ادام تابيعاتى دەيسىز بە؟ ول ءبىر قاراعاندا بىردەي، ءتىپتى، ءبىر-بىرىنەن اۋمايتىن سەكىلدى كورىنەدى. بىراق، ىشىنە قويىپ كەتسەڭىز شىرماۋىنان شىعا الماس ءسوز جۇمباقتى شەشكەندەي بولاسىز. ءار بولمەسىنە ءۇڭىلىپ ميىڭىزعا توڭكەرىس جاساۋعا ءماجبۇر ەتەدى. ەشبىر الەمدە بولماعان قۇپيا سىرىمەن وزىنە تارتادى دا تۇرادى. ءاربىر مۇشەسىنە ارنايى ساياحاتتاۋعا  شىققانداي ۋاقىت جۇمساپ، تۇنىعىنا باتقىڭىز كەلەدى. ەگەر ارينە، ول ادامنىڭ جان دۇنيەسى ەرەكشە، ءارى قۇپياعا تولى بولسا...

دجەك سونداي جانداردىڭ قاتارىندا. ول ءوزىن سولاي سانامايدى. تەك قاسىنداعى جولداستارى ونى ۇنەمى ەرەكشەلەپ تۇراتىن. دجەكتىڭ شىن ەسىمى —جانعابىل. امەريكالىق ءوزى قۇرالپى دوستارى قازاقشا ەسىمگە ءتىلى كەلمەگەندىكتەن وسىلاي اتاپ كەتكەن. باسقالاردان ەرەكشەلىگى — وتە ساۋاتتى. كۇن سايىن كىتاپ وقىپ، گازەت-جۋرنال پاراقتاماسا دا، جەر جاھانداعى سوڭعى جاڭالىقتاردى ءبىلىپ وتىرادى. جانىنداعىلارعا ساياسي وقيعالاردىڭ، ولاردان بولاتىن قاتەرلەردىڭ بولجامىن ايتۋعا كەلگەندە شەبەر-اق! الەمدى كۇتىپ تۇرعان دۇربەلەڭنىڭ استارىن ۇعىنۋعا قۇشتار.

تاڭ اتا بەرە مىسىق ولەكسەسىنىڭ يىسىنەن بويى تىتىركەنە وياندى. مۇنداي جاعىمسىز يىستەرگە سوڭعى 10 جىلدىقتا ەتى ۇيرەنسە دە، بۇل جولعى جاتىرقاۋى باسقاشا ەدى. بۇل جولى ولەكسەنىڭ اششى يىسىمەن قوسا ءوز-وزىنەن جيىركەنگەن ەدى. سونداعى بار الاساپىرانى بويىنداعى ادام سۇيسىنبەس جات قىلىقتارىنىڭ مۇنى جەڭىپ، جاقسى مىنەزدەرىنىڭ كەلمەستىڭ كەمەسىنە ءمىنىپ كەتكەنىنە وكىنگەندىگى ەدى.

بۇگىندەرى ول ۆاشينگتون كوشەلەرىنىڭ تۇراقتى كەزبەسىنە اينالعان. «ءبىلىم-عىلىم، وركەنيەت پەن مادەنيەتتى، ءدىندى، ونەردى باعىندىرام» دەپ مۇحيت اسقان شاعى ەسىنە تۇسسە، ساعات ءتىلىن توقتاتقىسى كەپ كەتەدى. «ءسال كۇتە تۇر مەنى، ۋاقىت» دەپ ايقايلاعىسى كەلەدى. ارتىنا قاراپ، الىستا قالعان بالالىق شاعىن قول بۇلعاپ شاقىرادى. ەگەر ەرىكسىز كوزى جۇمىلىپ، ءتاتتى ۇيقىعا بەرىلە كەتسە، تۇسىندە ىلعي كارى اتاسىن، كۇشىك كەزىندە كوزىن اشپاستان اناسىنان ايىرىپ اكەلىپ، ۇلكەن ەتىپ وسىرگەن قارا اۋىز اتتى ءيتىن كورەدى. كۇندە ۇيقىلى-وياۋ، كوك پەن جەردىڭ اراسىندا بەلگىسىز كۇشپەن تەكەتىرەسكە تۇسەدى. شوشىپ ويانسا، ءبارى جات، ءبارى الدامشى ەكەنىن كورىپ، مىنا دۇنيەدەن دە، وزىنەن دە بەزىپ كەتۋگە تالپىنادى.

قارا اۋىز ونىڭ ەڭ جاقىن دوسى بولاتىن. بۇل شەت ەلگە كەتەردە قيماي قوشتاسقان. اۋىلىنان ءبىراز شاقىرىم جەردەگى ءدوڭنىڭ باسىنا دەيىن شىعارىپ سالىپ، «ءارى قاراي ءوزىڭ بار، مەنىڭ تاتار ءدامىم تاۋسىلدى» دەگەندەي ەكى كوزى مولتىلدەگەن كۇيى قالعان. سول كەزدە ءيتتىڭ جىلاعانىن ەڭ العاش كورگەن. مۇنداي قۇبىلىسقا باستاپقىدا توسىرقاي قاراعانىمەن، كەيىن كەلە ءبىراز نارسەنى تۇسىنگەندەي بولدى. قارا اۋىزدىڭ نە ءۇشىن جىلاعانىن سەزىندى. يەسىنىڭ وسى كەتكەننەن قايتا كەلمەسىن يت بولسا دا بايقاعانىن ءبىلدى. ال بۇل ادام بولا تۇرا، وسىنشالىقتى سەزىمسىز بولعانىنا قايران قالدى.

كۇندەگى ادەتىمەن حالىقارالىق جوعارعى وقۋ ورىنىنىڭ الدىنداعى كوپشىلىك كوپ جۇرەتىن كوشە قيىلىسىنا كەلدى. ءبىرشاما ۋاقىتتان بەرى داعدىعا اينالعان، وزىنە تيەسىلى ورىنعا جايعاستى. ۇيىقتايتىن جەرىندە ورنالاسقان كىشكەنە امبەباپ دۇكەننەن شىققان كونفەت قوراپشاسىن وزىمەن بىرگە الا كەلگەن. سونى الدىنا قويدى دا، ۇيقىسىراعان ادامعا ۇقساپ، ەكى جەڭىن ءبىر-بىرىنە ايقاستىرا  ارقاسىن جارعا تاقادى. وسى وتىرعاننان جارتى ساعات بويى ەكى كوزىن تولىق اشقان جوق. ارا-اراسىندا قىليلاتا عانا اشادى دا، بىرەۋ تۇسىنان جاناي وتە بەرگەندە جابا قويادى. قوس جانارىن توڭكەرگەن كۇيى جەر سۇزەدى. ادامدارمەن جانارى تۇيىسە قالسا، «ۇياتتان ورتەنىپ، ءولىپ كەتەمىن بە، ءسويتىپ، تاريحتا بولماعان ءولىم قۇشامىن با» دەپ قورقادى.

ءدال سولاي ەسالاڭ ادامشا وتىرعانىندا تۋ سىرتىنان قۇلاققا جاعىمدى، ءارى تانىس اۋەن ەستىگەندەي بولدى. مۇرنىنا دالا ءيىسى، جۋسان ءيىسى، تۋعان جەرىندە قىسى-جازى بولاتىن جەل ءيىسى كەلگەندەي بولدى. تالماۋسىراپ مويىنىن كەرى بۇردى. كوزىن قالاي اشقانىن ءوزى دە بايقاماي قالدى. ءسىرا، توسىن جايتتى بايقاعاندا بارلىق ادامنىڭ بويىندا بولاتىن شارتتى رەفلەكس بولار دەپ ءتۇيدى. ميىن 180 گرادۋسقا اينالدىرىپ، بالالىق دۋماندى شاعىن، وسكەن ورتاسىن جادىنا تۇسىرگەن ءاننىڭ اتاۋىن ەسىنە تۇسىرە الماي قينالدى. قۇلاق ءتۇرىپ ءسوزىن تىڭداسا:

«قايدا جۇرسەڭ اتامەكەن،

كوكەيىڭدە جاتادى ەكەن،

كۇننىڭ ءوزى ۇسىنا

قيماي ونى باتادى ەكەن»، — دەگەن تارماقتار كەلدى. ءاندى تىڭداپ بارا جاتقان جىگىتتىڭ جۇزىنە قاراسا، ورىس ۇلتىنىڭ جىگىتى. ۇستىنە كيگەن كيىمى قاراپايىم. قولىندا ءۇي كىلتى بار. وعان تاعىلعان سالپىنشاقتا كوك تۋ الىستان مۇنارتادى. «بۇل ءتۇسىم بە، الدە ءوڭىم بە» دەگەندەي ورنىنان اتىپ تۇردى. وتانداسقا جاقىنداعىسى كەلدى. بىراق، اشەيىندە الاسۇرمايتىن ىشىندەگى جالعان نامىسى، «توقتا-توقتا، ۇيات بولادى. مىنا، ءمۇسىپىر قالپىڭدى بەيتانىس بولسا دا، جەرلەسىڭ كورمەي-اق قويسىن» دەگەندەي ءبىر جەردە تابانداپ تۇرىپ قالدى. الگى جىگىت ءجۇرىپ كەتكەندە بۇل ءالى ەسسىز كۇيدە تۇر ەدى. ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن ەسىن جيىپ اينالاسىنا قاراسا، ىمىرت ءتۇسىپ، قاراڭعىلىق قۇشاعىن ايقارا اشا باستاپتى. دەرەۋ كەتۋ كەرەك دەپ ويلادى. مەجەلى ورنىنداعى قورابىنا قولىن سوزىپ، قايىرىمدى جانداردىڭ ىشىنە تاستاعان ازىن-اۋلاق تيىن-تەبەنىن كورىپ، كوزىنە ىستىق جاس كەلدى. قاتتى ايقايلاپ جىلاعىسى كەلگەنىمەن، تاماعىنا بۋلىققان وكسىك جىبەرەر ەمەس. امال جوق، ءۇنىن شىعارماي، ەرىكسىز جاتار جەرگە  تەزىرەك جەتۋگە ىڭعايلاندى. جىلدام باسىپ، اسىققانىمەن كۇندە جاقىن كورىنەتىن ايالداماسى الىستاپ كەتكەندەي. الدىنان سوققان كۇزدىڭ سالقىن جەلى العا جىلجۋعا مۇمكىندىك بەرمەيتىندەي كورىندى. مۇنىڭ ءالسىز كەۋدەسىن يتەرىپ، «سەن اقىماقسىڭ سەن وتانسىزسىڭ ساعان ەشكىم كەرەك ەمەس، سەن دە ەشكىمگە كەرەك ەمەسسىڭ» دەگەن سىڭاي تانىتاتىنداي. اقىرى كەدەرگىنى ەڭسەرىپ، سىز باسقان جەرتولەگە جەتتى. كۇندىزگى وقيعا ويىنا ورالىپ، جۇرەگى قانجىلاي بەردى. قانى وزگە بولسا دا، امەريكا استاناسىندا ءجۇرىپ قازاق ءانىن داۋىسىن بارىنشا شىعارىپ تىڭداپ بارا جاتقان ەر ازاماتقا ءتانتى بولدى.

مەن نەتكەن سورلىمىن؟ قالايشا، مىناداي حالگە ءتۇستىم؟ الدە مەن وزىمە-ءوزىم ۇكىم كەستىم بە، الدە، مەنىڭ تاعدىرىم قاتال بولدى ما؟ نەگە قاسىمدا جاناشىر ەشكىم جوق، جالعىزبىن؟ وسى ساۋالدار توڭىرەگىندە ءتۇنى بويى ويلانىپ شىقتى. ەرتەڭگىسىن تۇرا سالا شەكارا جاققا اسىقتى. قالتاسىندا ءبىر قۇجاتى، نە ءبىر اقشاسى جوق. كەدەنشىلەردىڭ تەكسەرۋسىز وتكىزبەيتىنىن جاقسى بىلەدى. ۇستاپ السا، ابدەن ميى تيتىققانشا تەرگەپ-تەكسەرەتىندىگىنەن دە حاباردار. دەگەنمەن، ەسەك دامە كوڭىل تۇكپىرىندەگى قيىلۋعا شاق قالعان ءۇمىت ساۋلەسىن ۇزگىسى جوق. قالاي بولعاندا دا، كەتۋ كەرەك، جەتۋ كەرەك. «ولسەم، سوندا ولەيىن» دەگەن ارمان بار. سول ارمان، ماقسات، ءۇمىت، بەلگىسىزدىك، ساعىنۋ، سەكىلدى سان مىڭ سەزىمىن الىپ، العا ادىمداپ بارادى. ايتسە دە، كەۋدەسىندەگى جيىركەنىش سەزىمى جوعارىداعى دۇنيەلەرگە بوي بەرەر ەمەس.

شاپاعات سەردالىقىزى 

Abai.kz