ديحان قامزابەكۇلى: «سماعۇل سادۋاقاسۇلى ءمايىتىنىڭ كۇلى قاشان جەرلەنەتىنى بەلگىسىز»
بۇگىن - قاسيەتتى جۇما كۇنى الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ارۋاعى ءبىر اۋناپ تۇسكەن شىعار. ويتكەنى، الاشتىڭ ازاتتىعى جولىندا قىرشىن جاسىندا قيىلىپ تۇسكەن ۇلت قايراتكەرى سماعۇل سادۋاقاسۇلىنىڭ سۇيەگىنىڭ كۇلى تۋعان توپىراعىنا جەتتى. تاڭمەن تالاسا استاناعا جەتكەن ۇشاقپەن اكەلىنگەن ءمايىت كۇلىن ەلورداداعى يگى-جاقسىلار، جاستار، دەپۋتاتتار، ەل-جۇرت كۇتىپ الدى.
وسىناۋ تاريحي ءىستىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن الاشتانۋشى عالىم ديحان قامزابەكۇلىمەن از-كەم اڭگىمە-دۇكەن قۇرعان ەدىك.
- اعا، ماسكەۋگە قالاي بارىپ قايتتىڭىزدار؟ ول جاقتا قانداي ءىس-شارالار جاسالدى؟
- ماسكەۋدە جاقسى شارالار ءوتتى. بىرىنشىدەن، دياسپەرا وكىلدەرى، ەلشىلىكتىڭ قىزمەتكەرلەرى، عالىمدار قارسى الدى. ولار بىزبەن بىرگە دون زيراتحاناسىنا باردى. سماعۇلدىڭ سۇيەگىنىڭ كۇلىن سول كۇنى ماسكەۋ ۇكىمەتىنىڭ شەشىمىنە سايكەس الدىق. ءمايىت كۇلى تۇرعان جەرگە تاقتايشا ورناتتىق. تاقتايشادا: «بۇل جەردە 1933-2011-ءنشى جىلدار ارالىعىندا قازاقستاننىڭ مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، ساياسي رەپرەسسيا قۇربانى سماعۇل سادۋاقاسۇلىنىڭ سۇيەگىنىڭ كۇلى تۇردى. استانا قالاسىندا جەرلەندى» دەپ جازىلعان. تاقتايشانى قويعان ماقساتىمىز - ءارى قاراي تاريحى نە بولدى دەپ، ەرتەڭ بىرەۋلەر ىزدەۋى مۇمكىن عوي.
بۇگىن - قاسيەتتى جۇما كۇنى الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ارۋاعى ءبىر اۋناپ تۇسكەن شىعار. ويتكەنى، الاشتىڭ ازاتتىعى جولىندا قىرشىن جاسىندا قيىلىپ تۇسكەن ۇلت قايراتكەرى سماعۇل سادۋاقاسۇلىنىڭ سۇيەگىنىڭ كۇلى تۋعان توپىراعىنا جەتتى. تاڭمەن تالاسا استاناعا جەتكەن ۇشاقپەن اكەلىنگەن ءمايىت كۇلىن ەلورداداعى يگى-جاقسىلار، جاستار، دەپۋتاتتار، ەل-جۇرت كۇتىپ الدى.
وسىناۋ تاريحي ءىستىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن الاشتانۋشى عالىم ديحان قامزابەكۇلىمەن از-كەم اڭگىمە-دۇكەن قۇرعان ەدىك.
- اعا، ماسكەۋگە قالاي بارىپ قايتتىڭىزدار؟ ول جاقتا قانداي ءىس-شارالار جاسالدى؟
- ماسكەۋدە جاقسى شارالار ءوتتى. بىرىنشىدەن، دياسپەرا وكىلدەرى، ەلشىلىكتىڭ قىزمەتكەرلەرى، عالىمدار قارسى الدى. ولار بىزبەن بىرگە دون زيراتحاناسىنا باردى. سماعۇلدىڭ سۇيەگىنىڭ كۇلىن سول كۇنى ماسكەۋ ۇكىمەتىنىڭ شەشىمىنە سايكەس الدىق. ءمايىت كۇلى تۇرعان جەرگە تاقتايشا ورناتتىق. تاقتايشادا: «بۇل جەردە 1933-2011-ءنشى جىلدار ارالىعىندا قازاقستاننىڭ مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، ساياسي رەپرەسسيا قۇربانى سماعۇل سادۋاقاسۇلىنىڭ سۇيەگىنىڭ كۇلى تۇردى. استانا قالاسىندا جەرلەندى» دەپ جازىلعان. تاقتايشانى قويعان ماقساتىمىز - ءارى قاراي تاريحى نە بولدى دەپ، ەرتەڭ بىرەۋلەر ىزدەۋى مۇمكىن عوي.
سودان كەيىن بارىپ، سۇيەكتىڭ كۇلىن الدىق. قۇران وقىلدى. سول جەردە ءۇش باۋىرلاستار قورىمى بار. سونىڭ بىرىندە قازاق زيالىلارىنان ءاليحان بوكەيحانوۆ، نىعمەت نۇرماقوۆ جاتىر. ول ءوزى ءبىر شاعىن عانا الاڭ سوعان ءبارىن جەرلەي بەرگەن. كۇلىن جەرلەدى مە، سۇيەگىن جەرلەدى مە ول جاعىن ايتا المايمىن. ول جەردە دە قۇران وقىلدى. مۇندا كورەيلەر، قىتايلار، رۋمىندار، پولياكتار وزدەرىنىڭ ەسكەرتكىشىن قويعان ەكەن. بىزدە سول جەرگە ءبىر ەسكەرتكىش قويۋ كەرەك دەگەن ويعا كەلدىك.
سۇيەكتىڭ كۇلىن الىپ كەلگەن سوڭ، رەسەيدەگى ەلشىلىكتە اس بەرىلدى. سودان ۇشاقپەن شىعىپ، تاڭدا استاناعا كەلدىك.
استانادا زيالى قاۋىم، استانانىڭ تۇرعىندارى، جاستار، اقىندار، جازۋشىلار قارسى الدى.
ءمايىتتى الىپ كەلۋ وتە جاقسى مەملەكەتتىك راسىمدە ءوتتى. سۇيەكتىڭ كۇلى تۇرعان قوراپتىڭ ۇستىنەن مەملەكەتتىك تۋ جابىلدى. ارناي نارسەمەن كوتەرىپ الىپ كەلىپ، شاعىن ميتينگ ءوتتى. بىرنەشە ازامات سويلەدى. سودان سوڭ ارنايى ماشينالاردىڭ كولونناسىمەن ءمايىتتىڭ كۇلىن «قازاق ەلى» مونۋمەنتىنىڭ جانىمەن، تاۋەلسىزدىك داڭعىلىمەن الىپ وتتىك. ءسويتىپ، ءبىر ورىنعا اماناتتاپ، سورەلەپ قويدىق. ەندى جەرلەيتىن ورنى انىقتالعان كەزدە ءبارى دە ءوز جۇيەسىمەن بولادى. بۇل تۋرالى قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ ءپاتۋاسىن تىڭدادىق. الاش ازاماتتارىنىڭ، رەپرەسسيا قۇرباندارىنىڭ رۋحىنا قۇران باعىشتالدى.
- سماعۇل سادۋاقاسۇلىنىڭ ءمايتىنىڭ كۇلى شامامەن قاي جەرگە جەرلەنبەكشى، قانداي ماسەلەلەر قارالىپ جاتىر؟
- استانانىڭ عالىمدارى مەن زيالىلارىنىڭ تاراپىنان ەكى ۇسىنىس بولعان. ءبىرىنشىسى - قالاداعى «جاستار» اۋدانىندا ەسكى زيرات بار. 1962 جىلى جابىلعان. سول زيراتتا ورىندار بار. سەبەبى، وندا كەنەسارى ساربازدارى، رەپرەسسيا قۇرباندارى جاتىر. ەكىنشىسى - قالادان جيىرما شاقىرىم جەردە قابانباي باتىردىڭ زيراتى دەگەن بيىك جەر بار. بىرنەشە جىلدان بەرى بۇل جەردە ۇلتتىق قابىرستان سوعۋ تۋرالى اڭگىمە بولىپ ءجۇر. وسىنداي ەكى جەر ايتىلىپ وتىر. ونى ەندى قالانىڭ باسشىلىعى، جاۋاپتى ازاماتتار شەشەدى دەپ ويلايمىن. قالاي دەگەنمەندە، ول - مۇسىلمانشا جەرلەنىپ، ۇلكەن شارامەن اتقارىلاتىنى راس. جالپى، بۇعان بايلانىستى ەلباسىنىڭ مادەنيەت مينيسترلىگىنە جانە باسقادا ءتيىستى ورىندارعا بەرگەن ارنايى تاپسىرماسى بار. ولاردىڭ وسىنداي ىستەردى 31-ءنشى مامىر ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنىنە ورايلاستىرساق دەگەن ويلارى بار ەكەن. وعان دەيىن بولا ما، ودان كەيىن بولا ما ونى ناقتى، كەسىپ-ءپىشىپ ايتا المايمىن. بىراق بۇگىن جينالعان زيالىلاردىڭ سماعۇلدىڭ ءمايىتىنىڭ كۇلىن كەشىكتىرمەي ءتيىستى جەرگە جەرلەۋ جونىندە پىكىرلەرى ءبىر جەردەن شىقتى.
تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن جايت. سماعۇلدىڭ تۋعان جەرى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى، اقجار اۋدانى. اقجار اۋدانىنىڭ ءبىر توپ اقساقالدارى حالىقتىڭ تۇلعاسى سماعۇل سادۋاقاسۇلىنىڭ سۇيەگىنىڭ كۇلىن استاناعا جەرلەۋ تۋرالى ەلباسىنا، استانا قالاسىنىڭ اكىمىنە ءوتىنىش جازعان. ول دا ەسكەرىلەر دەپ ويلايمىن. ءارى قاراي ءىس ءوزىنىڭ جۇيەسىمەن ورىندالادى عوي دەگەن ءۇمىتىمىز بار.
- وسىنداي ۇلكەن تاريحي وقيعانى ىسكە اسىرعان جانە سونىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن ازاماتتار تۋرالى بىرەر اۋىز ءسوز ايتپاساق بولماس.
- جالپى بۇل ماسەلەدە اتسالىسقان ادامدار وتە كوپ. عالىمداردان ايتاتىن بولساق، سماعۇلدى العاش زەرتتەۋدى قولعا العان بەيبىت قويشىباەۆ، مارقۇم باتىرحان دارىمبەت، مامبەت قويگەلديەۆ، تۇرسىن جۇرتباي، ءبىز بارمىز، باسقا دا عالىمدار بار. ءمايىتتىڭ كۇلىن الىپ كەلۋ شاراسىندا سابىر قاسىموۆتىڭ ەڭبەگى زور. سول ازاماتتىڭ ماسكەۋ ۇكىمەتى باسشىلىعىنداعى تانىستىعى وسىنداي ۇلكەن ماسەلەنى وڭتايلى شەشۋگە ىقپال ەتتى.
جانە بەرىك ابدىعالي مىرزانىڭ دا ىنتا-ىقىلاسى بولدى. ول كىسى سابىر قاسىموۆقا ايتىپ، سابىر مىرزا وسى ءىستى شەشتى. جالپى، سول زامانعا ءادىل باعا بەرىپ، الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ءىسىن قازىرگى كەزدە جالعاستىرۋ ماسەلەسىن كوتەرىپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ قاتارىندا بەرىك ابدىعالي دا بار.
- راحمەت اعا!
«اباي-اقپارات»
