«كەدەندىك وداق ەل-جۇرتتىڭ ىرىسىن مولايتادى»
ءامىرحان ماۋقۇلوۆ، باتىس قازاقستان وبلىسى بويىنشا كەدەندىك باقىلاۋ دەپارتامەنتىنىڭ باستىعى
- ءامىرحان ابەنۇلى، پەتەربوردا «قازاقستان مەن رەسەي اراسىنداعى كەدەندىك وداقتى قۇرۋ شەڭبەرىندەگى حالىقارالىق شارتتاردى قولدانۋ تۋرالى» شارتقا قول قويىلعاندىعى ءمالىم. قۇرىلعان كەدەندىك وداقتىڭ ءبىزدىڭ ەلگە قانداي پايداسى بار؟ ەكونوميكاعا، بيۋدجەتكە جانە بيزنەسكە قالاي اسەر ەتپەك دەگەن ساۋال كوپتىڭ كوكەيىندە ءجۇر دەسەك، قاتەلەسپەيمىز...
- ارينە، قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق دامۋىنا كەدەندىك وداقتىڭ قالاي اسەر ەتەتىنى اركىمدى-اق ويلاندىرادى. جاڭالىقتىڭ ناتيجەسىن ءبىرىنشى كۇننەن سەزىنۋ مۇمكىن ەمەس. الايدا بەدەلدى ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنە قۇلاق اسساق، ودان ءبىزدىڭ ەلگە كەلەر پايدا از ەمەس. بۇل دەگەنىڭىز - شيكىزاتتىق ەمەس سالاعا قۇيىلاتىن شەتەل ينۆەستيتسيالارىنىڭ اعىنى، ءۇش ەلدىڭ كاسىپورىندارىنىڭ ءبىر-ءبىرىن تولىقتىرىپ وتىراتىن كووپەراتسياسى ءۇشىن سەرپىن جانە ۆەرتيكالدى - كىرىككەن كورپوراتسيالاردىڭ قۇرىلۋىنا مۇرىندىق بولماق. كەدەندىك تاريفتەردىڭ وسىمىمەن جانە قوسىمشا ينۆەستيتسيالاردى تارتۋعا بايلانىستى بيۋدجەتتىڭ كىرىس بولىگى قوسىمشا تولىعادى.
ءامىرحان ماۋقۇلوۆ، باتىس قازاقستان وبلىسى بويىنشا كەدەندىك باقىلاۋ دەپارتامەنتىنىڭ باستىعى
- ءامىرحان ابەنۇلى، پەتەربوردا «قازاقستان مەن رەسەي اراسىنداعى كەدەندىك وداقتى قۇرۋ شەڭبەرىندەگى حالىقارالىق شارتتاردى قولدانۋ تۋرالى» شارتقا قول قويىلعاندىعى ءمالىم. قۇرىلعان كەدەندىك وداقتىڭ ءبىزدىڭ ەلگە قانداي پايداسى بار؟ ەكونوميكاعا، بيۋدجەتكە جانە بيزنەسكە قالاي اسەر ەتپەك دەگەن ساۋال كوپتىڭ كوكەيىندە ءجۇر دەسەك، قاتەلەسپەيمىز...
- ارينە، قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق دامۋىنا كەدەندىك وداقتىڭ قالاي اسەر ەتەتىنى اركىمدى-اق ويلاندىرادى. جاڭالىقتىڭ ناتيجەسىن ءبىرىنشى كۇننەن سەزىنۋ مۇمكىن ەمەس. الايدا بەدەلدى ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنە قۇلاق اسساق، ودان ءبىزدىڭ ەلگە كەلەر پايدا از ەمەس. بۇل دەگەنىڭىز - شيكىزاتتىق ەمەس سالاعا قۇيىلاتىن شەتەل ينۆەستيتسيالارىنىڭ اعىنى، ءۇش ەلدىڭ كاسىپورىندارىنىڭ ءبىر-ءبىرىن تولىقتىرىپ وتىراتىن كووپەراتسياسى ءۇشىن سەرپىن جانە ۆەرتيكالدى - كىرىككەن كورپوراتسيالاردىڭ قۇرىلۋىنا مۇرىندىق بولماق. كەدەندىك تاريفتەردىڭ وسىمىمەن جانە قوسىمشا ينۆەستيتسيالاردى تارتۋعا بايلانىستى بيۋدجەتتىڭ كىرىس بولىگى قوسىمشا تولىعادى.
بيزنەس ءۇشىن وداقتىڭ قولايلى جاعى باسىم. رەسەي مەن بەلارۋستا تاۋار وتكىزۋ نارىعى كەڭەيەدى. تاۋارلاردى كەدەننەن وتكىزگەننەن كەيىن جۇزەگە اساتىن جاناما سالىقتاردى تولەۋ مەرزىمى ايدىڭ 20-سىنا دەيىن ۇزارتىلادى. بىلاي الىپ قاراعاندا مۇنىڭ ءوزى نەسيەلەۋ ءتارىزدى. وداق ىشىندە بۇرىنعىداي كەدەندىك راسىمدەۋ جانە تاڭدامالى كەدەندىك باقىلاۋ بولمايدى. وداققا قاتىسپايتىن ءۇشىنشى ەلدەردەن تاسىمالداناتىن تاۋارلارعا مەيلىنشە جوعارى تاريفتەر بەكىتىلدى. مىسالى، بۇرىن بارلىق تاۋارلار بويىنشا باجدار مولشەرلەمەسىنىڭ ورتاشا اريفمەتيكالىق دەڭگەيى 6,2 پايىزدى قۇراسا، بۇگىندە ول 10,6 پايىزعا ءوستى. مۇنداي جاعدايدا يمپورت ازايادى، ونىڭ ورنىن قازاقستاندىق تاۋارلار باسادى. قاراپايىم تۇرعىندار وداق ىشىندە شەكارادان ءتۇرلى كەدەندىك راسىمدەۋلەرگە ۋاقىتتارىن جويماي ەركىن وتەدى. نارىقتاعى اجەپتاۋىر قىمباتتاعان يمپورتتىق تاۋارلار ورنىن قولجەتىمدى باعاداعى وتاندىق ءوندىرىس تاۋارلارى باسادى. وداققا كىرەتىن مەملەكەتتەردىڭ تاۋارلارى ءوزارا باسەكەگە تۇسەدى، تۇتىنۋشى ءوز قاجەتىنە ساپالىسىن تاڭدايدى.
وتپەلى كەزەڭدە ەلىمىزگە سىرتتان كەلەتىن 400 تاۋارعا قاتىستى كەدەندىك باجداردىڭ ارەكەت ەتۋشى مولشەرلەمەسىن (ولار بىرىڭعاي كەدەندىك ءتاريتىڭ مولشەرلەمەلەرىنەن تومەن) قولدانۋ قۇقىعىن ساقتاپ قالدى. ولار فارماتسەۆتيكالىق ونىمدەر، تەمىر جول ۆاگوندارى، قۇراستىرمالى قۇرىلىس قۇرىلىمدارى، قاعاز، اليۋميني ت.ب.
- كەدەندىك كودەكس قولدانىسقا ەنۋىمەن بايلانىستى كەدەندىك شەكارالار، ۇلتتىق راسىمدەۋ الىنىپ تاستالادى دەلىندى. وسى جونىندە تاراتىپ ايتىپ بەرسەڭىز.
- بىرىڭعاي كەدەندىك اۋماقتى قالىپتاستىرۋ ءۇش كەزەڭمەن وتەدى دەپ بەلگىلەندى. العاشقى، ياعني 2010 جىلعى 1 قاڭتارعا دەيىن كەدەندىك وداقتىڭ كەلىسىمشارتتىق-قۇقىقتىق بازاسىن قالىپتاستىرۋدى اياقتاۋ جانە كەلىسىلگەن شەكارالىقتان وزگە، مەملەكەتتىك باقىلاۋ تۇرلەرىن ورتاق كەدەندىك اۋماققا بىرتىندەپ كوشىرۋدى ۇيىمداستىرۋ ماسەلەلەرى شەشىلدى. ءبىرىنشى كەزەڭنىڭ مىندەتتەرىنە سايكەس وداقتىڭ سىرتقى ەكونوميكالىق قىزمەتىنىڭ بىرىڭعاي تاۋارلىق ءتىزىمى، بىرىڭعاي كەدەندىك تاريف، تاريفتىك ەمەس رەتتەۋدىڭ ءبىرىڭعاي جۇيەسى بەكىتىلىپ، كۇشىنە ەندى. ءسويتىپ، بيىلعى جاڭا جىلدىڭ باسىنان باستاپ كەدەندىك وداقتى جۇزەگە اسىرۋ جۇمىستارى باستالدى. مۇنداعى باستى تالاپ وزگە ءۇشىنشى ەلدەرگە قاتىستى بىرىڭعاي ساۋدا ساياساتىن ۇستانۋ بولىپ تابىلادى. ەندى ءار ەلدىڭ كەدەندىك اۋماقتارىن ورتاق اۋماققا بىرىكتىرۋ مەن وداقتى قالىپتاستىرۋدى اياقتاۋ كەزەڭى باستالدى. وسى 2010 جىلدىڭ 1 شىلدەسىنەن 2011 جىلدىڭ 1 شىلدەسىنە دەيىنگى ەكىنشى كەزەڭگە ۋاقتىلى ءوتۋ ءۇشىن كەدەندىك رەتتەۋ مەجەلەرىن دايىنداۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. سوعان وراي شىلدەدەن باستاپ وداق ەلدەرىنەن شىققان تاۋارلاردى، سونداي-اق وسى كەدەندىك وداق ەلدەرىنىڭ اۋماعىنا ەركىن اينالىمعا جىبەرىلگەن ءۇشىنشى ەلدەردىڭ تاۋارلارىنا وسى ەلدەردىڭ اۋماعىندا عانا كەدەندىك راسىمدەۋ جويىلادى.
- رەسەيدە جاسالعان تاۋارلاردان باسقا شەتەلدىك ونىمەردىڭ باعاسى كوتەرىلەدى. بۇل تىزىمگە ەنبەي قالعاندارىنىڭ باستى-باستىلارىن اتاساڭىز.
- قازاقستان، رەسەي جانە بەلارۋس ەلدەرىنە قولدانىلاتىن ورتاق جاڭا تاريف بيىل 1 قاڭتاردان قولدانىسقا ەندى. سىرتتان اكەلىنگەن تاۋارلاردىڭ باج سالىعى كوتەرىلدى، سوعان سايكەس ولاردىڭ باعاسى ءوستى. وتكەن پەتەربور كەزدەسۋىندە قازاقستاندىق تاراپ ءبىراز جەڭىلدىكتەرگە قول جەتكىزدى. سونىڭ ىشىندە قازاقستان باتىستىڭ اۋە كولىكتەرىن بۇرىنعىشا جەڭىلدىكپەن الادى. تاعى ءبىر ماڭىزدى ماسەلە «تەمىر تۇلپارلارعا» قاتىستى. قازاقستاندىقتار جەڭىل كولىكتى شەتەلدەن تاسىعاندى ءجون سانايدى. بۇعان جوعارى تاريف ەنگىزىلەتىن بولسا، ول قالتانى قاعاتىنى انىق. سوندىقتان سۋ جاڭا جانە شىعارىلعانىنا 3 جىلدان 10 جىلعا دەيىن بولعان كولىكتەرگە كەدەندىك تولەمدەر تومەن دەڭگەيدە، ال ۇستالعان ەسكى كولىكتەرگە جوعارى تولەم سالىناتىن بولدى. ۇكىمەت باسشىسى مۇنىڭ وتپەلى كەزەڭدە، ياعني 2011 جىلدىڭ 1 شىلدەسىنە دەيىن ەكەنىن جانە وسىنداي جەڭىلدىكپەن اكەلىنگەن كولىكتەردى رەسەيگە اپارىپ قايتا ساتۋعا بولمايتىنىن ەسكەرتتى. ەندى 1 شىلدەدەن كەيىن كەدەندىك تاريفتە وزگەرىستەر بولمايدى. سوندىقتان قازىرگى ۋاقىتتا باعا كوتەرىلە قويماس. راس، تاۋاردى جىبەرەتىن ەلدەگى تاۋاردىڭ بوساتۋ قۇنى ءوسىپ جاتسا، ارينە، باعا وزگەرمەي تۇرمايدى.
- ءامىرحان ابەنۇلى، رەسەي اۋماعىنان وتەتىن قازاقستاندىق پويىزداردىڭ كەدەندىك تەكسەرىستەن ءوتۋ-وتپەۋى قالاي بولدى ءوزى؟
- بيىل مامىردا كەدەن وداعىنا قاتىسۋشى ەلدەردىڭ ۇكىمەتتەرى كەدەندىك وداق اۋماعىندا تەمىر جولدا قوزعالاتىن تاۋارلارعا كەدەندىك ترانزيت پروتسەدۋراسىن قولدانۋدى قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا كەلىسىمگە قول قويدى. بۇل كەلىسىم ترانزيتتىك تاۋارلارعا قاتىستى، سوندىقتان ول جەكە تۇلعالاردىڭ تاۋارلارى مەن كولىك قۇرالدارىنا قاتىستى قۇقىقتىق قاتىناسقا قولدانىلمايدى. دەگەنمەن كەدەندىك باقىلاۋ كوميتەتى كەدەندىك وداق كوميسسياسىنىڭ قاراۋىنا قازاقستان مەن رەسەيدىڭ كەدەندىك ورگاندارىنىڭ لاۋازىمدىق تۇلعالارى ءۇشىن بىرىڭعاي نۇسقاۋ جاساقتاۋ جانە ونى ەنگىزۋ جونىندە ماسەلە قويدى. قارالىپ وتىرعان باقىلاۋ ءتۇرى تەمىر جولدىڭ ءوتۋ پۋنكتتەرىندە، قازاقستاندىق جانە شەتەلدىك پويىزدارعا قاتىستى قولدانۋدى كوزدەيدى.
- قازىرگى ۋاقىتتا سىرتتان اكەلىنەتىن ونىمدەردىڭ، سونىڭ ىشىندە قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ، ازىق-تۇلىك تۇرلەرىنىڭ باعاسى تىركەلىپ، سارالانىپ وتىرا ما؟
- بىزدە يمپورت تاۋارلاردىڭ كەدەندىك قۇنىنا باقىلاۋ جاسالادى. قر قم كبك-نىڭ باعالىق اقپاراتىمەن، سونىڭ ىشىندە بىرتەكتەس جانە ۇقساس تاۋارلارمەن سالىستىرامىز. يمپورتتاۋشى مەن ەكسپورتتاۋشىنىڭ ءوزارا بايلانىسىن، كورسەتىلگەن باعانىڭ سايكەستىگىن قۋاتتايتىن قۇجاتتاردى سالىستىرامىز. مىسالعا، 1 كەلى كارتوپتىڭ باعاسى كەدەندىك تازالاۋدان كەيىن 30-35 تەڭگە، پولشالىق الما 150-170 تەڭگە، بانان 150-170 تەڭگە دەگەندەي. ال ىشكى نارىقتاعى تاۋار باعاسىن ساراپتاۋ كەدەنشىلەردىڭ قۇزىرىنا كىرمەيدى.
- ءامىرحان ابەنۇلى، سوڭعى ساۋال. جالپى كەدەندىك وداقتى قۇرۋ شەڭبەرىندەگى حالىقارالىق شارتتاردى قولدانۋ كەدەنشىلەر جۇمىسىنا قانداي وزگەرىستەر اكەلمەك؟ كەدەنشىلەر سانى كوبەيىپ، جاڭا بەكەتتەر قۇرىلا ما؟
- كەدەندىك وداقتىڭ كودەكسى بويىنشا كەدەندىك وداقتىڭ بىرىڭعاي اۋماعىن قازاقستاننىڭ، بەلارۋستىڭ، رەسەيدىڭ اۋماقتارى قۇرايدى. قازاقستاندا كەدەندىك وداقتىڭ شەكارالارى بولىپ 1 شىلدەدەن باستاپ قىتايمەن، وزبەكستانمەن، قىرعىزستانمەن، تۇركمەنستانمەن اراداعى شەكارالار سانالادى. ۇكىمەتتىڭ قولداۋىمەن كەدەندىك ورگاندار جوعارىدا اتالعان مەملەكەتتەرمەن وڭتۇستىك شەكارالاردى نىعايتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدە. اعىمداعى جىلى كەدەندىك وداققا كىرۋگە بايلانىستى شارالاردى ىسكە اسىرۋعا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 10 ملرد. تەڭگە ءبولۋ قاراستىرىلعان. شەكارالاردى نىعايتۋ ماقساتىنداعى قارجى دا وسىنىڭ ىشىندە. كەلەشەكتە وداققا كىرمەيتىن ەلدەر شەكارالارىنا ورنالاسقان كەدەن بەكەتتەرىندەگى شتات سانىن كوبەيتۋ بىرتىندەپ جۇرگىزىلمەك.
- اڭگىمەڭىزگە راقمەت.
گۇلبارشىن اجىگەرەەۆا
