ء(تامسىل ىزىمەن)

جاڭبىر سۋى شايىپ، ەرنەۋى قۇلاي باستاعان ەسكى قۇدىق تۇبىندە باقالار ءومىر سۇرەتىن. ءوسىپ، ءونىپ اجەپتەۋىر كوبەيگەن. بۇرىن قايدا جاساپ، قايدان كەلگەنى تۋرالى ىشتەرىندە اڭىز-ءاپسانالار كوپ ايتىلادى. «عاجايىپ اپپاق قۇس وسى قۇدىققا كەپ قۇلاپ، سو بەيشارا كەيىن باقاعا اينالىپتى» دەلىنەتىن كوپ ايتىلاتىن ءبىر اڭىزدارىندا. «اتالارىمىز قاتتى قابىرشاقتى الىپ كەسەرتكەلەر بولعان دەسەدى. نەگىزى تەكتى جاندىكپىز»، – دەپ تاعى ءبىر ءاپسانالارىن باستاعاندا ءبىر-بىرىنە ەسە بەرمەي باقىلداپ، داۋىستارىنان ەسكى قۇدىق شايقالاتىن.

«سول الىپ اتالارىمىزدىڭ ءبىرىنىڭ تۇسىندە كەيىنگى ۇرپاقتارى – ءبىز باقا بوپ كورىنىپپىز. ايانىنىڭ اينىماي كەلگەنىن كورمەيسىڭ بە!» – دەپ ىشتەرىندە وزدەرىن قور سانايتىندارى دا ءجيى كەزدەسەتىن. بىراق تاۋبەسى مەن شۇكىرى الىپ اتالارىن تەز ۇمىتتىرىپ، داعدىلى اۋەندەرىنە باساتىن.

زەڭگىر كوكتى شارلاپ، قاناتى تالىپ، ءشول قىسقان تورعاي ەسكى قۇدىقتىڭ اۋزىنا كەلىپ قوندى.

– ۋھ! مىنا شەتسىز، شەكسىز كەڭىستىكتى كەزەم دەپ ابدەن قالجىرادىم. تاڭداي ءجىبىتىپ الماققا بۇرىلعان بەتىم وسى. ەسەن-ساۋسىزدار ما، بەك قۇرمەتتى باقالار! – دەپ تورعاي قۇدىق ەرنەۋىنە قونار-قونباستان سامبىرلاپ سايراي جونەلدى.

جوعارىدان توپىراق ساۋلاي-ساۋلاي قۇدىق تۇبىندەگى سۋ ءتۇسىن وزگەرتكەن. بالشىققا باستارىن تىعىپ، ماۋجىرەگەن باقالار باستارىن جۇلىپ-جۇلىپ الىپ، تورعايعا تاڭ-تاماشا بولىپ قاراسا قالدى. ىشتەرىندە بۇجىر-بۇجىر تەرىسى قالىڭداپ، قاتايا باستاعان ەگدەلەۋ باقانىڭ ۇرەيى ۇشىپ، ۇنسىزدىكتى ۇزارتپادى.

– ەي، ناقۇرىس، تورعاي! ءبىزدى كوزى سوقىر، كوكىرەگى بىتەۋ دەيمىسىڭ! مەنىڭ اتالارىم، مىنا مەن، ۇرپاقتارىم كوزىن اشقالى وسى الاقانداي اسپاننىڭ استىندامىز. قۇدىقتىڭ اۋزىنداي عانا اسپاندى الدەقانداي قىپ، نە كوكىپ تۇرسىڭ! سۋىڭدى ءىش تە، جايىڭا كەت. الدە بەرەكەسى ۇيىعان مەنىڭ اۋلەتىمنىڭ «اسپان انداي ەكەن، اسپان مىنداي ەكەن» دەپ جاق-جاق بولىپ قىرقىسىپ، قىرىلىسقانىن قالايمىسىڭ!

– ۋاي، جالپاق باس، تارباق تاناۋ! نە تانتىپ كەتتىڭ! مەن ايتسام، كورگەنمدى ايتتىم. سەنىڭ ءۇرىم-بۇتاعىڭ كورگەن اسپان الاقانداي ەكەن دەپ، كوكتىڭ جيەگى تارىلمايدى. ىشپەگەنىم سەنىڭ شالشىق سۋىڭ بولسىن، – دەپ تورعاي جازىقسىز ءسوز ەستىگەنىنە اشۋلانىپ، ۇشا جونەلدى.

– ۋا، مەنىڭ اۋلەتىم! سىرتتان كەپ وسىنداي ارامىزعا جىك سالعىسى كەلەتىن كۇشتەردىڭ ارانداتۋىنا ەرمەڭدەر. انا تورعاي دەگەن بالەنىڭ شىناشاقتاي بولىپ اپ ەل اراسىنا ىرىتكى سالعىسى كەلگەنىن كورمەيسىڭدەر مە! اسپان جايلى ايتىپ، اداسپاڭدار. بەرەكە-بىرلىگىمىز مىقتى بولسا، از جىلدا بۇكىل قاناتى بار ماقۇلىق جالىنىپ، جالبارىنىپ وسى قۇدىقتان سۋ ىشەتىن بولادى ءالى، – دەپ ەگدە باقا بۇجىر-بۇجىر جاۋىرىنىن قوزعاپ-قوزعاپ قويىپ، باسىن قايتا باتپاققا باتىردى.

قۇدىق تۇبىدە كۇبىر-سىبىر كوبەيدى. ءار جەردە توپتاسىپ، تولقىعان باقالاردىڭ اۋەنى ارقيلى. ەگدە باقانىڭ قالعان ءومىرى ۋايىم-قايعىسىز ءوتسىن دەپ، قاسيەتتى كىتاپتارداعى وسيەتتەردى بۇرمالاپ جەتكىزۋشى باقالار دا كوبەيدى.

– باقىرداي باستارىنا باداناداي كوز بىتكەن، قۇرمەتتى باقالار! – دەپ ءسوز باستادى ۋاعىزشى باقا ءبىر جولعى باسقوسۋدا. – بايقاۋىمشا وتكەندەگى سۇمىراي تورعايدىڭ سوزىنە ەرىپ، سىرتقا شىققىسى كەلەتىندەر كوبەيگەن سەكىلدى ارامىزدا. وسى كۇنگە جەتە الماي جۇرگەن قانشاما قۇرت-قۇمىرىسقالار بار توڭىرەگىمىزدە. جاندىك دەگەن تاۋبەشىل بولۋى كەرەك. بۇل تورعاي تەكتىلەردىڭ ىستەمەگەن سۇمدىعى جوق، بۇلار ءبىزدى قويىپ، ءداۋ-ءداۋ، الىپ پىلدەردىڭ ءوزىن اسپاننان تاس جاۋعىزىپ، توپالاڭىن شىعارىپ، توزدىرىپ جىبەرگەن (قۇرانداعى «فيل» سۇرەسىن ايتادى). ونىڭ قاسىندا ءبىز نەگە تۇرامىز، ءتايىرى! – دەپ كۇڭىرەنىپ، كۇيزەلىپ بارىپ ءسوزىن بىتىرگەندە باقا بالاسىنىڭ ءبىرازى كوزىنە ىستىق جاس الدى. بۇعان دەيىن جاۋىز پىلدەر تۋرالى قالىپاسقان تۇسىنىكتەرى توڭكەرىلىپ شىعا كەلدى. «ول جەردە قۇستار ەمەس، پىلدەر ەدى عوي قيراتقىش قيانپۇرىستار. بۇ نە بوپ كەتتى؟» دەگەن بىرەن-ساران باقانىڭ جانايقايىنا قۇلاق اسقان كوپ ەشكىم دە بولمادى. ۋاعىزشى توپاستاۋ بولعانىمەن، قۇدايدىڭ بەرگەن باعى، قاتتى شەشەن ەدى. كوپ باقا ماڭايىنا اينالىپ، ءۇيىرىلدى. ءار تۇستان: «سىرتقى كۇشتەردىڭ بەرەكەمىزدى بۇزۋىنا جول بەرمەيمىز!» – دەگەن اششى ايقايلار ەستىلىپ جاتتى...

«ەرتەرەكتە وسى قۇدىقتىڭ سۋى مول، ءموپ-ءمولدىر، تاپ-تازا كەزىندە ۇلكەندى-كىشىلى نەبىر شەلەكتەر ءتۇسۋشى ەدى، قازىر ەشكىم سۋ المايتىن بولعان با؟!» – دەپ ويلادى جاس باقا جوعارىعا قاراپ. قۇدىقتان ورمەلەپ شىعىپ كەتۋگە جاس باقا تىرىسىپ-اق باققان، بىراق قايران بولمادى. كەيدە قۇدىقتىڭ ءبىراز جەرىنە دەيىن ورمەلەپ بارىپ قالسا، اياعىنان تارتىپ قۇلاتىپ جىبەرەتىن باقالار دا كوپ. كەيدە ءال-دارمەنى قۇرىپ، ءوزى قۇلايدى. سوندا دا كۇن سايىن قۇلشىنىپ، قاجىر-قايرات كورسەتۋدەن قايتپادى. بۇگىن دە سول ادەتىنشە تالپىنىس جاساپ كورىپ، مىسى قۇرىپ وتىرعان. كەنەت كوزى قۇدىق توبىنە سالبىراپ تۇسكەن التىن جىپكە ءتۇستى. التىن جىپكە اسىلا كەتتى. التىن ءجىپ ونى قۇدىقتىڭ قۇلاعالى تۇرعان ەرنەۋىنەن ءارى قاراي الىپ شىعىپ، توپ ەتكىزىپ تاستاي سالدى. توڭىرەكتى ءتۇننىڭ قويۋ قاراڭعىلىعى بۇركەپ، قۋالاي سوققان قوڭىر جەلمەن ءشوپتىڭ باستارى باياۋ تەربەلەدى. جاس باقا جۇلدىزى سامساعان اسپان الەمىنە قىزىعا كوز تاستاپ، اڭىرىپ تۇرىپ قالدى. ءومىرى جەرگە جابىسىپ جۇرەتىن ومىرتقاسى كوككە تىك شانشىلىپ، جانىن شىرقىراتىپ جىبەردى. كوپ وتپەي سيقىرلى سازدى قۇشتى، ءحال تاپتى. بولمىسىنداعى جارىلىستى سەزگەن جاس باقا كۇندەگى اۋەنىنە باسىپ، باقىلداي جونەلمەكشى ەدى، ءوز داۋىسىنا ءوزى اڭ-تاڭ قالدى. ءۇنى بۇلبۇلشا قۇيقىلجيدى.

جەل تىنىپ، تىمىق ءتۇن مۇلگىدى. قۇدىق تۇبىندەگى باقالار دا شالشىق سۋدان باستارىن-جۇلىپ-جۇلىپ اپ، عاجايىپ اۋەنگە ەلىتىپ، ەستەرى كەتتى. سانالارىنا توبىقتاي تورعاي تەكتىنىڭ ءۇنىن ەستىپ تۇرعانى جەتكەندە، باياعى باقىلداعان دىبىستارىن شىعارىپ، شالشىق سۋعا قايتا سۇڭگىدى.

ىرىسبەك دابەي

Facebook-تەگى پاراقشاسىنان

سۋرەت: كوبو ابەنىڭ "قۇم قۇرساۋىنداعى ايەل" رومانىنىڭ كينوسىنان