر وسىعان مەملەكەتتىڭ كەپىلدىك بەرۋ ماسەلەسى قاراستىرىلۋدا، بۇل شارۋا جىل اياعىنا دەيىن شەشىلۋگە ءتيىس دەپ ۇمىتتەنەمىز»، – دەيدى ابىلعازى قالياقپارۇلى. وتكەن جىلعى اتقارىلعان بىرنەشە جوبالاردى تىلگە تيەك ەتكەن مينيستر 2009 جىلعى ىستەردەن دە حاباردار ەتتى. مىسالى، بيىل اقتاۋ قالاسىنداعى اۋەجايدىڭ جاڭا اەروۆوكزالىنىڭ قۇرىلىسى جانە ۇشۋ-قونۋ جولاعىنىڭ قايتا جاڭارتىلۋى اياقتالادى. بۇل جوبا «اتم-گرۋپ» كومپانياسىنىڭ كونتسەسسيونەر بولۋىمەن جۇزەگە اسۋدا. سونىمەن قاتار قىزىلوردا اۋەجايىندا دا قايتا جاڭعىرتۋ جۇمىستارى جالعاسىپ جاتىر. وتكەن جىلى ەلىمىزدىڭ اۋە پاركى بەس جاڭا «بوينگ» جانە «ەيرباس» ۇشاقتارىمەن تولىققان. بۇگىنگى كۇنى قازاقستاندا باتىس كومپانيالارى جاساپ شىعارعان 23 قازىرگى زامان تالابىنا ساي كەلەتىن جاڭا ۇشاق بار. ولار ەلىمىز اۋە تاسىمالىنىڭ 85 پايىز جۇمىسىن اتقارۋدا. بۇيىرتسا، بيىل «ەير استانا» اۋە كومپانياسى سوڭعى ۇلگىدەگى ەكى جاڭا ايماقتىق اۋە كەمەسىن ساتىپ الۋدى كوزدەپ وتىر.

جەردەگى جولدىڭ جايى قالاي؟

ول شەتى مەن بۇل شەتىنە جەتكەنشە ۇشقان قۇستىڭ قاناتى تالاتىن قازاق دالاسىندا اۆتوكولىك جولىنىڭ ماسەلەسى قوردالانىپ جاتقانى ءمالىم. اسىرەسە جەرگىلىكتى جولدار. ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، بۇل سالاعا بولىنگەن قارجى جەرگىلىكتى جول جۇيەسىن دامىتقاندى قويىپ، جىل سايىن جاماپ-جاسقاپ وتىرۋعا دا جەتپەيدى. سوندىقتان دا جەرگىلىكتى جولداردىڭ جىرى تاۋسىلماي تۇر. مىسالعا، 300-دەي ەلدى مەكەننىڭ وبلىس جانە اۋدان ورتالىقتارىنا باراتىن قاتتى جامىلعى توسەلگەن جولى اتىمەن جوق. ياعني بارار جەرىڭە قارا جەردىڭ شاڭى مەن باتپاعىن كەشىپ ارەڭ جەتەسىڭ. 2000-نان استام اۋىلعا كىرەتىن جولدار سىن كوتەرمەيتىن جاعدايدا. بۇل اسىرەسە باتىس قازاقستان، قوستاناي، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستارىندا ابدەن اسقىنعان كۇيدە. بيىلعى ەلباسىنىڭ جولداۋىنا ساي، «جول كارتاسى» باعدارلاماسى نەگىزىندە اۋىلدىڭ ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋعا ايرىقشا ءمان بەرىلگەنى بەلگىلى. ءمينيستردىڭ سوزىنە قاراعاندا، بيىلدىڭ وزىندە وسى باعىت اياسىندا 2745 شاقىرىم جەرگىلىكتى جولدار مەن كوشەلەردىڭ جاي-كۇيى جاقسارماق.  ال «باتىس ەۋروپا – باتىس قىتاي» مەگاجوباسىن ىسكە اسىرۋعا ۇكىمەت بەس ءىرى حالىقارالىق قارجى ينستيتۋتتارىنان جالپى قۇنى 3,5 ملرد دوللار زايمدىق قاراجات العان. بۇل – ەلىمىزدىڭ 7,5 ملن ادام تۇراتىن اقتوبە، قىزىلوردا، الماتى، جامبىل، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستارىن جانە الماتى قالاسىنىڭ ايماقتىق دامۋىنا ىقپال ەتەتىن جوبا. قۇرىلىس جۇمىستارى 2010 جىلى باستالماقشى. سونىمەن بىرگە مينيستر استانا-بۋراباي جول قۇرىلىسىنىڭ كەلەسى جىلى تولىق اياقتالاتىنىن جەتكىزدى. ال ونى «اقىلدى» (ينتەللەكتۋالدى) جولعا اينالدىرۋ كونتسەسسيا تۇرىندە جۇزەگە اسپاق. اقىلدى جولدا اۋا رايىن باقىلاعىش، جىلدامدىق ولشەگىش، جول قاۋىپسىزدىگىن ەسكەرتەتىن قۇرىلعىلار ورناتىلادى. ايتسە دە ول اقىلى جول بولاتىنعا ۇقسايدى. دەگەنمەن بۇل باستاما ءدال قازىر ىسكە قوسىلادى دەۋگە ەرتەرەك. «ونىڭ قالاي بولاتىنىن تولىق ويلاستىرىپ، ءالى تەتىكتەرىن قاراستىرامىز»، – دەيدى اۆتوكولىك جولدارى كوميتەتىنىڭ توراعاسى زامير ساعىنوۆ.

تەمىرجولدا اپات كوپ

كولىك جانە كوممۋنيكاتسيا ءمينيسترىنىڭ مالىمەتىنشە، سوڭعى جىلدارى تەمىرجول جەلىلەرىنىڭ ۋاقتىلى جوندەلمەۋى سالدارىنان اپاتتى جاعدايلار، جولدان شىعىپ كەتۋ وقيعالارى ءجيى بايقالۋدا. ءبىر عانا مىسال، 14,3 مىڭ شاقىرىم تەمىرجولدىڭ 2,3 مىڭ شاقىرىمى كۇردەلى جوندەۋدى قاجەت ەتسە، جىلجىمالى قۇرامنىڭ 70 پايىزىنىڭ توزىعى جەتكەن. وسىعان بايلانىستى تەمىرجول سالاسىن دامىتۋ جانە قايتا قۇرىلىمداۋ ماقساتىندا وتكەن جىلى 2008-2010 جىلدارعا ارنالعان كەشەندى شارالار جوسپارى قابىلدانىپتى.

ءتۇيىن

حالىق قالاۋلىلارى ابىلعازى قۇسايىنوۆقا كوپتەگەن سۇراقتار قويدى. سونىڭ بارىنە مينيستر ورنىقتى دا ساۋاتتى جاۋاپتار بەرىپ، دەپۋتاتتاردى رازى ەتتى. ءتىپتى كەيبىر تومەنگى پالاتا وكىلدەرى ول باسقارعان مينيسترلىكتى «باسقالارعا ۇلگى ەتۋ كەرەك» دەگەندى ايتتى. ارينە، «انا جول بىلاي، مىنا جەردە ۆاگون جەتپەيدى، ۇشاقتىڭ بيلەتى قىمبات» دەگەن سەكىلدى تۇيتكىلدى ماسەلەلەر بولماي قالعان جوق. وعان قاتىستى جايدىڭ انىق-قانىعىن ءا.قۇسايىنوۆ ءوزى ءتۇسىندىردى نەمەسە ءوزى ەرتىپ كەلگەن ءتيىستى مەكەمە باسشىلارىنا ءسوز بەرىپ، ناقتى جاۋاپتارىن ايتقىزدى. داعدارىس جول-كولىك سالاسىنا دا جەتپەي قويماپتى. سونىڭ سالدارىنان بارلىق كولىك تۇرلەرىن قوسقانداعى جۇك تاسىمالى 5,5 پايىزعا ازايىپ كەتكەن. دەگەنمەن «بۇل سالانىڭ دامۋى توقىراماسا، ەل قازىناسى ورتايماسى انىق»، – دەيدى ابىلعازى قۇسايىنوۆ.

مۇرات الماسبەكۇلى، «الاش ايناسى» گازەتى، 02.06.2009