بىردەن اشىپ ايتايىن، قۇرمەتتى وقىرمان، اياق استىنان «باس دەسە، قۇلاق» دەگەن اڭگىمە ايتپاق ەمەسپىن. ايتسە دە، سوعان جاقىنداۋ ەكەن-اۋ دەسەڭىز جانە ءوزىڭىز بىلەسىز. بىراق اڭگىمەنىڭ نەگىزگى وزەگى سولاي سياقتى بولىپ كورىنگەنىمەن، شامالى-شامالى باسقاشالاۋ. دالىرەك ايتاتىن بولساق، ءبىزدىڭ بۇگىنگى كەيىپكەرىمىزدى ءسىز جاقسى بىلەسىز. قاي جاعىنان دەيسىز عوي؟ بۇل كىسى – ەگەمەن ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتتىگىنەن بىرنەشە مارتە ۇمىتتەنگەن كىسى. پارلامەنتتىڭ جوعارعى پالاتاسىنا دا ءبىراز ۋاقىت جايعاسقان كىسى.

ەسىڭىزگە تۇسپەي جاتسا ايتايىق، بۇل كىسىنىڭ ءتىپتى انشىلىگى دە بار.

ەسىڭىزگە ءتۇستى مە؟

ارينە-ارينە، ءتۇستى. «قۇداي-اۋ، كىم-كىم دەپ وتىرعانىڭىز، قازاقشا جاقسى بىلمەسە دە قازاق ەلىن باسقارماقشى بولىپ، كەزىندە پرەزيدەنتتىكتەن ۇمىتكەر بولعان اتاقتى عاني قاسىموۆ قوي!» - دەرسىز كۇلبىلتەلەمەي، كۇرت كوڭىلدەنىپ. ءدال تاپتىڭىز، اينالايىن اقكوڭىل وقىرمان. الايدا ءسىز عانا ەمەس، اجەپتاۋىر ساياساتكەر رەتىندە تانىلىپ قالعان بۇل كىسىنىڭ كەزىندە كەدەن قىزمەتىنىڭ گەنەرالى بولعانىن، ءتىپتى ءبىراز ۋاقىت باس كەدەنشى دە بولعانىن بۇگىندە ءبىراز ادام ۇمىتا دا باستاعان. راس قوي؟

بۇل راس ەندى.

وكپە جوق، ارينە، ەشكىمگە. ويتكەنى «كوزدەن كەتسە، كوڭىلدەن بولادى ۇمىت»، - دەپ اباي جارىقتىق بەكەرگە ايتپاعان شىعار؟! مەملەكەتتىك تىلدە «اكتسەنتپەن» سويلەپ، «ماڭىزدى-ماڭىزدى» ماسەلەلەردى مەملەكەتتىك تىلدە ويلايتىن، بىراق سول ويلاعاندارىن رەسمي تىلدە عانا كوپشىلىككە كولدەنەڭ تارتاتىن وسى كىسىنى كەيبىرەۋلەر ويلايتىن شىعار: «قانىنا تارتپاعان»، - دەپ. ايتسە دە، «قانىنا تارتپاعاننىڭ قارى سىنسىن»، - دەمەي مە، قاسىموۆ وسى ماتەلدى ويداعىداي دالەلدەپ تە تاستاعان بولاتىن. سونا-ا-ا-ۋ، 2012 جىلى. وتكەنىمىزدى ارەدىك-ارەدىك ەسىمىزگە ءتۇسىرىپ وتىرماساق، بولاشاعىمىز بۇلىڭعىر بولماق، ءاسىلى. ەندىگى اڭگىمەمىز وسى تۋراسىندا بولماق.

ۇمىتپاعان بولساق، سول ەكى مىڭ ون ەكىنىڭ مامىرىنىڭ سوڭىنا قاراي سول كەزدەگى گەنەرال-سەناتور عاني قاسىموۆ مىرزا جوعارعى پالاتانىڭ كەڭەيتىلگەن ماجىلىسىندە ءوزىنىڭ پرەمەرگە (ول كەزدە پرەمەرىمىز ءماسىموۆ-تۇعىن) جولداعان دەپۋتاتتىق ساۋالىمەن ءبىراز جۇرتتى ابىگەرگە سالدى دا قويدى. ابىگەرگە تۇسكەندەر، ارينە، ۇكىمەتتىڭ اعىمداعى مۇشەلەرى. «پاتريوتتار پارتياسىنىڭ» كوسەمى، ءادىلىن ايتۋ كەرەك، سول جولى ءوزىنىڭ ناعىز پاتريوتتىعىن كورسەتىپ ەدى. ول بىلاي دەگەن-ءدى:

- يا پروەحال وكولو 8 وبلاستەي زا پولگودا، ي ۆەزدە ناشي گراجدانە ۋموليايۋت، چتوبى مى ناۆەلي پوريادوك. چتو ۋ ناس زا كينو، چتو زا تەلەۆيدەنيە؟ نەۆوزموجنو سموترەت! ناسيليە، رازۆرات، چۋجيە كريمينالنىە يستوري زاپولنيلي ناشي كينوتەاترى، تەلەۆيدەنيە، راديو – ۆەزدە ۋبيستۆا. ي مى ۋجە سەگودنيا ۆيديم نا پريمەرە ناشەي مولودەجي: رازبوركي، 90-ە گودى، رومانتيكا، رەيدەرستۆو، ۋبيستۆو، رەكەتيرستۆو! كتو ەتيم زانيمەتسيا؟ نيكتو نە زانيماەتسيا!

ەلىمىزدىڭ باس پاتريوتى مۇنىمەن توقتاعان جوق. ول ءوزىنىڭ پرەمەرگە جولداعان دەپۋتاتتىق ساۋالىندا يدەولوگيا، مادەنيەت جانە تاريح ىستەرى جونىندەگى ۆيتسە-پرەمەر لاۋازىمىن «ومىرگە كەلتىرۋدى» ۇسىندى. اندا-ساندا «بۇيرەكتەن – سيراق» شىعارىپ، اينالاسىن ءبىر «دۇرلىكتىرىپ» قوياتىن گەنەرال-سەناتور بۇل جولى تۋرا «وندىققا» ءتيدى. ەگەمەن ەلىمىزدە يدەولوگيانىڭ جوق ەكەنىن بيىك مىنبەردەن يمەنبەي اشىق ايتقان ءبىرىنشى ادام دا وسى كىسى، جاسىراتىنى جوق. ايتىلعاندارى عالامتور بەتتەرىندە بىردەن قىزۋ پىكىرتالاستار تۋعىزدى. ەلىمىزگە باس يدەولوگ دەگەننىڭ كەرەك ەكەنىن قاسىموۆتىڭ پارلامەنتتەگى ارىپتەستەرى دە، جاپپاي بولماسا دا، قولداعانداي سىڭاي ءبىلدىردى. ال ەندى تىكە مادەنيەت ماسەلەلەرى موينىنا ىلىنگەن سول كەزدەگى مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى دارحان مىڭباي مىرزا بۇعان بايلانىستى ءوز پىكىرىن:

- مۇنداي ۆيتسە-پرەمەرلىك تەك تەلەۆيدەنيەلەر مەن كينوتەاترلاردا كورسەتىلىپ جاتقان دۇنيەلەردى قاداعالاۋ ءۇشىن عانا كەرەك بولاتىن بولسا، بۇل ءۇشىن جۇمىس ىستەپ تۇرعان زاڭدار بار، - دەپ شورت كەستى، - مۇمكىن، قاسىموۆ مىرزانىڭ بۇعان بايلانىستى باسقاداي دالەل-دايەكتەرى بار شىعار؟ الدىمەن ءتۇسىندىرىپ بەرسىن، مۇنداي ۆيتسە-پرەمەرلىكتىڭ نە ءۇشىن قاجەت بولا قالعانىن!

جانى بار جاۋاپ، ءبىر جاعىنان الىپ قاراساڭىز. ال ەندى ەكىنشى ءبىر جاعىنان پايىمداپ كورەتىن بولساق، سەناتوردىڭ سوزدەرى دە «ەسكى جاراعا تۇز سەپكەنمەن» بىردەي بولىپ وتىر. ويتكەنى، بۇل جەردە جاي عانا يدەولوگيا ەمەس، ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ كۇنشۋاعى كورىنەتىن سياقتى. بىراق… بىراق ءبىرىنشى بولىپ ىشقىنىپ كەتكەن مادەنيەت سالاسىنىڭ باسشىسى سەناتوردى قولداي قويمايتىنىن بايقاۋسىزدا ما، الدە ادەيى مە، ايتەۋىر ءبىلدىرىپ الدى.

جاسىراتىنى جوق، دەپۋتاتتىق ساۋالدا كوتەرىلگەن پروبلەمالاردى الىپ قارايىقشى! شىڭعىرعان شىندىق! قازىر كوپشىلىك اراسىندا «...توقسانىنشى جىلداردىڭ قىلمىستىق ارەكەتتەرى - رەيدەرلىك، رەكەتيرلىك دەگەندەر قوعامىمىزدا قايتادان باس كوتەرە باستادى. يدەولوگيا، ونىڭ ىشىندە جاستار يدەولوگياسى دەگەن مۇلدە ۇمىتىلعان» دەگەن اڭگىمە ءىشىنارا بولسا دا، ايتىلىپ قالىپ ءجۇر. قاي جاققا مويىن بۇرىڭىز، كورەتىنىڭىز «كاسىبي» بانديتتەردىڭ ەمەس، ءالى مەكتەپ پارتاسىنان جامباسىن «جۇلا» قويماعان جاسوسپىرىمدەردىڭ اتىس-شابىسى، مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ ءوزارا «رازبوركالارى». بۇگىندە قازىرگى ءجاسوسپىرىمنىڭ قالتاسىنان قالامساپ ەمەس، كاستەت، تاپانشا، قۇرىپ كەتكەندە قولدان جاسالعان «كنوپكالى مودنىي» پىشاقتار تابىلادى.

ال ەندى وسىلاردىڭ بارلىعى نەنىڭ اسەرىنەن پايدا بولىپ جاتىر دەپ ويلايسىز، قۇرمەتتى وقىرمان؟ ارينە، كينونىڭ اسەرىنەن. كينوتەاترلارداعى كينولاردىڭ، «ءۇي تەاترىنداعى» سەريالداردىڭ اسەرىنەن. «ءبىز ءۇشىن ونەر اتاۋلىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ماڭىزدىسى – كينو»، - دەگەندى كوممۋنيستەردىڭ كوسەمى لەنين نە ءۇشىن ايتتى؟ يدەولوگيانىڭ ەڭ كۇشتىسى وسى – كينو دەگەننىڭ بولاتىنىن ءبىلىپ ايتتى. مويىندايىق، مويىندامايىق، الايدا كوممۋنيستەر كەزىندە يدەولوگيا ماسەلەسى ءبىرىنشى ورىنعا قويىلاتىن. مۇنى ەگەمەندىگىمىزگە دەيىن ەسىن جيىپ قالعان ۇرپاق ءالى ۇمىتا قويعان جوق. ول كەزدەگى قوعامنىڭ يدەولوگياسىن ماسكەۋ باقىلاپ وتىرعان بولسا، ءبىزدىڭ قازىرگى ەگەمەن ەلىمىزدىڭ ەندىگى يدەولوگياسىن استانا باقىلاپ وتىرۋعا ءتيىستى.

كينو دەگەننەن شىعادى، ءدال وسى كينو ماسەلەسىنە قاتىستى قايبىر جىلعى ءبىر پىكىرتالاستا تالانتتى جازۋشى، الىستى بولجايتىن ادەبيەتتانۋشى ايگۇل كەمەلباەۆا: «...كينودان ارتىق قانداي يدەولوگيا كەرەك؟!» - دەگەندى اشىنا وتىرىپ، اشىق ايتتى. تاۋەلسىز باسىلىمداردىڭ بەتىنەن ايتتى. عاني قاسىموۆ ايتقانداي، كينوتەاترلارىمىز بەن تەلەەكراندارىمىزدى جاۋلاپ العان قىلمىستىق كينولار مەن تەلەسەريالدار سول «ءونىمدى» شىعارعان ەلدىڭ يدەولوگياسىن ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ناسيحاتتاپ جاتىر. كۇلىمسىرەپ تۇرىپ ويناعاندا ءىشى-باۋىرىڭدى ەلجىرەتىپ جىبەرەتىن كورەيانىڭ («ۆا-بانك»), ءوز ۇلتىنىڭ تاريحىن ناسيحاتتاعاندا تاڭدايىڭدى قاقتىراتىن تۇركيانىڭ («سۋلەيمان ۆەليكولەپنىي»), قىلمىستىق وقيعالارىنىڭ وزىندە ۇلتتىق مۇددەنى كوزدەيتىن رەسەيدىڭ («گلۋحار»، «چەلوۆەك نيوتكۋدا»، «جۋكوۆ») سياقتى تەلەسەريالدارى يدەولوگيانىڭ مىزعىمايتىن مىقتى فۋندامەنتى. ون جىلدان اسسا دا، باياعىداعى ءبىر عانا «بريگادانىڭ» يدەولوگياسى قازاقتاردىڭ (قازاقستاندىقتاردىڭ ەمەس) قانىنا ابدەن ءسىڭىپ قالعان. جاسوسپىرىمدەرىمىز دە، جاستارىمىز دا ءالى كۇنگە دەيىن «بريگادا-بريگادا» بولىپ ءوزارا «شايقاسىپ» كەلەدى. ۇيدە دە، تۇزدە دە. جۇمىستا دا، مەكتەپتە دە. وسى ەمەس پە يدەولوگيا دەگەنىمىزدىڭ كوكەسى!

وسى جەردە داۋ-داماي تۋى دا ابدەن مۇمكىن. ويتكەنى ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك قۇرىلىمدارىمىزدا يدەولوگيامەن اينالىساتىن لاۋازىم يەلەرى بار عوي. راس، بار. بىراق ولاردىڭ سانى بار دا، ساپاسى جوق. استانانى اينالشىقتاماي-اق قويايىق، ال بىراق بىزدەگى كەز كەلگەن وبلىس اكىمدىگىندە «وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى» دەگەن لاۋازىم يەسى بار. ونى كەيدە بەيرەسمي تۇردە «وبلىستىڭ باس يدەولوگى» دەپ تە ايتىپ جاتادى. ال ەندى وسى باس يدەولوگ نەمەن اينالىسادى؟

مىنە، ماسەلە وسىندا. ولار: كەلىمدى-كەتىمدى قوناقتاردى كۇتىپ الۋمەن، ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى «دەجۋرنىي مەروپرياتيەلەردى» وتكىزۋمەن، شەت ەلدىك «ءانشى-كۇيشىلەردى» شاقىرۋمەن، ولاردىڭ وكپە-رەنىشسىز اتتانۋلارىمەن، تاعىسىن تاعى... ءومىرى ءبىتىپ بولمايتىن «بىردەڭەلەرمەن» اينالىسادى. «ءبىز ويتتىك-بۇيتتىك»، - دەيدى. «وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا بيىل ءبىر كونتسەرتتى ارتىق وتكىزدىك»، - دەيدى. «وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا بيىل ءبىر تەڭگەنى انا ءانشى-كۇيشىگە ارتىق تولەدىك»، - دەيدى. دەيدى...دەيدى...دەيدى...

بىزدەگى ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ ءتۇرى جوبامەن وسىنداي بولىپ كەلەدى. تۇپ-تۋرا مۇنداي ءۇردىس «وبلىستىڭ باس يدەولوگىنىڭ» تىكە باعىنىشتىلارى – قالالار مەن اۋداندارداعى يدەولوگتاردا دا تۇپ-تۋرا وسىلايشا قالىپتاسقان. ال بىراق بۇلاردىڭ، ياعني اۋدانداعىلاردىڭ باعىنىشتىلارى جوق. مۇلدە جوق. ءسال-ءسال سورلىلاۋ بۇلار. ويتكەنى، اۋىل-اۋىلداردا «مەستنىي ماسشتابتاعى» يدەولوگ» دەگەندەرىڭىز «شتاتتا قاراستىرىلماعان». اۋىلداردا يدەولوگيادان دا ماڭىزدىراق ماسەلەلەر تولىپ جاتىر. جۇمىسسىزدىق دەگەن سياقتى. تازا اۋىز سۋ دەگەن سياقتى. قيقى-جيقى جول دەگەن سياقتى.

ەندى قايتا اينالىپ، قاسىموۆقا كەلەيىك.

«قىلمىستىق ەسەپ ايىرىسۋلار، رەيدەرلىك پەن رەكەتتىك، ادام ولتىرۋشىلىك... مىنە، ءبىزدىڭ جاستارىمىزدىڭ اينالىساتىن تىرلىگى. كتو ەتيم زانيماەتسيا؟ نيكتو نە زانيماەتسيا!»، - دەيدى قاسىموۆ كۇيىپ كەتىپ. بۇل جەردە پاتريوت قاسىموۆتىڭ «قامشىسىنىڭ» ءبىر ۇشى مينيستر-گەنەرال قاسىموۆقا دا ءتيىپ كەتىپ جاتىر. بىراق مينيستر قاسىموۆتىڭ قىلشىعى دا قيسايمايدى. ويتكەنى ول قىلمىسكەرلەردى قۋالاپ ءجۇرىپ ۇستاپ، بايلاپ-ماتاپ، سوتقا وتكىزۋمەن اينالىسادى. كينولار مەن تەلەسەريالدارداعى «بانديتتەرگە» گەنەرال قاسىموۆتىڭ تۇكىرگەنى بار، اشىعىن ايتقاندا. «ونداي بانديتتەرمەن» يدەولوگتار اينالىسۋعا ءتيىستى. دۇرىس پا؟

ءوتت-تە-ە دۇرىس!

بىزدە، سونداي-اق، كينو-پينولاردى قاداعالايتىن زاڭدار دا بار. بىراق ولاردىڭ جۇمىس ىستەپ جارىتىپ جاتقانى جانە شامالى. ءبىزدىڭ زاڭدار قوعامدى ەمەس، ءبىزدىڭ قوعام زاڭداردى قاداعالايدى، ءارى-بەرىدەن كەيىن اشىعىن ايتساق. ماسەلەن، ايدالاداعى ءبىر وبلىستىڭ باس يدەولوگى استانالىق، بولماسا الماتىلىق ءبىر تەلەارناعا كەلىپ: «انانى كورسەتىڭدەر، مىنانى كورسەتپەڭدەر»، - دەپ ستول توقپاقتاپ وتىرا المايدى عوي؟ جانە شىندىق بۇل.

سوندا نە ىستەۋ كەرەك؟ يدەولوگيانى، ونىڭ ىشىندە ۇلتتىق يدەولوگيا دەگەندى قايدان الامىز؟ كينو شىعارامىز با؟ شىعارىپ جاتىرمىز عوي تەلەسەريالداردى توپىرلاتىپ. قازىر انە، باس ارنامىزدىڭ بەتىن بەرمەي «پودرۋجكي» دەگەن ءجۇرىپ جاتىر. ويناپ جاتقان ارتيستەرىنىڭ توقسان توعىز پايىزى – قازاقتار. قازاقتار سوندا دا «قايتپايدى»، «ورىسشا» سويلەيدى ءبارى. تەلەسەريال تولىقتاي ورىسشا تۇسىرىلگەن. وسى ما ءبىزدىڭ يدەولوگيامىز؟ لەنين مەن ايگۇل ايتقان يدەولوگيا وسى بولسا، وندا قازاق ەلىنىڭ قازاقتارى كورشىلەس رەسەيلىكتەردىڭ يدەولوگياسىن جۇرگىزىپ جاتىر عوي. تەپ-تەگىن. وزبەك ەلىنىڭ، بولماسا قىرعىز ەلىنىڭ قازاق تىلىندە، ءتىپتى ورىس تىلىندە تەلەسەريال شىعارعانىن ءوز باسىم ەستىگەن دە، كورگەن دە ەمەسپىن. رەسەيدىڭ نەمەسە فرانتسيانىڭ (كەز كەلگەن باسقا دا ءبىر ەلدىڭ) قازاق تىلىندە سەريال تۇگىلى، قىسقا مەتراجدى كينو تۇسىرگەنىن ەستىگەنىڭىز بار ما؟ ءوز باسىم ەستىگەن ەمەسپىن. كۇلەيىن بە، جىلايىن با؟ بىلمەيمىن، ەسىم دۇرىس بولسا، جىلايتىن-اق نارسە سياقتى بۇل. بىراق جىلاي المايتىن سياقتىمىن. ويتكەنى «قازاقپىن» عوي، وزگە تىلدىلەردىڭ «كوڭىلىنە» قاراپ ۇيرەنگەنمىن عوي.

باسقاسى باسقا، ال ەندى «بولا الماي قالعان پرەزيدەنت»، «بولا الماي قالعان ءانشى»، - دەپ ارا-اراسىندا ءوزىمىز دە مۇرىن شۇيىرە مىسقىلداپ قوياتىن پاتريوتىمىز، كەدەن قىزمەتىنىڭ گەنەرالى قاسىموۆتىڭ سول باياعىدا، ەكى مىڭ ون ەكىنشى جىلى ۇلتتىق يدەولوگيا تۋرالى ايتىپ-ايتىپ تاستاعانى بۇگىن اياق استىنان ەسىمە ءتۇسىپ، وسىنداي دا وسىنداي وي ورامدارىنىڭ «ورمانىندا اداسىپ» كەتتىم مەن. بۇل «ورماننان» گەنەرال قاسىموۆ، بۇيىرسا، مارشالل قاسىموۆ بولعان كۇنى ءبىر-اق شىعاتىن شىعارمىن مۇمكىن، ءا، قازاقتار؟ ءاي، بىراق، وسى قاسىموۆتىڭ مارشالل بولاتىنىنا كۇمانىم بار-اۋ! دەمەك، مەن دە ۇلتتىق يدەولوگيا تۋرالى «وي ورمانىنان» جۋىق ارادا شىعا قويماسپىن.

مارات ماداليموۆ،

الماتى – استانا – الماتى.

Abai.kz