قىرعىز-قايساق وق-ءدارىسىنىڭ قۇرامى سور، كومىر جانە كۇكىرتتەن تۇرادى.

سوردى قىرعىز-قايساقتار ەسكى قىستاق كوڭىنەن نەمەسە كونە «قالماق» قورعانداردىڭ1 توپىراعىنان جينايدى، كومىر تەك تال اعاشىنان الىنادى جانە تاتار ساۋداگەرلەرىنەن ساتىپ الاتىن ورىس كۇكىرتىن پايدالانادى، تاشكەنت بازارىنان دا كۇكىرت الىنىپ كەلەدى، بىراق ول ناشار دەپ سانالادى.

«قالماق» قورعانىندا كونە زامانداردا ادامدار تۇردى دەپ سانايتىن قايساق دوربا الىپ، ونى توپىراقپەن تولتىرادى، ونىڭ ەكىنشى قاباتىندا كۇكىرتتىڭ بار-جوعىن تەكسەرۋ ءۇشىن وتقا تاستايدى2, ەگەر وت لاپ ەتىپ جانسا، كۇكىرت بار دەگەن ءسوز.

توپىراقتى جيناعاننان كەيىن، قازاندى وتقا قويىپ، قاجەتىنشە سۋ قۇيىپ، وعان جيناعان توپىراقتى سالىپ، ابدەن قايناتادى. توپىراق قازاننىڭ تۇبىندە قالادى، ال سۋ سارعىلت تۇسكە ەنەدى. سولايشا قايناتىپ، قازاندى وتتان الادى دا، سالقىنداتادى، توپىراق سۋدان ءبولىنىپ، قازان تۇبىنە تۇنادى; بۇدان كەيىن سارعىلت سۇيىق ساز قالماس ءۇشىن تازا كيىزبەن جاقسىلاپ سۇزىلەدى، بۇدان كەيىن سۇيىق تازا قازاندا تاعى ءبىر رەت باياۋ قايناتىلادى، تازا استاۋعا نەمەسە باسقا ىدىسقا قۇيىلىپ، بەتى شيمەن شاقپاقتاپ جابىلادى. سور شيگە جابىسىپ، ءوزى كريستالدانادى، سولايشا شەگە ءتارىزدى قالىڭدىعى قاز قاناتىنداي، ال ۇزىندىعى ءبىر قارىس سۇڭگىلەر تۇزىلەدى. قالعان سۋ قايتادان قايناتىلىپ، قايتادان استاۋعا قۇيىلادى، بۇل ارەكەت جەتى رەت قايتالانادى; ءاربىر قايناتۋ جانە قويىلتۋ ارەكەتىنەن كەيىن ءبىر شۇڭعىل تاباق تۇبىندەي بولاتىن سور الىنادى.

قىرعىز-قايساق وق-ءدارىسىنىڭ قۇرامى سور، كومىر جانە كۇكىرتتەن تۇرادى.

سوردى قىرعىز-قايساقتار ەسكى قىستاق كوڭىنەن نەمەسە كونە «قالماق» قورعانداردىڭ1 توپىراعىنان جينايدى، كومىر تەك تال اعاشىنان الىنادى جانە تاتار ساۋداگەرلەرىنەن ساتىپ الاتىن ورىس كۇكىرتىن پايدالانادى، تاشكەنت بازارىنان دا كۇكىرت الىنىپ كەلەدى، بىراق ول ناشار دەپ سانالادى.

«قالماق» قورعانىندا كونە زامانداردا ادامدار تۇردى دەپ سانايتىن قايساق دوربا الىپ، ونى توپىراقپەن تولتىرادى، ونىڭ ەكىنشى قاباتىندا كۇكىرتتىڭ بار-جوعىن تەكسەرۋ ءۇشىن وتقا تاستايدى2, ەگەر وت لاپ ەتىپ جانسا، كۇكىرت بار دەگەن ءسوز.

توپىراقتى جيناعاننان كەيىن، قازاندى وتقا قويىپ، قاجەتىنشە سۋ قۇيىپ، وعان جيناعان توپىراقتى سالىپ، ابدەن قايناتادى. توپىراق قازاننىڭ تۇبىندە قالادى، ال سۋ سارعىلت تۇسكە ەنەدى. سولايشا قايناتىپ، قازاندى وتتان الادى دا، سالقىنداتادى، توپىراق سۋدان ءبولىنىپ، قازان تۇبىنە تۇنادى; بۇدان كەيىن سارعىلت سۇيىق ساز قالماس ءۇشىن تازا كيىزبەن جاقسىلاپ سۇزىلەدى، بۇدان كەيىن سۇيىق تازا قازاندا تاعى ءبىر رەت باياۋ قايناتىلادى، تازا استاۋعا نەمەسە باسقا ىدىسقا قۇيىلىپ، بەتى شيمەن شاقپاقتاپ جابىلادى. سور شيگە جابىسىپ، ءوزى كريستالدانادى، سولايشا شەگە ءتارىزدى قالىڭدىعى قاز قاناتىنداي، ال ۇزىندىعى ءبىر قارىس سۇڭگىلەر تۇزىلەدى. قالعان سۋ قايتادان قايناتىلىپ، قايتادان استاۋعا قۇيىلادى، بۇل ارەكەت جەتى رەت قايتالانادى; ءاربىر قايناتۋ جانە قويىلتۋ ارەكەتىنەن كەيىن ءبىر شۇڭعىل تاباق تۇبىندەي بولاتىن سور الىنادى.

قاجەتتى مولشەرىندەگى سور العاننان كەيىن، ونى شويىن قازانعا سالىپ، ءبىر تاۋلىك ۇزدىكسىز قاتتى تاسپەن ۇيكەلەيدى.

وتە ۇساق ۇنتاقتالعان سوردى دايىنداپ العان سوڭ، كومىردى دايىنداۋعا كىرىسەدى، قايساقتار تالدى ەڭ جۇمساق، وق-دارىگە جارامدى اعاش دەپ سانايتىندىقتان تەك تالدان الىنادى.

ءدال وسىلايشا كومىر دە سور سياقتى وتە ۇساق ۇنتاقتالادى، قازاقتاردىڭ پىكىرىنشە، كومىردى ۇنتاقتاۋ ءۇشىن بەس ادام كەرەك، ولار ابدەن شارشاعانشا كۇنى بويى جۇمىس ىستەيدى.

تارازىنى الىپ، سوردى، كومىردى جانە كۇكىرتتى ولشەيدى. ەكى جارىم فۋنت كولەمىندە وق-ءدارى الۋ ءۇشىن ءبىر فۋنت سور، جارتى فۋنت كومىر مەن ءبىر فۋنت كۇكىرت قوسادى.

وسى زاتتاردىڭ بارلىعىن ولشەپ العاننان كەيىن ولاردى قازانعا سالىپ، جانىپ كەتپەيتىندەي دارەجەدە قىزدىرادى، سوسىن تاۋلىك بويى ۇيكەلەيدى، اراسىندا سۋ سەۋىپ، ىلعالداتىپ وتىرادى. وسىنىڭ بارلىعىن وق ءدارى تۇسىنە ەنگەن ۇساق ۇنتاققا اينالدىرىپ، اتتىڭ قۇيرىق قىلىنان نەمەسە جالىنان ءبىر ۋىسىن الىپ، قۇرامدى ۇلكەندىگى تارى ءدانىنىڭ مولشەرىنە كەلگەنشە ىسقىلايدى، ۇنتاققا ىلعالدانۋ ءۇشىن ۇنەمى سۋ سەبىلىپ تۇرادى.

قاجەتتى مولشەرگە ەنگەن وق ءدارىنى تىم ۇلكەندەرىنەن اجىراتىپ، ىرىلەرىن قايتادان تاسپەن ۇنتاقتايدى، قايتادان سۋ سەۋىپ، قاجەتتى كولەمگە كەلگەنشە تاعى دا قىلمەن ىسقىلايدى. قالعان قۇرامدى تاستاعىسى كەلمەسە، ءسال سۋ قوسىپ، تاعى دا قىلمەن ىسادى. ەڭ سوڭىندا اشىق كۇندە وق-ءدارىنى سامال جەلگە ەلەيدى، سولايشا ول قولدانۋعا دايىن بولادى.