بۇگىنگى تاڭدا ەرەكشە ماڭىزى بار تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى-ول ءاى (artificial intelligence) نەمەسە جاساندى اقىلدىلىق. الەمنىڭ ەڭ باستى حابار ارنالارىندا، تەحنولوگيالىق سايتتار نەمەسە جۋرنالدارىندا اپتاسىنا كەم دەگەندە ءبىر مارتە تەحنولوگيانىڭ دامۋى اسىرەسە جاساندى اقىلدىلىق جانە ونىڭ كەلەشەكتە اكەلەر وزگەرىستەرى جايىندا ماقالالار جاريالانادى. باتىس جۇرتىنىڭ وسىنشاما ءمان بەرىپ، تالقىلاپ كەلە جاتقان بۇل جاساندى اقىلدىلىق دەگەنىمىز نە سوندا؟

ونى العاش 1956 جىلىندا ويلاپ تاپقان جون ماككارتيدىڭ ايتۋىنشا، جاساندى اقىلدىلىق دەگەنىمىز تەحنولوگيا عىلىمىنىڭ ءبىر بولىگى جانە نەگىزگى ماقساتى ادامدار سەكىلدى اقىلدى، ءوزىن ءوزى باسقارا الاتىن ماشينا، روبوت جانە كومپيۋتەرلىك جۇيەلەر جاساپ شىعارۋ. شىنداپ كەلگەندە جاساندى اقىلدىلىق تەك تەحنولوگيا ەمەس، پسيحولوگيا، بيولوگيا، فيلولوگيا، ماتەماتيكا جانە ينجەنەرلىك ديستسيپلينالارىن تەرەڭ زەرتتەپ، ءار بىرەۋىنەن ءوز ۇلەسىن الا وتىرىپ جەتىلەتىن ءبىلىم سالاسى.  كەيبىر ماماندار جاساندى اقىلدىلىق ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدى جەڭىلدەتەدى دەسە، ايگىلى عالىم، پروفەسسور ستيفەن حاۋكينگ جاساندى اقىلدىلىق ادامزاتتىڭ قۇلدىراۋىنا اپارىپ سوعادى دەيدى.

ازىرگە جاساندى اقىلدىلىقتىڭ جەمىسىن اقىلدى تەلەفونداردا نەمەسە وزدىگىنەن جۇرەتىن كولىكتەردە كورۋگە بولادى. بىراق كەلەشەكتە جاساندى اقىلدىلىقتى ماشينالار نەمەسە جۇيەلەردىڭ ادامداردان نەشە مارتە اقىلدى بولۋى جوسپارلانۋدا. ياعني سوعان قاراي كەلەسى عاسىردا كوپتەگەن ءىس ورىندارىن ادامداردىڭ كومەگىنسىز ءبىر جۇيەمەن عانا باسقارۋعا، جۇمىس جاساتۋعا بولادى جانە بۇل جاعداي كوپتەگەن ادامداردىڭ جۇمىستان شىعىپ قالۋىنا سەبەپشى بولۋى ابدەن مۇمكىن.

ەديسون العاش جارىق لامپاسىن 1879 جىلى مىڭداعان ءساتسىز تاجريبەلەردەن كەيىن ويلاپ تاپقان (كەيبىر رەسۋرستار باسقاشا جازادى).  ودان كەيىن الان تۋرينگ سوعىس كەزەڭىندە فاشيستتەردىڭ بايلانىس كوددارىن بۇزۋ ءۇشىن ەڭ العاشقى كومپيۋتەر دەۋگە بولاتىن الىپ ماشينا ويلاپ تاپقان. العاشىندا بۇل سياقتى كومپيۋتەرلەر وكىمەت مەكەمەلەرى نەمەسە زەرتتەۋ ورتالىقتىرىندا قولدانىلعان بولسا، كەيىنگى جىلداردا ءاربىر ۇيدە، ءاربىر ادامنىڭ جەكە قولدانۋىنا ىڭعايلى ەتىپ شىعارىلدى. سودان سوڭ ۇيالى تەلەفوندار، اقىلدى تەلەفوندار جانە ت.ب پايدا بولدى. تەحنولوگيا سالاسى جەل ىسپەتتى جىلدام جىلجىدى. وتكەندە ايگىلى گووگلە كومپانياسىندا جۇمىستايتىن ينجەنەردىڭ سوزىنە قۇلاق ءتۇرىپ قالىپ ەدىم، ءبىزدىڭ قازىرگى ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ءداۋىرىمىز “internet of things” نەمەسە “زاتتاردىڭ ينتەرنەتى” ءداۋىرى دەيدى ول. زاتتارتىڭ ينتەرنەتى دەگەنىمىز بارلىق ينفورماتسيانى، تاۋارلاردى ينتەرنەتتەن تابۋعا بولاتىن ءداۋىر. زاتتار ينتەرنەتى داۋىرىنەن كەيىن كەلەتىن جاساندى اقىلدىلىق داۋىرىنە ادامزاتتىڭ كەلەشەگىن تۇبەگەيلى وزگەرتەرى انىق.

ءاربىر داۋىردە تەحنولوگيالىق دامۋمەن قاتار قوعام قالىپتاسقىنمەن قويماي، ءار ساتى جوعارى ورلەگەن سايىن سونىمەن بىرگە وسە بىلگەن، جەتىلە بىلگەن ادامدار مەن مەملەكەتتەر ارقاشان الدىڭعى قاتاردان كورىنىپ وتىرادى. ءداۋىردىڭ دامۋى جانە قاجەتتىلىگىنە ساي ءومىر سۇرمەگەن، بىلمەگەن ادامدار مەن مەملەكەتتەر ارتتا قالىپ قويادى.

نەگىزىندە ايتپاق بولعان ماسەلەم ءبىز وسى تەحنولوگيالىق وزگەرىستەرگە، كەلەشەككە قانشالىقتى ءازىرمىز؟ ۇيالى تەلەفوندارىمىز كەيبىر كەزدە بىزدەن دە اقىلدىراق، ءتىپتى سونداعى فۋنكتسيالاردىڭ بارلىعىن قولدانا بىلمەيمىز دە. ءوز باسىم ءجۇزۋدى ۇيرەتەتىن جابىق باسسەينسىز، كىشكەنتاي قالاشىقتا وسكەنمىن. اتا-انامىز اپارايىن، ۇيرەتەيىن دەسە دە ول كەزدەردە ءجونى دۇرىس ۇيىرمەلەر دە بولمادى دەلىك. بىراق قازىرگى زاماندا ينتەرنەتتەن بارلىعىن تابۋعا بولادى، ءتىپتى ۇيدە وتىرىپ جۇمىس ىستەۋگە بولادى. ەرتەڭگى كۇنى ءبىز بىلمەگەنىمىزبەن كەلەشەك ۇرپاقتار مەنى نەگە بۇل جايتتارعا، تەحنولوگيالىق وزگەرىستەرگە دايىندامادىڭ دەسە جاۋاپ بەرە الامىز با؟ سول سەبەبتى كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەردى ۇلكەيگەندە قانداي مامان يەسى بولسا دا كىشكەنتاي كەزدەرىنەن باستاپ كود جازۋعا، مەحانيقالىق ويىنشىقتار قۇراستىرۋعا باۋلۋ، كومپيۋتەرلىك جۇيەگە ىنتالارىن ارتتىرۋ كەرەك.  اتا اجەيلەر اقىلدى تەلەفون قولدانعان جاستارعا اقىلدى دەيدى، بۇل اقىلدىلىق ەمەس، تەلەفون ءوزى دە اقىلدى، كەز كەلگەن ادام قولدانا الارلىقتاي ەتىپ جاسالعان، بۇعان ونەر كەرەك ەمەس. بىراق سول اقىلدى تەلەفوننىڭ جۇيەسىن جازۋعا، باسقارۋعا اقىلدىلىق قاجەت.

جاساندى اقىلدىلىق داۋىرىندە قوعامنىڭ قاجەتتىلىگىنە ساي تەحنولوگيالىق ءبىلىمدى جاستار كوبەيسە، بۇنىڭ مەملەكەتتەردىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسار ۇلكەن كورسەتكىش بولارى ءشۇباسىز.

ءامينا قادىر

Abai.kz