وسى فب-دا كەيبىر ىنىلەرىمىزدىڭ تۇرىكتەن شىققان عالىم بار ما دەپ وزىنشە مەنسىنبەگەن سۇراقتارى وسى پوستتى جازۋعا ءماجبۇر ەتتى. بيلەۋشىلەرى قازاقتىڭ قاڭلى تايپاسىنان شىققان وسمانلى يمپەرياسى ەۋروپالىقتاردىڭ مۇسىلمان الەمىنە قارسى توعىس كرەست جورىعىنا تويتارىس بەرگەنى تاريحتان ءمالىم. ءۇش قۇرلىقتى قامتىپ، 600 جىل بيلەگەن مۇنداي يمپەريا تاريحتا جوق. سونداي-اق تۇرىك حالقىنان شىققان عالىمدار دا، ونەرتاپقىشتار دا از بولماعان.

ماسەلەن، قانت ديابەتىمەن اۋىراتىنداردىڭ دەرتىن جەڭىلدەتەتىن جول تاپقان تۇرىك عالىمى ءۇمىت ءوزجان.

سوناۋ ءحۇى عاسىردا، 1638 جىلى ءوزى جاساعان قاناتپەن بوسفور بۇعازىنىڭ ۇستىنەن ۇشىپ وتكەن، ەۋروپالىقتاردىڭ ۇشۋعا دەگەن قۇلشىنىسىن ارتتىرعان حازەرفەن احمەت چەلەبي، 877 جىلى ءوز زەرتتەۋلەرى بويىنشا ايگىلى «سابەي ءزيدجىن»، «قىبلا ازيمۋتى تۋرالى تراكتات» جازعان، سفەرالىق ءۇشبۇرىشتاردى ەسەپتەۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرىن ويلاپ تاپقان ايگىلى استرونوم ءارى ماتەماتيك ءابۋ ابداللاح مۇحامماد ءال-باتتاني (ەۋروپالىقتار Albategnius دەپ اتاعان، ونىڭ ەڭبەكتەرى ءحىى عاسىردا لاتىن تىلىنە اۋدارىلعان، نيكولاي كوپەرنيك ونى وزىنە ۇستاز تۇتقان), الەمدە تۇڭعىش رەت جولاۋشى راكەتاسىن ويلاپ تاپقان لاگاري حاسان چەلەبي، 1513 جىلى جاساعان تۇپنۇسقالىق كارتاسىندا وڭتۇستىك امەريكا (ول كەزدە ەۋروپالىقتار اشپاعان) مەن انتاركتيدا كورسەتىلگەن تۇرىك ادميرالى حادجي مۋحيددين پيري رەيس سىزگە از بولا ما؟!