اقوردادان ارنايى بۇيرىق تۇسكەسىن، ۇكىمەت پەن پارلامەنت جالما-جان قازاق تىلىندە ءىس جۇرگىزە باستاعانى بەلگىلى.  ەستىپ بىلۋىمىزشە، استاناداعى اق سارايلاردا قازاق تىلىندە سويلەۋ پروتسەسسى قىزۋ ءجۇرىپ جاتىر.

ۇكىمەت

كۇنى كەشەگە دەيىن كورشى ەلدىڭ مەملەكەتتىك تىلىنە تاۋەلدى بولىپ كەلگەن مينيستر مىرزالار مەن حانىمدار ءبىر ءتۇننىڭ ىشىندە قازاقشاعا ءتىل سىندىردى. سىندىرعانداي بولدى. اسىرەسە، قازاق ءتىلى دەسە قاباعى قارس ايرىلىپ، قاڭتاردىڭ قار ارالاس بورانى سوعاتىن دا تۇراتىن سۇلەيمەنوۆ، بەكەتاەۆ، قاسىموۆ، ابىلقاسىموۆا، ساعاديەۆ سىندى "تىلسىزدەر وتريادى"  قازاقشا سويلەدى. سويلەي الماي تۇكىرىگىنە تۇتىعىپ شاشالعاندارى، كەلەر جولى «100 پايىز سويلەپ كەلەمىن» دەپ انت-سۋ ءىشتى. پرەزيدەنت ايتتى، ءبىتتى، ورىندالۋى كەرەك. ۇكىمەتتەگى اۋا رايى وسىلاي، قازىر.

ءدال وسى قاعيدا بويىنشا كەشە پارلامەنتتىڭ تومەنگى پالاتاسى دا وتىرىس وتكىزدى. تەك قازاق تىلىندە. مىنە، كەرەمەت! 27 جىلدان سوڭ، 27 اقپاندا اقوردادان ەسكەن جىلى لەپ جىلدار بويى قاتىپ تۇرعان سەڭدى قوزعالتتى دەدىك. دەمەي، قايتەمىز.

پارلامەنت

ەسىم-سويىن ەل بىلمەيتىن، تانىماق تۇگىلى اتتارىن ايتۋعا ءتىل كۇرمەلەتىن - نارينە ميكاەليان، يرينا ۋنجاكوۆا، ماگەررام ماگەرراموۆ دەيتىن دەپۋتتار ءتۇپ-تۇگىلىمەن قازاقشا سويلەدى. «باسىمدى كەسىپ الساڭ دا قازاقشا ۇيرەنبەيمىن» دەپ سويلەگەن بوجكو دا باس مىنبەر جاققا باس شۇلعىپ، «ءبىلىپ، ءتۇسىنىپ وتىرمىن» دەگەندەي ەمەۋرىن تانىتىپ وتىردى. دەپۋتاتتار ساۋالدارىن مەملەكەتتىك تىلدە قويدى. ولار پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسى تالقىلانبايتىنىن جاقسى تۇسىنەدى. سوندىقتان دا بولار، قازاقشا ۇيرەنىپ ۇلگەرمەگەندەرى، ءتىلدى تۇسىنبەسە دە تۇسىنگەندەي تىمىرايىپ وتىردى.

سوراقى بولعاندا ۇلتى قازاق دانيار اقىشەۆ دەيتىن باس بانكير بار ەمەس پە. مىنە، سول ساقتاندىرۋ جايلى زاڭ جوباسىن جازىپ كەلگەن ەكەن. جازىپ كەلگەن بايانداماسىن ەجىكتەپ وقىپ بولا بەرە، ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنىڭ قازاق تىلىندەگى ساۋالدارىنا جاۋاپ بەرۋىنە تۋرا كەلدى. وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، ساۋال قاي تىلدە قويىلسا، جاۋاپ سول تىلدە قايتارىلۋى كەرەك. بۇل دا پرەزيدەنتتىڭ ءسوزى ەدى. اتتاپ كەتۋگە جانە بولمايدى. اقىشەۆقا دا قازاقشا ساۋالدارعا قازاقشا جاۋاپ بەرۋىنە تۋرا كەلدى.

ەندى، مىنا ماسقارانى قاراڭىز، قازاق ءتىلىن انا تىلىنەن ارتىق بىلەتىن دەپۋتات گەننادي ششيپوۆسكيح ساقتاندىرۋ ءپوليۋسىنىڭ جارامدىلىق مەرزىمى جايلى دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادى.  اقىشەۆ جاۋاپ بەردى. ونىڭ جاۋابى «مەن نە دەيمىن، دومبىرام نە دەيدى» دەگەننىڭ كەرىن كەلتىردى. ايدالاعا لاقتى. ديالوگتىڭ ءتۇرى مىناۋ بولدى:

گەننادي شيپوۆسكيح: -نەلىكتەن ساقتاندىرۋ ءپوليۋسى ساقتاندىرۋدىڭ مەرزىمى تولىق وتكەنشە، ياعني 1 جىل نەمەسە ساقتاندىرۋدىڭ بارلىق سوماسى بىتكەنشە جارامدى بولمايدى؟

دانيار اقىشەۆ: -جول اپاتى بولعان جاعدايدا كىنالى تۇلعانى سوت انىقتايدى. بۇل بىرنەشە ايعا سوزىلۋى مۇمكىن.

گەننادي شيپوۆسكيح: -مەن بايانداماشىنىڭ جاۋابىنا قاناعاتتانعان جوقپىن. سوندىقتان دا مەن ءوز سۇراعىمدى قايتادان قويۋعا ءماجبۇر بولىپ وتىرمىن.

دانيار اقىشەۆ: -مەن جاۋاپ بەردىم.  ءبارى...ا...وسى اقپار...

نۇرلان نىعماتۋلين: -جوق، ءسىز مىنا وقىپ بەرگەن ماسەلە باسقا عوي. سول عوي دەپۋتات شيپوۆسكيحتىڭ...

دانيار اقىشەۆ: -سول سەبەپتى بۇل اقپاراتتى جازباشا بەرۋدى رۇقسات ەتىڭىزدەر.

مىنە، ايدىڭ كۇنى امانىندا، القا-قوتان جيىندا الجىپ سويلەگەن اقىشەۆ مىرزا اناۋ جىلى «6 ايدا قازاق ءتىلىن ۇيرەنەمىن» دەپ سەندىرگەن ەدى ءسىز بەن ءبىزدى. كوردىك. ۇيرەنگەنى شامالى ەكەن. بۇيتە بەرسە، قازاق قوعامى شۇرەگەيشە شۇلدىرلەگەن، كەلىمسەك تىلگە ۇيىرسەكتەردى ۇيىردەن قۋىپ جىبەرەرى ءسوزسىز. سوندىقتان، اقىشەۆقا انا ءتىلىن جىلدام ۇيرەنۋى كەرەك-اق.

سونىمەن، ۇكىمەت تە، ءماجىلىس تە قازاق تىلىندە جۇمىس جاساي باستادى. باياندامالار قازاق تىلىندە جاسالىپ، دەپۋتاتتىق ساۋالدار مەملەكەتتىك تىلدە جولداندى. اۋىزشا دا، جازباشا دا سولاي.

ەندىگى كەزەك سەناتتا ەدى. سويقاننىڭ سوراقىسى سەناتتان شىقتى. باسقا باسقا ەمەس، ەلىمىزدىڭ  ەركەتوتايى كىمگە ەركەلەگەنى بەلگىسىز، بۇيرەكتەن سيراق شىعارىپ، پرەزيدەنتتىڭ (تۋراسىنا كوشسەك، اكەسىنىڭ) ايتقانىن تىڭدامايتىنىن اشىق كورسەتتى.

سەناتور داريعا نۇرسۇلتانقىزى جوعارعى پالاتا وتىرىسىندا ءوزىنىڭ دەپۋتاتتىق ساۋالىن اگرەسسور رەسەيدىڭ، كرەملدىڭ مەملەكەتتىك تىلىندە جولدادى. ۇلتى باسقا ۇل-قىزدار ءتىل سىندىرىپ، ەجىكتەسە دە قازاق تىلىندە سويلەپ جاتقاندا داريعانىڭ ءداريدايى ەلدى دۇرلىكتىردى.

«ورىس ءتىلىن ەشكىم الىپ تاستاعان جوق. مەن وزىمە ىڭعايلى تىلدە سويلەدىم. پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىن ءبارىمىز دە ورىنداۋعا تىرىسامىز. ورىس ءتىلدىن ەشكىم ءالى جويعان جوق. قۇدايعا شۇكىر، ونداي بولمايتىن دا شىعار. بىراق ءبىز باسقا دا ازاماتتاردى سىيلاۋىمىز كەرەك. سوندىقتان بۇل ماسەلەدە شەكتەن شىعۋعا بولمايدى. ۇلتارالىق كەلىسىم مەن دوستىققا ەشكىم شەكتەۋ قويعان جوق. ەل اۋماعىنداعى جانە مەملەكەتتىك ورگاندارداعى تىلدەر كونستيتۋتسيامەن بەكىتىلگەن»، - دەدى.

ۇلتى ورىس، رەسەيدىڭ يركۋتسكى دەگەن جەرىندە تۋعان سەرگەيدىڭ قىزى يرينا ۋنجاكوۆا، ارميان ارۋى نارينە ميكاەليان، ءازىربايجان ماگەررام ماگەرراموۆ سياقتى دەپۋتاتتار «ءلام-ميم» دەمەي قازاقشا سويلەپ جاتقاندا ءداۋ ۇيدەگى داريعا قىزدىڭ داۋىنا جول بولسىن.

دەسەك تە داريعا قىزدىڭ دۋما تىلىنە دۋشار، ول تىلدە سويلەمەسە باسى اۋىرىپ، بالتىرى سىزدايتىن حالىنە جانىم اشىدى. ءارى قورىقتىم...

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz.