اڭگىمە  

ءۇلپ ەتكەن جەل بولسا بولدى، ىزىڭداپ مازاسىن الىپ، ۋلاپ-شۋلاپ باسىن اۋىرتقان، سىڭعىرلاي كۇلىپ شارشاتقان جازداعى تال قايىڭنىڭ جاپىراقتارى كوز الدىندا ءبىرىنىڭ ارتىنان-ءبىرى قارا جەرگە سۇلاپ جاتتى، بۇگىندە جاپىراقتارىن ساعىنعان تال-تەركتەر قۋلازۋلى، ادامدار جازداي ساياسىندا سالقىنداپ، ىستىقتان قورعانسادا، ونىڭ ءبارىن ۇمىتىپ، جاپىراقتاردى ساتىرلاتا اياۋسىز باسادى، ول ازداي كوشە تازالاعىشتار جيناپ، كوزىنشە ورتەپ جەبەردى، كۇزگى جەلدە سوپا باسى قالعان كارى اعاش “بارلىق نارسە ماڭگىلىك ەمەس” دەپ مۇڭلى كۇي شەرتەدى، ەندى از كۇندە ءوزى دە ولەدى، تەك ءتانى قاڭقايىپ قىستاي قاردىڭ استىندا قۇر قاڭقاسى قالادى...

جەڭىس تە كوڭىلسىز... تىمىرسىق اۋا تىنىشىن كەتىرىپ، جانىن جابىرقاتتى. مازاسىز ويمەن ۇنجىرعاسى تۇسكەن جەڭىس كوپجاسار اۋدانىنان شەشەسىنە ىلەسىپ تارتىنشاقتاعان بۇزاۋداي زورعا اۆتوبۋسقا ءمىندى. كولىك باياۋ قوزعالدى. ءدال وسىلاي شەشەسى 11جىلىدىڭ الدىندا جالعىز ۇلىن ءبىرىنشى سىنپقا اپارعان ەدى، سوندا قۋانىشىندا شەك بولماعان، بۇگىن ۋنيۆەرسيتەتكە اپارا جاتىر، الايدا شەشەسى دە بالاسى دا جابىرقاڭقى. ءبىرىنشى سىنىپتان باستاپ جاقسى وقىعان جەڭىس ءتۇرلى وليمپيادا دا جۇلدە الىپ ماقتاۋمەن ءوستى، ءوز سىنىپتارىنداعى ۇشقىن، اراي، قۇندىز، تورتەۋى بار 4-سىنىپتىڭ ابىرويىن كوتەرىپ، مەكتەپتىڭ اتىن شىعاردى، سوندا ءبارى ماڭدايىنان سيپايتىن، بۇلاردان باقىتتى ادام جوق ەدى ول كەزدە، 5-سىنىپتا سول تورتەۋى باسقالاردىڭ ءبارىن شالا ساۋات قالدىردى، اعايلار مەن اپايلار تەك سول تورتەۋىن وقىتتى...

مىنە قازىر ونىڭ ءبىرى جوق جىلامسىراپ كەلەدى. 9-سىنىپتا تۇك بىلمەيتىن تۇرسىن الدىن وراپ اقشامەن كوللەدجىگە ءتۇسىپ كەتتى، ءوزىنىڭ سوندا كەدەي بالاسى ەكەنىن تۇڭعىش رەت سەزىندى، پاك جۇرەگى ادىلەتسىزدىكتى تۇڭعىش رەت سەزىندى، جانى مۇجىلدى، سودان باستاپ «ماعان ءبارى ءبىر» دەپ تەك قارا تولتىرىپ ءجۇردى، جاتسا-تۇرسا ويلاعانى «توپاستاردىڭ» وزىنەن بۇرىن وقۋعا تۇسكەنى جانىن شىجعىردى.

جەڭىستىڭ بالا جۇرەگى ادلەتسىز قۇرىلعان الەمنەن (ادىلدىك بولسا جايقالىپ تۇرعان كوك ءشوپتى قوي، ءبىز قويدى جەمەس ەدىك) ادىلدىكتى اڭسادى. مەكتەپتى بىتىرۋگە دە تايادى، ەرتەڭ ەمتيحان، تۇنگە قاراي ەسىك قاعىلدى، وزىنە تانىس داۋىس، ەرتەڭگى ەمتيحان جاۋابىن قولفوندا «ۋاتساپ جانە كەلتە حاتتار» ارقىلى تولىق بالل جيناپ بەرگىشتەردى كوردى، اكە شەشەسى اقشا ىزدەپ زىر جۇگىرىپ ەشتەڭە تاپپادى، ەرتەسى ەمتيحان ناتيجەسىندە كوبەيتۋ كەستەسىن بىلمەيتىن ازامات 118 بالل الىپتى، ال ءوزىنىڭ جيناعانى 76 بالل، قايتەرىن بىلمەي شىڭعىرا جىلاپ ۇيىنە تۇرا قاشتى، ءوز ورتاسىنا وكپەسى قارا قازانداي جەڭىس 11 جىل تەككە وقىعانىنا بارماعىن شاينادى. مەكتەپكە دە كەلمەيتىن جولامان انە116 بالل جيناپتى، اكەسى اقشا تاپقاندا عوي شىركىن... باسقالار تاڭداۋلى ۋنيۆەرسيتەتكە ءتۇستى، ال جەڭىس ءوزى قالامايتىن جوعارى وقۋ ورنىنا زورلانىپ كەلە جاتقان جايى وسى،  اقشا تولەمەيتىن «تۇرىك كۆوتاسىنا» ىلىنگەنى اكەسىنە مايداي جاقتى.

جاڭا ورتادا جاقسى ءبىلىم الۋدى ارماندادى. تۇركىستانداعى قازاق-تۇرىك ۋنۆەرسيتەتى قىتاي ءتىلى ماماندىعىنا ءتۇستى. جەڭىس ءبىر سەمەستر جاقسى وقىدى، قالىڭ سىزىقتان تۇراتىن قىتاي ارىپتەرى ونى جالىقتىرمادى، قايتا«جالپى ءتىل ءبىلىمى، ءتىل بىلىمىنە كىرىسپە، ارنايى فيلولوگياعا كىرىسپە،  كلاسسيكالىق فيلولوگيا، لينگۆيستيكالىق ىلمدەر تاريحى، ءماتىن لينگۆيستيكاسى» قاتارلى ءتۇبى ءبىر ۇقساس قايتالانا بەرەتىن پاندەردەن جاداسادا تىرىسا جاقسى وقىدى. ودان دا ماماندىققا قاتىستى پاندەردى كوبەيتپەي مە،- دەپ قىنجىلىپ ءجۇرىپ، العاشقى 4 ايدا تۇرىك تىلىنە ءتىل سىندىردى.

***

باقان اعايدىڭ ساباعى.

شاي، كوفە ىشۋگە كەلەتىن ستۋدەنتەر بىردەن، ەكىدەن كەشىگىپ كەلىپ جاتىر، كەشىككەندى قۇر وتىرعىزباي ساباق سۇرايتىن اعايى جەڭىستى تاقتاعا سويلەم قۇراۋعا شاقىردى، ءتىلىن تىستەپ ول مۇلدەم قۇراي المادى، ارتىنشا، توبىنداعى تومپاق اسەلدى شاقىردى، ول تاماشا سويلەم قۇرادى، جاقسىلاپ اسەلدەن ۇيرەن دەگەن اعايدىڭ ءسوزى جەڭىسكە باسقاشا ەستىلدى. اقۇباشا اسەم اسەل، كوكتەگى اق بۇلتان جاراتىلعانداي ادەمى ەدى. جەڭىستىڭ دەنەسى ءبىر ىسىپ، ءبىر سۋىدى. جاتسا تۇرسا قيالىنا تۇنەپ تۇسىندە اسەلمەن سيااباقتا ءجۇردى. ستۋدەنتتىڭ سىرىن اشاتىن سەسسيا دا باستالدى. و، تاۋبە كەيبىر پاندەردى قانشا جاقسى تاپسىرسا دا قۇلادى، ساباققا كەلمەي جۇرەتىن ەركىن بار ساباقتان 5-تىك باعا الدى، ال، اقشاسى جوق جەڭىس 3 ساباقتان قايتا تاپسىرىپ زورعا 3 الدى، جەر بەتىندە ادىلدىكتىڭ جوق ەكەنىن شىنداپ سەزىندى، ول كادىمگى ادامدارشا ادىلەتسىزدىكپەن كۇرەسۋىن باستادى. كەيبىر اعايلارى ساباقتى ءوتۋدى بىلمەسە دە، اقشا الۋدا وتە ۇزدىك ەكەنىن ءبىلدى. ەندى، مىنە، سەسسياعا ۇيدەن اقشا سۋراۋدان ارلاندى، ءۇيىنىڭ ءجايى وزىنە ءمالىم، كارى اجە ولاردى، ولار كارى اجەنى باعىپ قالتىراپ وتىر. كوكتەمگى سەمەستردەن باستاپ جەڭىس قالاداعى ءبىر جانار ماي بەكەتىندە تۇنگى جۇمىسقا تۇردى، كۇندىز اۋديتوريادا ۇيىقتاپ وتىرادى، توپ- تولىق ونىڭ ەكى بەتى پىشاق جانىعانداي  ارىقتادى. سەرتكە ۇمىتشاقتاۋ قوجايىن وزبەك اي اياعىندا جەڭىسكە اقشا بەرمەك تۇرماق ءوزىن قارىز ەتىپ شىعاردى. ەندى بازاردا تۇنگى زات تاسۋشى بولىپ جالداندى، ودان تاپقانىن سەسسياعا دايىندادى. اسەل تۇرماق باس قايعى، ارىقتاعاندا باقىرايىپ كوزى عانا قالدى. سولاي ەكىنشى سەمەستردە باسقالار سياقتى اقشامەن جاۋىپ كادىمگىدەي ستۋدەنت بوپ قالدى، بايقۇس اكە-شەشە قايدان ءبىلسىن بالاسىنىڭ جانىن جانعا ۇرىپ جۇرگەنىن، نەگە ارىقتاپ كەتكەنسىڭ دەسە اۋىرىپ ءجۇرىمىن دەپ كۇمىلجي جاۋاپ قاتتى. جازدىق دەمالىستا ءبىراز شىر جيناپ، جەڭىس كەلەسى قۇزگى سەمەسترگە كەلدى، وقۋعا ەمەس، جالدانۋعا كەلدى، كۇزدىڭ ءتۇنى سۋىق، ەندى تويحانانىڭ بىرىنە داياشى بولدى، تاماعى مەن كيىمى اكەسى مەن شەشەسىنەن، وقۋ قاراجاتى وقۋ ورنىنان، ال جەڭىستىكى سەسسيا قامى، قازاق قالاسىندا كۇن قۇرعاماي توي، جەڭىستى ەكى اي تىنىم تاپتىرمادى. قالانىڭ ەڭ ۇلكەن سالتانات سارايى، قىز بەن-جىگىت كوكتەن تۇسكەندەي ەسىكتەن ەمەس، ساحانا جانىنان پايدا بولا كەتتى، ەلدىڭ بارلىعى تاڭ-تاماشا شاپالاق ۇرىپ قوس جۇبايدى قۇتىقتادى، كىلەڭ بايلاردىڭ الپاۋىت كولىكتەرى تويحانانىڭ الدىندا توتىدايىن تارانىپ بىرىمەن-ءبىرى يىق تىرەستىرىپ تۇر، اقشالى توپ كەلىن كورىمدىگىنە  ساۋساق ۇشى تيمەگەن شەتەلدىك كوك قاعازداردى  جارىسا تاستادى، ارى قاراي قاراۋعا باتىلى جەتپەگەن جەڭىس سۋحاناعا كىرىپ ءۇستىن ارى-بەرى كوپ قاسىدى، ءىشى كۇيدى، جاندى، توي سوڭىندا ەكى جۇپقا جەكە ۇشاق سيلادى تويشىل قاۋىم، ءوزىنىڭ نەگە كەدەي  وتباسىندا تۋعانىنا قاتتى نالىدى، بىراق جەڭىستىڭ اكە-شەشەنى تاڭداۋ قۇقى جوق ەدى، ءسويتىپ ءجۇرىپ ءبىراز اقشا جينادى. 4 سەمەستردەن باستاپ ءتىل بىلمەي جۇرگەن بۇلارعا قىتاي ادەبيەتى جانە ادەبيەت تاريحى ءپانى قوسىلدى «سيىردىڭ قۇلاعىنا دومبىرا شەرتكەندەي اڭگىمە ەكەن» بۇنىسى دەدى جەڭىس. 4 كۋرستا ستۋدەنتىڭ شىنايى ءبىلىمىن بايقاپ كورۋ ماقساتىمەن الىناتىن بەيتانىس بەس پاننەنەن الىناتىن (ۆوۋد) ەمتيحان تاپسىرعان جەڭىستى اقشاسى قۇتقارا المادى، ولار باسقا جاقتان كەلگەن «جەرگىلىكتى زاڭدىلىقتى» تۇسىنبەيتىن جاندار، وقۋدان شىققان جەڭىس وسىلاي ومىردەگى ادىلەتسىزدىكتىڭ سالدارىنان ويسىراي جەڭىلدى.

بار جۇگىن ارقالاپ، بەس پانگە لاعنەت ايتا كولىككە ءمىندى، ءبىراز اقشا جيىپ مەكتەپ ديرەكتورىنا بەرسەم نەگە مۇعالىم بولماسقا، انا باسىنداعى ورامالىن جوندەپ تارتا الماي جۇرگەن شۋاياق جەڭگەم مۇعالىم بولعاندا مەن... دەپ،- جوعالعان ارمانىن قايتا تاۋىپ كولىكتەن قۋانا ءتۇستى. اقشامەن ساتىپ الىپ عىلىم كانديداتى، عىلىم دوكترى بولىپ، ءمۇيزى قاراعايداي بولعان اعايلارىن دا تىڭدادى عوي، ساباق ءوتۋدىڭ ونشالىقتى قيىنعا تۇسپەيتىنىن ءبىلدى، ويدىم-ويدىم اسفالت، باياۋ باسىپ جەڭىس كەلەدى، قاس قارايىپ، شام جاعار شاق تاياپ بارادى، تەك جول جيەگىندەگى، شالشىقتاعى باقالار شۇرىلى قۇلاعىن تۇندىردى، جوتاسىنداعى ءزىل باتپان جۇك جەڭىستى ەزىپ بارادى ...

 ابدىراقىن نۇرحالىق

Abai.kz