قوستاناي وبلىسى، جانكەلدين اۋدانى اۋماعىنان زىمىران قالدىقتارىن قۇلاتۋ ءۇشىن 76 مىڭ گەكتار جەر 3 جىلعا بەرىلەتىن بولىپ شەشىلدى. وسى اقپارات توبە كورسەتە سالىپ، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ىرگەدەگى قىرعىزستان ەلىنىڭ پرەزيدەنتى المازبەك اتامباەۆقا قارسى مالىمدەمە تاراتىپ، ەلدىڭ نازارىن باسقا جاققا اۋدارىپ جىبەردى. اتامباەۆتى ايتىپ بولىپ، ەندى رەسەيدىڭ پوليگونى ءۇشىن جالعا بەرىلەتىن جەرگە ورالا بەرىپ ەدىك، لاتىن ءارپىنىڭ ەكىنشى نۇسقاسى تالقىعا ۇسىنىلدى.

ارينە، بۇل ناقتى ساياسي قۇيتىرقىلىق دەپ ايتا المايمىز. بىراق، اتامباەۆتىڭ داۋلى مالىمدەمەسى مەن لاتىن ءارپىنىڭ جاڭا نۇسقاسى قازاقتىڭ جەرىنە قاتىستى ماڭىزدى ماسەلەنى ۇمىتتىرىپ جىبەرگەنىن ەشكىم جوققا شىعارمايدى. ءتىپتى، 2016 جىلدىڭ 6 مامىرىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ جارلىعىمەن جەر كودەكسىنە ەنگىزىلگەن تۇزەتۋلەرگە 31.12.2021 دەيىن موراتوري جاريالانىن دا ۇمىتىپ كەتتىك.

سول ءموراتوريدىڭ ۋاقىتى بىتپەي جەردى وزگە مەملەكەتكە جالعا بەرۋ زاڭسىز ەمەس پە؟ ءبىزدىڭ ەلدەگى قوعام بەلسەندىلەرى مەن زاڭگەرلەر، ەل زيالىلارى بۇل ماسەلەدە ءۇنسىز قالماۋى كەرەك.

زاڭدى بولسىن، زاڭسىز بولسىن جالعا جەر بەردىك. مۇنىڭ ارتى نە بولماق؟

قازاقستان ورتالىق ازياداعى –  الىپ ەل. سودان بولار، وداق كەزىندە ءبىزدىڭ ەلدە الەمدىك دەڭگەيدەگى قورعانىستى قامتاماسسىز ەتەتىن، اسا ماڭىزدى ءتۇرلى اسكەري نىساندار بوي كوتەردى. تاۋەلسىزدىك العان تۇستا، سول ءبىر تەگەۋرىندى اسكەري بازالاردى يگەرۋ، ساقتاپ قالۋ قيىن بولدى. ونىڭ ءبارىن بىردەي پايدالانۋ بەيبىتشىلىكتى قالايتىن قازاق ەلىنە اۋىرلىق تۋعىزدى. سوندىقتان دا، 7 بىردەي اسكەري نىساندى ارنايى كەلىسىمشارت نەگىزىندە رەسەي فەدەراتسياسىنا جالعا بەردىك. بۇگىندە 11 ملن. گەكتار اۋماقتى الىپ جاتقان سول جەتى بازا رەسەي قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ يەلىگىندە.

ولاردىڭ ءبىرىنشىسى رەسەي فەدەراتسياسى قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ №5-ءشى مەملەكەتتىك سىناق پوليگونى. ياعني، قىزىلوردا وبلىسى اۋماعىندا ورنالاسقان، ۇشۋ تراسساسى ارال تەڭىزىنەن كامچاتكا تۇبەگىنە دەيىن سوزىلىپ جاتقان بايقوڭىر عارىش ايلاعى. بايقوڭىر عارىش الاڭى 1991 جىلى قازاقستان يەلىگىنە ءوتىپ، 1994 جىلى رەسەي فەدەراتسياسىنا 20 جىلعا بەرىلدى. ماماندار بايقوڭىر كەشەنىنەن ەل اۋماعىنا جىلىنا 30-35 مىڭ توننا ۋلى زاتتار تارايتىنىن، راكەتالاردان تۇسكەن قالدىقتار  قاراعاندى،  پاۆلودار  جانە شىعىس قازاقستان وبلىستارىنا زيان كەلتىرەتىنىن ايتادى. قازىر بۇل ايلاقتان «سويۋز»، «پروتون» سەكىلدى راكەتالار عارىشقا ۇشىرىلىپ كەلەدى. 2004 جىلى جالعا بەرۋ مەرزىمى 2050 جىلعا دەيىن ۇزارتىلدى.

ەكىنشى نىسان رف قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ ۆ.چكالوۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك №929-شى ۇشۋ-سىناق ورتالىعى. بۇل ورتالىقتىڭ شتابى استراحان وبلىسىنىڭ احتۋبينسك قالاسىندا ورنالاسقان. سول ورتالىقتىڭ 85-ءشى، 171-ءشى جانە 231-ءشى سىناق الاڭدارى باتىس قازاقستان جانە اتىراۋ وبلىسىنىڭ تەرريتوريالارىندا ورىن تەپكەن. بۇل نىساندا رەسەيدىڭ جاڭا قارۋ جاراقتارى سىنالىپ، ۆۆس پەن ۆمف اۆياتسياسىنىڭ ۇشقىشتارى اسكەري دايىندىقتان وتەدى.

ءۇشىنشى, رف قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ №4-ءشى مەملەكەتتىك ءارتۇرلى سىناق پوليگونى. 1949 جىلى قۇرىلعان بۇل پوليگون اۋماعى اتىراۋ جانە باتىس قازاقستان  وبلىستارىنىڭ باتىس ايماقتارى (نارىن قۇمى) مەن رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ  استراحان، ۆولگوگراد وبلىسىنىڭ شىعىس بولىكتەرىن قامتيدى. بۇل ايلاقتا ۇشاقتار مەن راكەتالار يادرولىق جارىلىس زاتتارىن تاسىمالداۋ ادىستەرىن سىناقتان وتكىزەدى. پوليگون اۋماعى 6,5 ملن. گەكتار جەردى الىپ جاتىر. ونىڭ 1,5 گەكتارى قازاقستان تەرريتورياسىندا ورنالاسقان. وسىعان دەيىن بۇل ايماقتا جەر بەتىندە جانە اۋەدە ءتۇرلى قارۋ-جاراق سىناقتان وتكىزىلگەن. 24 مىڭ راكەتا جارىلىپ، 177 سوعىس تەحنيكالارىنىڭ تۇرلەرى سىنالعان، 619 سس-20 راكەتالارى جويىلعان. ساراپشىلار وسىنىڭ سالدارىنان اۋاعا 30 مىڭ تونناعا جۋىق اسا زياندى ۋلى زاتتار تارالعانىن ايتادى.

ءتورتىنشىسى, رف قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ №10-شى مەملەكەتتىك ءارتۇرلى سىناق پوليگونى. ياعني، ءبىزدىڭ تىلمەن ايتساق، سارى-شاعان سىناق الاڭى.  الىپ پوليگون قاراعاندى، جامبىل، اقتوبە جانە قىزىلوردا وبلىستارىنىڭ جەرلەرىنە شەكارالاس ورنالاسقان. سىناق الاڭى وڭتۇستۇكتەن سولتۇستىككە قاراي 250 شاقىرىمعا، باتىستان شىعىسقا قاراي 600 شاقىرىمعا سوزىلىپ جاتىر. بۇل سىناق الاڭىندا نەگىزىنەن اۋە كۇشتەرىنە قارسى سىناقتار جۇرگىزىلەدى. بۇل ورايدا رەسەي اۋماعىنداعى «كاپۋستين يار» پوليگونىنان جىبەرىلگەن زىمىراندار 11 مىڭ شاقىرىم بويى بىرنەشە وبلىسىمىزدىڭ ۇستىنەن ۇشىپ كەلىپ، وسى «سارىشاعانعا» كەلىپ تۇسەتىنىن ايتا كەتۋ كەرەك.

بەسىنشىسى, №5580-ءشى سىناق جۇمىستارىن قامتاماسسىز ەتۋ بازاسى. (رف قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ بۇرىنعى №11 ەمبى مەملەكەتتىك سىناق پوليگونى). بۇل سىناق الاڭى اقتوبە وبلىسى اۋماعىندا ورنالاسقان.

التىنشىسى, رەسەيدىڭ اۋە كۇشتەرىنىڭ عارىش اسكەرىنە قاراستى №3-ءشى زىمىران-عارىش قورعانىسى ارمياسىنىڭ راديوتەحنيكالىق جەلىسى. بۇل نىسان بالقاش كولىنىڭ بويىنداعى پريوزەرسك قالاسىندا ورىن تەپكەن.

جەتىنشىسى, قوستاناي قالاسىنداعى رەسەي اۋە قورعانىس كۇشتەرى ترانسپورتتىق اۆياتسياسىنىڭ جەكە پولكى.

وسىدان-اق، بايقاپ وتىرسىزدار، رەسەيدىڭ اسكەري نىساندارى قىزىلوردا، باتىس قازاقستان، اتىراۋ، ورتالىق قازاقستان، جامبىل، اقتوبە، قوستاناي سەكىلدى ەلىمىزدىڭ ءىرى 8 وبلىسى اۋماعىندا بار دەگەن ءسوز. بۇل مەملەكەت ءۇشىن – ۇلكەن قاۋىپ. بولاشاقتا مۇنداي قاۋىپ بولماۋ ءۇشىن ەلىمىزدەگى وزگە ەلدىڭ اسكەري نىساندارى كوشىرىلىپ، پوليگوندارى جابىلۋى قاجەت بولاتىن. ال ءبىز بولساق، ەلباسىنىڭ موراتوريىنە دە قاراماي تورعايدان تاعى دا پوليگون ءۇشىن جەردى جالعا بەرىپ جاتىرمىز. 

قانات بىرلىكۇلى

Abai.kz