شۇكىر شاحاي - قازاق فوتوجۋرناليستيكاسىنىڭ بەلدى وكىلى، شاشاسىنا شاڭ جۇقتىرماس جۇيرىكتەرىنىڭ ءبىرى. ءبىر قىزىعارلىعى، شۇكىر شاحايدىڭ شىنايى شىعارماشىلىعى قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگىمەن تۇيدەي قۇرداس. الداعى جىلى 20 جىلدىعىن اتاپ وتپەكشى. مىنە، وسى ايتۋلى داتاعا وراي، بۇعان دەيىن «استانا: قاس-قاعىم ءسات»، «قازاقستان»، «قاسىم قايسەنوۆ»، «روزا رىمباەۆا»، «تۇركىستان»، «قازاقتىڭ كيىز ءۇيى»، «ماقتاارال»، «جەر ءجانناتى - جەتىساي»، «شەجىرەلى شاردارا» سياقتى ونعا جۋىق البوم-كىتاپتارىن جارىققا شىعارعان فوتوونەردىڭ حاس شەبەرى «تاۋەلسىزدىك: قاس-قاعىم ءسات» اتتى جەكە فوتوكورمەسىن اشپاقشى. مەكەن-جايى: استانا قالاسىنداعى تاۋەلسىزدىك سارايى، 2-ءشى قابات. وتەتىن كۇنى: 11-ءشى جەلتوقسان، 2010 جىل. باستالۋى ساعات 12.00-دە.
فوتوكورمەنىڭ اشىلۋىنا ءبىر ايدان استام ۋاقىت بولسا دا، ءبىز شۇكىر شاحايدى ارنايى ىزدەپ باردىق. ونداعى ويىمىز -  قازاق فوتوجۋرناليستيكاسىنىڭ بۇگىنى مەن ەرتەڭى، ۇلتتىق پاتريوتيزم توڭىرەگىندە وي ءبولىسۋ بولاتىن-دى. اشىق اڭگىمەمىزدى الداعى فوتوكورمەدەن باستادىق...

- شۇكىر اعا، فوتوكورمەنى اشۋداعى ماقساتىڭىز نە؟

شۇكىر شاحاي - قازاق فوتوجۋرناليستيكاسىنىڭ بەلدى وكىلى، شاشاسىنا شاڭ جۇقتىرماس جۇيرىكتەرىنىڭ ءبىرى. ءبىر قىزىعارلىعى، شۇكىر شاحايدىڭ شىنايى شىعارماشىلىعى قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگىمەن تۇيدەي قۇرداس. الداعى جىلى 20 جىلدىعىن اتاپ وتپەكشى. مىنە، وسى ايتۋلى داتاعا وراي، بۇعان دەيىن «استانا: قاس-قاعىم ءسات»، «قازاقستان»، «قاسىم قايسەنوۆ»، «روزا رىمباەۆا»، «تۇركىستان»، «قازاقتىڭ كيىز ءۇيى»، «ماقتاارال»، «جەر ءجانناتى - جەتىساي»، «شەجىرەلى شاردارا» سياقتى ونعا جۋىق البوم-كىتاپتارىن جارىققا شىعارعان فوتوونەردىڭ حاس شەبەرى «تاۋەلسىزدىك: قاس-قاعىم ءسات» اتتى جەكە فوتوكورمەسىن اشپاقشى. مەكەن-جايى: استانا قالاسىنداعى تاۋەلسىزدىك سارايى، 2-ءشى قابات. وتەتىن كۇنى: 11-ءشى جەلتوقسان، 2010 جىل. باستالۋى ساعات 12.00-دە.
فوتوكورمەنىڭ اشىلۋىنا ءبىر ايدان استام ۋاقىت بولسا دا، ءبىز شۇكىر شاحايدى ارنايى ىزدەپ باردىق. ونداعى ويىمىز -  قازاق فوتوجۋرناليستيكاسىنىڭ بۇگىنى مەن ەرتەڭى، ۇلتتىق پاتريوتيزم توڭىرەگىندە وي ءبولىسۋ بولاتىن-دى. اشىق اڭگىمەمىزدى الداعى فوتوكورمەدەن باستادىق...

- شۇكىر اعا، فوتوكورمەنى اشۋداعى ماقساتىڭىز نە؟
- قورجىنداعى بار دۇنيەلەردى ەلگە ءبىر كورسەتەيىن دەگەن ماقسات. ونىڭ ىشىندە جۇرتقا تانىس سۋرەتتەر دە بار. كەلەسى جىلى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 20 جىلدىعى دەپ جاتىرمىز. قاراپ وتىرسام، 20 جىل بۇرىن قابىلدانعان ەلتاڭبامىز بەن تۋىمىزدان باستاپ بۇگىنگى بيدايىمىز بەن مىسىمىزعا دەيىن – بارلىعى بايلىعىمىز. وسىنى ەلگە كورسەتكىم كەلدى. بىزدە مەندەلەەۆ كەستەسىندەگى حيميالىق ەلەمەنتتەردىڭ بارلىعى بار دەپ ماقتانامىز. سونى تاعى ءبىر كورسەتكىم كەلدى. جاقىندا عانا سينگاپۋردە بولدىم. ءسىز سەنەسىز بە، سول ەلدە اۋىز سۋدى باسقا مەملەكەتتەن ساتىپ الىپ كەلەدى ەكەن. باسقاسىن ايتپاي-اق قويعاننىڭ وزىندە... ال وسى سينگاپۋرىڭ مۇنايدى وڭدەۋدەن، ودان باسقا زاتتار شىعارۋدان دۇنيە جۇزىندە 1-ءشى ورىن الادى ەكەن. بىراق، وزدەرىندە مۇناي شىقپايدى. تاڭ قالدىم. ال مىناۋ اتىراۋداعى «بولاشاق» مۇناي وڭدەۋ زاۋىتى (ول ءوزى تۇسىرگەن سۋرەتتى كورسەتتى). ءبىر-ەكى جىلدا ىسكە قوسىلاتىن زاۋىتتىڭ ۇزىندىعى – 7 شاقىرىم. بۇل سۋرەتتى تىكۇشاقتان ءتۇسىردىم. ءبىر قۋاناتىنىم، وسى 20 جىلدا سوعىستى ءتۇسىرىپ كورمەپپىن. تەك، جاقسىلىق پەن يگىلىكتەردى ءتۇسىرىپپىن. وسىنىڭ ءبارى اتا-بابالارىمىز اڭساعان تاۋەلسىزدىكتى كورۋدى، سونى تاسپاعا قالدىرۋدى ءبىزدىڭ ماڭدايىمىزعا جازعاننان شىعار!.. ءتاۋبا دەيمىن! سودان سوڭ، كورمەنى وتكىزۋدەگى ءبىر ماقساتىم - ءوز سۋرەتتەرىمدى زاڭداستىرۋ.
- قالاي زاڭداستىردىڭىز؟
- بۇكىل سۋرەتتەرىمنىڭ ءبىر-ءبىر داناسىن شىعارىپ، ءتۇبىن تۇپتەپ، ادىلەت مينيسترلىگىنە اپارىپ تاپسىردىم. سول جەردەگى كومەكتەسكەن قىزدار: «ءالى ەشبىر فوتوگراف بۇلاي جاساعان جوق!» دەپ كۇلىپ جاتىر. زاڭداستىرۋدىڭ جولدارى بار. مەنىڭ الدىمدا مارقۇم اقسەلەۋ سەيدىمبەكتىڭ ايەلى مەن قىزى عالىمنىڭ 5 تومدىعىن ءوز اتتارىنا زاڭداستىرىپ جاتىر ەكەن. مەن دە ءۇش كىتابىمدى زاڭداستىردىم. ونىڭ ءتارتىبى بىلاي ەكەن: قانشا ءومىر سۇرەتىنىمىزدى ءبىر اللا عانا بىلەدى. «ءتىرى جاننىڭ بارلىعى ءولىمنىڭ ءدامىن تاتادى» دەيدى پايعامبارىمىز ءبىر حاديسىندە. ياعني، زاڭ بويىنشا بۇل سۋرەتتەرىم مەن ولگەنگە دەيىن جانە ودان كەيىن 70 جىلعا دەيىن مەنىڭ مەنشىگىم بولىپ تابىلادى. كەيىننەن نەمەرەلەرىمە مۇراعا قالادى ەكەن. ولار اتتارىنا قايتا تىركەتە الادى.
- بۇل يدەيا (زاڭداستىرۋ) ويىڭىزعا قالاي كەلدى؟ سۋرەتتەرىڭىز ءجيى ۇرلانا ما؟
- ءيا. بىرىنشىدەن، فوتوسۋرەتتەرىم ءجيى ۇرلانادى. وتكەندە دەمالىسقا شىمكەنتكە بارعانىمدا كوشەلەردە سۋرەتتەرىم بيلبورد بولىپ ءىلىنىپ تۇرعانىن كوردىم. اتى-ءجونىمدى جازباپتى. قايدان العاندارىنا قايران قالدىم. سول سياقتى تالاي كىتاپتارعا دا شىعىپ جاتىر. تەگىمدى كەيدە كورسەتەدى، كەيدە كورسەتپەيدى. مىنە، وسىعان توسقاۋىل قويۋدىڭ ءبىر جولى – زاڭداستىرۋ ەكەن. ايتەۋىر، جولىن تاپتىم. ەكىنشىدەن، 20 جىل بۇرىن قابىلدانعان تۋىمىزدىڭ، ەلتاڭبامىزدىڭ قادىر-قاسيەتىن باعالاماي ءجۇرمىز. تولەن، ءوزىڭ دە كورىپ ءجۇرسىڭ، پارلامەنتتە ءانۇرانىمىز ويناعاندا «مەن قازاقپىن!» دەگەندەر عانا جۇرەگىنە قولىن قويادى. ال ورىستار بولسا ورنىنان دا تۇرمايدى. وسى دۇرىس پا؟ سپورتتىق ويىنداردا دا ءانۇران ويناعاندا ستاديونداعى ەكىنىڭ ءبىرى كەۋدەسىنە قولىن قويمايدى. ۇشىنشىدەن، تۋىمىز بەن ەلتاڭبامىزدىڭ بەلگىلى ءبىر ستاندارتقا تۇسكەن جۇيەسى جوق. ءار جەردە - ءار ءتۇرلى. ءبىر جەردە اۋديتوريا ۇلكەن، ەلتاڭبا كىشى، ەندى ءبىر جەردە كەرىسىنشە. تۋدىڭ تۇستەرى دە سونداي. ءبىر جەردە قويۋ كوك، ەكىنشى ءبىر جەردە اشىق كوك. وسىعان قاراپ قاتتى قىنجىلامىن. جانىم اشيتىنى، ولاردىڭ قالاي قابىلدانعانىن كوزىممەن كورىپ، كۋا بولدىم. بالكىم، جيىرما جىلداعى ەڭبەگىمدى جيناپ، ەلگە كورسەتەيىن دەگەنىم دە – پاتريوت بولعانىمنان شىعار؟!.
- شۇكىر اعا، قازاق فوتوجۋرناليستيكاسى بۇگىنگى كۇنى قانداي دەڭگەيدە؟ العا باسىپ بارا ما، الدە، كەرى كەتىپ بارا ما؟
- شىنىمدى ايتسام، ءوز ارىپتەستەرىمە كوڭىلىم تولمايدى. قازىر تسيفرلىق تەحنولوگيانىڭ دامىعان زامانى. جاقسىلاپ قاراساق، كەرەمەت مۇمكىندىكتەر بار. وكىنىشتىسى سول، مۇنداي مۇمكىندىكتەردى پايدالانا الماي جاتىرمىز. مىسال ءۇشىن، سۋرەتتى تۇسكە دەيىن ءتۇسىرىپ، تۇستەن كەيىن گازەتكە شىعاراتىن مۇمكىندىكتەر بار. قىزىعى سول، جاڭا ءبىر تەلەفوندى مەڭگەرىپ جاتقانىمىزدا ەكىنشىسى شىعادى. ونى دا ۇيرەنىپ بولعانىمىزدا ايفون شىعىپ جاتىر. وعان جەتە بەرگەنىمىزدە تاعى بىردەڭە شىعادى. تەحنولوگيانىڭ سوڭىنان قۋىپ وتىرۋىمىز كەرەك. مىسال ءۇشىن، ءبىر كەزدە ءبىز سۋرەتتى پلەنكاعا تۇسىردىك. وندا قازىرگىدەي بىتىرلاتىپ بىردەن 4-5 كادردى ءتۇسىرۋ دەگەن جوق. كەرەك كادرىڭدى اڭدىپ وتىرىپ، ساتىندە ءتۇسىرىپ الاسىڭ. ال، بۇگىن وزىمىزگە كەرەك دۇنيەنى پايدالانا الماي ءجۇرمىز.
- وعان كىم كىنالى؟
- ارينە، ارىپتەستەرىمىز. شەراعاڭنىڭ كەزىندە «سوتسياليستىك قازاقستاندا» ءفوتوتىلشى بولدىم. شەراعاڭ مەنى ايىنا ءبىر رەت وبلىستارعا ىسساپارعا جىبەرەتىن. سول ساپارلاردىڭ راحاتىن كوردىم. ەل كوردىم، جەر كوردىم. قانشاما ادامدارمەن تانىسىپ، قانشاما سۋرەتتەر ءتۇسىردىم. ال بۇگىن ءبىر ءفوتوتىلشى ءبىر وبلىسقا ىسساپارعا بارىپتى دەگەندى ەستىمەيمىن.
- 21 عاسىر – اقپارات عاسىرى. بىراق، بىزدە وسى اقپارات اعىنىنىڭ بەل ورتاسىندا جۇرەتىن فوتوتىلشىلەردىڭ ەڭبەگى ەلەنبەيدى. نەگە؟
- ونىڭ راس. كۇنى بۇگىنگە دەيىن رەداكتسيالارداعى فوتوتىلشىلەرگە ەكىنشى سۇرىپتاعى ادامدارداي قارايدى. ءتىپتى، فوتوتىلشىلەردى جۋرناليست دەپ تە سانامايدى عوي. فوتوسۋرەت تۇسىرۋشىلەردىڭ ءوز كوزقاراسى، ءوز كومپوزيتسياسى بار. قانداي دا ءبىر تاپسىرمامەن بارعانىندا ولار ءوزىنىڭ تاسپاعا تۇسىرەتىن نۇكتەسىن، ءساتىن كۇتەدى. سونى فوتواپپاراتىنا ءتۇسىرىپ العاننان كەيىن عانا كوڭىلى جايلانادى. مىسال ءۇشىن، مەن كەڭەس وداعىنىڭ كەزىندە لاتۆيانىڭ 6 فوتوگرافىنىڭ مەملەكەتتىك سىيلىق العانىن بىلەمىن. اتتارى ەسىمدە جوق. ال بىزدە ونەردىڭ بۇل ءتۇرى - وگەي.
- سوندا وگەيسىتۋدىڭ سەبەبە نەدە؟
- ءبىر كەزدە شەراعاڭ ايتقانداي: «جۋرناليستەردىڭ جەگەنى – جانتاق، كوتەرگەنى -التىن». سول سياقتى، يىعىمىزداعى فوتواپپاراتىمىز مىلتىق، ال ءوزىمىز اڭشى سياقتىمىز. وندا دا ءدال بۇگىنگى قاس-قاعىم ءساتتى ءتۇسىرىپ الىپ، ەرتەڭگى كۇنگە، كەلەشەك ۇرپاققا قالدىرۋشى «اڭشىلارمىز». بىراق، بىزگە اڭشى دەپ تە قارامايدى. فوتوجۋرناليستەرگە ەشقانداي قولداۋ جوق. ءوز ومىرىمدە ءبىر جاقسىلىقتى سەرگەي تەرەششەنكو مەن يمانعالي تاسماعامبەتوۆتەن كوردىم. اۋەلى س. تەرەششەنكو ۇكىمەت باسشىسى بولىپ تۇرعانىندا فوتواپپارات ساتىپ اپەردى. سودان كەيىن يمانعالي تاسماعامبەتوۆ تە پرەمەر-مينيستر بولىپ كەلگەنىندە جاڭا فوتواپپاراتقا قولىم جەتتى. ءبىر جولى دۋشانبەگە بارعانىمدا يمەكەڭ: «فوتواپپاراتىڭ قالاي؟» دەپ سۇرادى. مەن كورسەتتىم. ول «جاز» دەدى. سودان ءبىر قىزىعى، مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ، تەندەردەن وتەدى دەپ جۇرگەندە يمەكەڭ ۇكىمەت باسىنان كەتىپ قالدى. سول فوتواپپاراتتىڭ راحاتىن دانيال احمەتوۆ كوردى.
- شۇكىر اعا، ءسىزدى كاسىبي فوتوگراف رەتىندە نە قۋانتادى، نە مۇڭايتادى؟
- مەنى مۇڭايتاتىنى، ءبىز فوتوونەردىڭ قادىرىن بىلمەي ءجۇرمىز. قازاق دەسەڭ وزىڭە تيەدى. ءبىر ايتايىن دەگەنىم، سوڭعى ەكى-ءۇش جىلدا كوپ اعالارىم باقيلىق بولىپ كەتتى. اتتارىن اتاسام، سيەز باسىبەكوۆ، راحىمباي حاناليەۆ، قايرات مۇستافين، سايلاۋ پەرنەباەۆتاردىڭ ۇيلەرىندە قانشاما قۇندى مۇراعاتتار قالدى. قانشاما تاريح كەرەكسىز بولىپ جاتىر. سول مۇراعاتتاردىڭ تسيفرلىق نۇسقالارىن جاساپ، نەگە كەلەشەك ۇرپاققا امانات ەتپەيمىز؟.. ەستەرىڭىزدە بولسا، ءبىر جولى سايلاۋ پەرنەباەۆ اعامنىڭ مۇراعاتىن جازۋشىلار وداعىنىڭ دالىزىنە شىعارىپ تاستاپ، ۇلكەن شۋ شىققان ەدى. گازەت-جۋرنالدار جارىسا جازدى... ال، فوتوونەردىڭ قادىرىن تۇسىنسەك، ءسويتىپ لاقتىرماس ەدىك قوي؟!. الماتىدا تۇرىپ، گازەتتە جۇمىس ىستەپ جۇرگەنىمدە فوتوتىلشىلەر جىلىنا 2 مىڭ دانا نەگاتيۆتى مۇراعاتقا تاپسىراتىنبىز. ال بۇگىن بىردە ءبىر ادام مۇراعات سۇرامايدى. ونداي ءۇردىس جوق. وسىعان قىنجىلامىن. مەنى قۋانتاتىنى، بۇ دۇنيەدەن وتكەن اعالارىمىزدىڭ شاعىن ءومىربايانى، سۋرەتتەرى جيىستىرىلعان ءبىر كىتاپتى دايىنداپ قويدىق. سول كىتاپتا 5-6 سۋرەتى بولادى. سودان كەيىن، 20 جىلدىق شىعارماشىلىعىما قاراپ وتىرسام، مەن دە شالداردىڭ قاتارىنا قوسىلىپ بارادى ەكەنمىن. ويتكەنى، كوزى ءتىرى فوتوتىلشىلەردەن 83 جاستاعى نۇرقوجا جۇبانوۆ، 68-دەگى نۇرمانبەت قيزاتوۆ، زەينەل ۇيسىنباەۆ، اسىلحان ءابدىرايىمنان كەيىن جاس شاماسىنان 5-ءشى ادام ەكەنمىن.
- «جاسىم ۇلعايىپ كەلەدى» دەپ وكىنگەندەيسىز عوي. فوتوجۋرناليستيكادا شاكىرتىڭىز بار ما؟
- بۇگىنگى جاستار جاڭا تەحنولوگيانى مەڭگەرسە ەكەن دەيمىن. فوتوشوپ دەگەن نارسەنى جاقسىلاپ بىلسە ەكەن دەيمىن. ال شاكىرت دەگەنگە كەلسەك، ازدى-كوپتى تانىلىپ قالعان نۇرعيسا مەيرامبەكۇلىن، مۇقتار قالداربەكتى، سەرىك تۇرلىبەكۇلىن شاكىرتىم دەپ ايتا الامىن. بىراق... ءبىزدىڭ قوعامدا سۋرەتكە دەگەن سۇرانىس جوق. «وسى ونەردىڭ ءتۇرى كەنجەلەپ قالىپ جاتىر-اۋ» دەگەن جان جوق. بار بولعانى اكە-شەشەسى ولگەننەن كەيىن: «مىناۋ جالعىز سۋرەتى ەدى» دەپ ۇلكەيتتىرىپ جاتادى. بولدى.
- فوتوكورمەگە قوياتىن سۋرەتتەرىڭىزدىڭ ۇزىن-سانى قانشا؟
- 130. قۇداي قالاسا، 1-2 جەلتوقساندا وتەتىن ەقىۇ-نىڭ ءسامميتىن دە تاسپاعا ءتۇسىرىپ، كورمەگە قوياتىن سۋرەتتەرىمنىڭ ىشىنە قوسقىم كەلەدى. فوتوكورمەم استاناداعى تاۋەلسىزدىك سارايىنىڭ ەكىنشى قاباتىنداعى فويەگە قويىلادى. العاشقى كەلىسىم بويىنشا، 2 نە 6 اي تۇرادى دەپ وتىرمىز. ءوزىمنىڭ ويىمشا، كورمەنىڭ دەنىن تۋاەلسىزدىگىمىزگە ارنالعان سۋرەتتەر قۇرايتىندىقتان ونى 1 جىل بويى كورسەتسەك تە جاراسار ەدى. قالاي بولارىن ۋاقىت كورسەتە جاتار.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت.

سۇحباتتاسقان تولەن تىلەۋباي.

سۋرەتتەردى تۇسىرگەن شۇكىر شاحاي.

رەداكتسيادان: ەلگە ەسىمى بەلگىلى كاسىبي فوتوجۋرناليست شۇكىر شاحايدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ بەينەلى شەجىرەسىنە اينالعان ۇزدىك تۋىندىلارىن Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ «فوتوبايان» ايدارىنان تۇراقتى كورە الاتىن بولاسىزدار.
ارىپتەستەرىمىزدىڭ قاپەرىنە: پورتالىمىزدىڭ «فوتوبايان» ايدارىنداعى شۇكىر شاحاي تۇسىرگەن سۋرەتتەردى كوشىرىپ الاتىن بولساڭىزدار اۆتورعا جانە Abai.kz سايتىنا مىندەتتى تۇردە سىلتەمە جاساۋىڭىز كەرەك.   

شۇكىر شاحاي

ەڭبەك جولىن وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى كيروۆ (قازىرگى “ماقتاارال”) اۋداندىق “كومۋنيستىك ەڭبەك” گازەتىندە ءفوتوتىلشى بولىپ باستاعان. ودان كەيىن ءار جىلدارى رەسپۋبليكالىق “قازاقستان پيونەرى”،”حالىق كەڭەسى” گازەتتەرىنىڭ ءفوتوتىلشىسى بولدى.1990-1996 جىلدارى جالپىۇلتتىق “ەگەمەن قازاقستان” گازەتىندە ءفوتوتىلشى بولىپ ەڭبەك ەتتى. سونداي-اق  رەسپۋبليكالىق “جاس الاش”، حالىقارالىق “تۇركىستان” گازەتىندە دە جۇمىس ىستەدى. 2002 جىلدان بەرى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ جەكە ءفوتوتىلشىسى.
شۇكىر شاحاي-“قازاقستان”، “قاسىم قايسەنوۆ”، “روزا رىمباەۆا”، “تۇركىستان”، “قازاقتىڭ كيىز ءۇيى”، “ماقتاارال”، “جەر ءجانناتى جەتىساي”، “شەجىرەلى شاردارا”، “تاۋەلسىزدىك: قاس-قاعىم ءسات”، “استانا: قاس-قاعىم ءسات” اتتى فوتوالبومداردىڭ جانە باسقا ونعا جۋىق كىتاپالبومداردىڭ اۆتورى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى جۋرناليستەر وداعىنىڭ لاۋرەاتى.