...جۇماعاڭدى...جۇمابەك كەنجاليندى... باقيعا ءبىر جولا ساپار شەگىپ اتتانعان جانداردىڭ قاتارىنا قوسىپ، «مارقۇم» دەۋگە كوڭىل سەنگەنىمەن، جازۋعا قول بارماي وتىرعانى. ادەمى قارا بۇيرا شاشى تولقىن اتىپ، ماڭلايى جارقىراپ، ميىعىنان كۇلىپ قانا جۇرەتىن وسى ءبىر بيازى جان جالعىز كۇندە «جات مىنەز» تانىتىپ، كوز كورمەس، قۇلاق ەستىمەس جاققا كەتىپ قالادى دەپ ويلاماپپىز. «وزەكتى جانعا ءبىر ءولىم» بارىن بىلسەك تە، ونەگەلى ىسىمەن، وزىنە اركەز جاقىن تارتىپ تۇراتىن جارقىن مىنەزىمەن، جاناسىپ كەتكەن جالقى ءساتتىڭ وزىندە جانىڭدى جىلى شۋاققا تولتىرىپ جىبەرەتىن جايساڭ جانداردى، ءسىرا، مىنا جارىق دۇنيەنى ماڭگى مەكەندەپ قالا بەرەدى دەپ ويلايتىن بولساق كەرەك. جۇماعاڭ تۋراسىنداعى ويىمىز دا سول «ءفاني باعىن مەكەندەۋشى ادام» دەگەن بايلامعا بەكىگەندىكتەن جامانات حابارعا اۋەلدە سەنە الماي داعداردىق. سويتسەك...سولاي ەكەن...ومىردەن جۇماعاڭ دا وزىپتى.

ورتامىزدا ويسىراپ ورنى قالعان اعا-باۋىر، اعا-ارىپتەس ءام ۇستاز تۋرالى ەستەلىك سيپاتىندا جازىلاتىن شاعىن دۇنيەمىزدى العاشقى تانىستىقتان باستاماقپىن. ويتكەنى مەن جۇمەكەڭمەن تەك ءباسپاسوز الامانىندا عانا ارالاسىپ، ارەدىك اڭگىمە دۇكەن قۇرىپ، پىكىر بولىسكەن ەكەنمىن. بىراق سونىڭ ءوزى ماعان بەكزات كىسىنى بەك تانۋعا مۇمكىندىك تۋدىرىپتى. نەگە دەسەڭىز، جۇمەكەڭ قالتارىس-بۇلتارىسى جوق، قاق-سوقپەن دە ءىسى كەم، جۇزىڭە تۋرالاپ ءبىر قاراپ الىپ ايتارىن اشىق، ىرىكپەي ايتا بەرەتىن اق ەدىل جاننىڭ ءوزى ەدى. اسىرەسە، مەيىرىن توگىپ، بار ىقىلاسىمەن قۇشاعىن جايىپ تۇراتىن ىستىق بەينەسى قاشانعى قالپىنان اۋمايتىندىقتان ونى باسقاشا كەيىپتە كورىپ، باسقاشا كەيىپتە تانۋدىڭ قيسىنسىزدىعىن انىق ۇقتىراتىن-دى.

مەن ول كىسىمەن 1995 جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا ۇشىراستىم. «حالىق كەڭەسى» گازەتىنىڭ رەداكتسياسىندا. ءيا، باس رەداكتوردىڭ كابينەتىندە. ءبىزدىڭ قوعامنىڭ جادىسى بوس قوي، توقسانىنشى جىلدارى كەنجالين باسقارعان كەڭ تىنىستى رەسپۋبليكالىق تاۋەلسىز «حالىق كەڭەسى» اتتى گازەتتىڭ جارىق كورگەنىن، اتالعان گازەتتىڭ ەل اۋماعىندا ءنومىرى ءبىرىنشى گازەتكە اينالىپ كەتە جازداعانىن ۇمىتىپ قالعان شىعار. ەندەشە، ەپتەپ ەسكە تۇسىرۋگە تۋرا كەلەدى. ال، بۇل گازەت جايىندا ايتىلعاندا جۇمەكەڭنىڭ ەسىمى بىرگە اتالاتىنى زاڭدى. زاڭدى عانا ەمەس، زادىندا سولاي.

«حالىق كەڭەسى» گازەتى – توقسانىنشى جىلداردىڭ بۋىرقانعان وقيعالارىنىڭ داۋىلپاز ءۇنى، سەرىكبولسىن ءابدىلدين باسقارعان جوعارعى كەڭەس پەن ءابىش كەكىلباەۆتىڭ تۇسىنداعى پارلامەنتتىڭ حابارشىسى بولدى. ول ۋاقىتتا كۇندە ءبىر جاڭالىق، كۇندە ءبىر وزگەرىس. قازاق قوعامى تاڭداۋلار مەن ماقساتتاردىڭ تالقىسىندا تۇرعان كەزەڭ. باعىت، باعدارى بەيمالىمدەۋ جاڭا مەن ەكپەتتەگەن ەسكىنىڭ اراسىنداعى تارتىس-تالاس تا شيرىعا تۇسكەن. تاۋەلسىز ەل اتانعانىمەن بۇرىنعى سۇرلەۋدەن بۇرىس كەتسە، ۇلى سۇرگىنگە ۇشىرايتىنداي ۇيلىعىسقان قورقىنىش جوعارى جاقتان دا، بۇقارا حالىق اراسىنان دا بايقالادى. بيلىك جاعى قازاققا بوستان ءومىردى بوستان بوسقا بەرە سالعانىنا ىزالانعانداي مىنەز تانىتىپ، ىزبار بايقاتاتىن رەسەيدەن ىعىپ ءارى ىشكى جاعدايدان ىلىك شىعىپ كەتە مە دەپ تايساقتاسا، كوپشىلىك كۇننەن كۇنگە كەتەۋى كەتكەن تىرشىلىكتىڭ سوڭى كەدەيشىلىك بىلاي تۇرىپتى، اشتىققا، تاقىر تازا جوقشىلىققا ۇلاسىپ كەتە مە دەپ ۇرەي كەشىپ وتىردى. وسى تۇستا قازاق گازەتتەرى حالىقتىڭ رۋحىن كوتەرىپ، سىلكىندىرەتىن ماقالالار مەن كوسەمسوزدەردىڭ كوشىن باستاپ الا جونەلسىن. ءبىزدىڭ بۇگىنگى «رۋحاني جاڭعىرۋ» دەپ جۇرگەن جاڭعىرۋىمىزدىڭ العاشقى كوشى تاۋەلسىزدىگىمىز ءتاي باسقان كەزدە باستالعان-دى. حالىقتىڭ رۋحىن ءدۇر سىلكىندىرىپ وياتقان ماقالالار مەن كوسەمسوزدەر كوشىن سول داۋىردە «حالىق كەڭەسى» گازەتى باستاپ تۇردى. ال، «حالىق كەڭەسىنىڭ» ەكى تىزگىن، ءبىر شىلبىرى جۇمابەك كەنجاليننىڭ قولىندا ەدى.

«كىرىڭىز»، - دەدى ىشتەن. جايتاقتاپ كىرىپ باردىم. توگىلدىرىپ قارا كوستيۋم شالبار كيگەن، ءمولت قارا شاشى بۇيرالانىپ، كەڭ ماڭدايىنا قاراي سەرپىلگەن اق قۇبا جىگىت اعاسى ورىنىنان تۇرىپ قولىن سوزا بەردى. «وتىرىڭىز». وتىردىق. بىراق، رەسمي كابينەتتەگى مىناۋ تىم رەسميلەنگەن ادامنىڭ سۇسى ەڭسەمدى باسىپ جىبەرگەندەي بولدى. «جايىمدى قىسقا عانا بايانداپ، ساۋلدارىنا قىسقا عانا جاۋاپ قايىرىپ، تايىپ تۇرايىن» دەپ ويلادىم سو زاماتتا. قىسىلعاننان، ءتىپتى، تەرلەپ تە كەتسەم كەرەك. توردەگى كىسى جىميىپ كۇلدى. جىميىپ كۇلگەنىنىڭ سونداي شىنايى، سونداي تارتىمدى بولعانىن قارامايسىز با، ىشكى الەمىم ءبىرتۇرلى جىلىپ سالا بەردى. ارقادان قاعىپ، «اينالايىن» دەيتىن اعا سوزىنە ءزارۋ بولىپ جۇرگەن شاعىمىز: جانارىما جاس ءۇيىرىلىپ قايتقانىن دا سەزىپ وتىردىم. اعا دا سەزسە كەرەك، ەندى وزىنە ءتان رەسميلىككە كوشىپ، ءىستىڭ جايىن قوزعاپ كەتتى. سوسىن قولىن تاعى دا سوزعان: «قۇتتىقتايمىن، ءسىز ەندى تالدىقورعان وبلىسى بويىنشا «حالىق كەڭەسى» گازەتىنىڭ مەنشىكتى ءتىلشىسىسىز. جاس دەپ، ءالى جوعارى وقۋ ورنىن بىتىرمەگەن دەپ قارمايمىن. سەنەمىن». باس رەداكتوردىڭ بولمەسىنەن قاناتتانىپ شىقتىم. بويىمدا قانىم ويناپ، تاۋ قوپارارداي تاسقىنداپ العام. بولاشاعىم جارق ەتىپ كورىنگەندەي بولدى. «ەندى جازامىن، تەك قانا جازامىن. جازۋدان ەش قول ۇزبەيمىن» دەپ تولقىپ دالادا ءبىراز ءجۇردىم. «تەك قانا جازامىن. جازۋدان ەش قول ۇزبەيمىن» دەۋىمنىڭ سەبەبى بار. سەبەبى: «گازەتتىڭ شيماي جۇمىسىن قويىپ، ەل قاتارلى مەن دە ساۋدا ساتتىقپەن اينالىسسام قايتەدى؟» دەپ ىشتەي ءارى-ءسارى بولىپ جۇرگەن شاعىم ەدى. ونىڭ ۇستىنە ايلىعى دا جۇقارىپ، ابرويى دا الاسارىپ قالعان جورنالشى قىزمەتىنە اركىم مۇرىن شۇيىرە قاراپ، ونى از دەسەڭىز، جاناشىر ءبىر دوستارىم اۋىلدان مال اكەلىپ ساتۋعا شاقىرىپ جۇرگەن. شالا قۇرساقپىز. ءوڭىمىز جۇدەۋ. يىعىمىزعا ىلگەن كيىم-كەشەگىمىز ەكىباستان جۇدەۋ. كەلەشەك كۇڭگىرت. مىنە، سونداي كوڭىل كۇيدەگى جاسقا جۇماعاڭداي جىگەرلى اعانىڭ جولىعا كەتكەنىن قاراساڭىزشى. ءتوس قالتامدا «حالىق كەڭەسى» گازەتىنىڭ «مەنشىكتى ءتىلشىسى» دەيتىن كۋالىك، قولتىعىمدا «مامىرلاپ مال جايىلار ءورىس قايدا؟» دەيتىن كولەمدى ماقالام بار، تۋعان قالاما قۇستاي ۇشىپ جونەلدىم. بارعان بەتتە قۇلاش-قۇلاش ماقالالار توپتاماسىن جازاتىنداي قۇلشىنىپ العانمىن.  بۇنداي قۇلشىنىس جۇمابەك كەنجاليننىڭ ۇجىمىنداعى ءاربىر ءجۋرناليستىڭ بويىنان تابىلىپ، سول 1995-96 جىلدارى «حالىق كەڭەسى» ناعىز حالىقتىق گازەتكە، ۇلتتىق باسىلىمعا اينالدى. رەداكتسياداعى جانبولات اۋىپباەۆ، سامات ىبىرايىم (بۇل ەكى اعامىز گازەتتە باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن اتقاردى), سەرىك قاراجان، جاڭابەك تويبازاروۆ، تالعات سۇيىنباەۆ، دۋمان رامازانداردىڭ دۇبىرىنە وبلىستاعى مەنشىكتى تىلشىلەر: قۇتتىباي سادىقوۆ (قىزىلوردا), مالىك مۇقانوۆ (سقو), قۋانىش احمەتوۆ (جەزقازعان), بولات ۇمبەتوۆ (ماڭعىستاۋ), ماقۇلبەك رىسداۋلەتوۆ (جامبىل), ەرتاي بەكقۇلوۆ (وقو), عالىمبەك جۇباتوۆ (پاۆلودار), ماعجان سادىحانوۆ (اقمولا), داۋلەتبەك ماقاشەۆ (قاراعاندى), قايىربەك تورەعوجين (كوكشەتاۋ) سىندى جۇيرىكتەر ءدۇبىر قوستى. رەداكتسياداعى سايىپقىراندار ءوز الدىنا جۇمەكەڭنىڭ سۇرمەرگەندەرى – مەنشىكتى تىلشىلەرى ەدى. ەسىمدە: مالىك اعا مۇقانوۆ (جانى ءجاننات بولسىن) سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى ۇلتتىق ماسەلەلەردى سول ءبىر ءارى-ءسارى كەزدىڭ وزىندە كەمەرىنە كەلتىرىپ، كەلىستىرە جازاتىن. جۋرناليستيكانىڭ قىر-سىرىن تەرەڭ مەڭگەرگەن ماكەڭنىڭ جازۋىنان ۇشىنعان پالە ىزدەپ جانىعاتىن زالىمداردىڭ ءوزى ءۋاج تاپپاي دىڭكەلەۋشى ەدى. ال، مۇقالماس جىگەردەن جارالعان مۇقانوۆ نىساناعا العان تاقىرىبىن جەرىنە جەتكىزىپ جازىپ قانا قويماي، سىنعا قۇلاق اسپايتىن قۇردىمدارمەن زاڭ الدىندا جۇزدەسىپ، سوتتا جەڭىپ كەتىپ تە ءجۇردى. ول ول ما، «حالىق كەڭەسى» سوۆەت وكىمەتى ايداي الەمنەن جاسىرىپ باققان سۇمدىق وقيعالار مەن تاريحي تاعدىرلى دەرەكتەردى ىندەتە قازدى. وكىنىشتىسى سول – ۇلتتىڭ تانىم-تۇسىنىگىنە، رۋحىنىڭ ويانىپ، رۋحاني كەمەلدەنۋىنە، وتكەننىڭ شىندىعىن تانىپ، بولاشاقتى تانۋىنا، سالىستىرۋ مەن ساراپتاۋدى ۇيرەنۋىنە ولشەۋسىز قىزمەت ەتكەن قازاق گازەتتەرى وقىرمان تاراپىنان دا، مەملەكەت تاراپىنان دا وسى ۋاقىتقا دەيىن ءتيىستى باعاسىن الا قويعان جوق. وقىرمان اتالاتىن قاۋىم كەشەگىنى ۇمىتتى، بيلىك قازاق ءباسپاسوزىنىڭ باعىلان باسىن بوساعادا ۇستاۋدى عانا بىلەدى. ءبىز وكىنىشپەن ەسكە الا ايتىپ وتىرعان قازاق ءباسپاسوزىنىڭ ءبىر كەزەڭىن ۇندەمەي ءجۇرىپ-اق بيىك بەلەستە قورتىندىلاعان تۇلعالاردىڭ ءبىرى – جۇمابەك كەنجالين ەدى. جۇمەكەڭ ەسكىنىڭ سوڭى، جاڭانىڭ باسى عانا ەمەس، ەسكىنىڭ ەسكىرمەيتىن ءداستۇرىن (قازاق باسپاسوزىندە قالىپتاسقان مەكتەپتەردىڭ تاجىريبەسىن) جاڭامەن جالعاستىرا العان العىر دا الىمدى باسشى، دارىندى باس رەداكتور ءحام ازۋلى كوسەمسوزشى بولدى. ايتسە دە، بيلىكتەگى قۋلار تابيعاتى جۇمساق جۇمەكەڭدى ءيىپ اكەلىپ جۇيەنىڭ جۇمىسىنا سالدى. «حالىق كەڭەسى» جابىلىپ تىندى. القا قوتان ءبىر وتىرىسىمىزدا جۇكەڭ «حالىق كەڭەسىنىڭ» قالاي جابىلعانىن، گازەتتىڭ جابىلۋىنا كىمدەردىڭ ىقپال ەتكەنىن جاقسى بىلەمىن. ءتۇبى سونى اشىپ جازامىن» دەپ قالىپ ەدى. جازدى ما ەكەن؟ اي، جازا العان جوق-اۋ... مەن كەيدە اقىندارعا قىزىعام، ايتارىن جەل ۇزگەن كۇزگى جاپىراقتىڭ جايىنا اۋدارىپ ايتسا دا، ايتادى، ايتەۋىر. ال، جۋرناليست شە؟ جۋرناليستكە ايتارىن اقتارىپ ايتۋ، جازارىن جاسىرىنباق ويناماي جازۋ - وڭايعا تۇسپەيدى. جۋرناليست، جۋرناليست بولعاندا كوسەمسوزشى دەڭگەيىنە كوتەرىلگەن جۋرناليست، ءبىزدىڭ قوعامدا ىشىنە تۇسكەن قولامتانى كەيدە امالسىز ءسوندىرىپ، كەيدە قايتا قوزداتىپ، ەكىۇداي حال كەشىپ ءجۇرىپ ومىردەن وزاتىن سياقتى سەزىلەدى ماعان. جۇمەكەڭ دە سول كەپپەن تىرلىك كەشسە كەرەك، كەيىنگى جىلدارى  توماعا-تۇيىقتاۋ بولىپ الدى. الايدا ونىڭ جۇلدىزى اركەز بيىك كورىنۋشى ەدى. جۇلدىزى بيىكتە جارقىراعان جان ءبىر-اق كۇندە جۇلدىزدار الەمىنە كوشتى دە كەتتى. قايىر، حوش...

داۋرەن قۋات

Abai.kz