عالىم باقىتكەرەيۇلى. كىمدەردىڭ يسلامىن ۇستانامىز؟
اسا قامقور، ەرەكشە مەيرىمدى اللانىڭ اتىمەن باستايمىن!
يسلام ءدىنىن قابىلداعاننان بەرى ونىڭ ىقپالىمەن ءتىلى دە، اۋىز ادەبيەتى دە، سالت-ءداستۇرى دە بايىپ، مۇسىلماندىق سانا ۇلتتىق ساناسىنا كىرىگىپ كەتكەنى سونشالىقتى جەتپىس جىل دىنسىزدىكتەن كەيىن دە ءوزىن قازاق سەزىنەتىن ءاربىر قازاق وزىن مۇسىلمان سانايدى. سول سەبەپتى دە ەلىمىزگە وزگە دىندەردى تاراتۋشى جات جەرلىكتەر كەلىپ ءوز ۇگىت-ناسيحاتتارىن جۇرگىزە باستاعان كەزدە قازاقتار مۇسىلمان رەتىندە ولاردىڭ بۇل ىستەرىنە نارازىلىق ءبىلدىرىپ، ولارعا جاۋاپ رەتىندە ءوز دىنىنە قاراي بەت بۇرا باستادى.
اسا قامقور، ەرەكشە مەيرىمدى اللانىڭ اتىمەن باستايمىن!
يسلام ءدىنىن قابىلداعاننان بەرى ونىڭ ىقپالىمەن ءتىلى دە، اۋىز ادەبيەتى دە، سالت-ءداستۇرى دە بايىپ، مۇسىلماندىق سانا ۇلتتىق ساناسىنا كىرىگىپ كەتكەنى سونشالىقتى جەتپىس جىل دىنسىزدىكتەن كەيىن دە ءوزىن قازاق سەزىنەتىن ءاربىر قازاق وزىن مۇسىلمان سانايدى. سول سەبەپتى دە ەلىمىزگە وزگە دىندەردى تاراتۋشى جات جەرلىكتەر كەلىپ ءوز ۇگىت-ناسيحاتتارىن جۇرگىزە باستاعان كەزدە قازاقتار مۇسىلمان رەتىندە ولاردىڭ بۇل ىستەرىنە نارازىلىق ءبىلدىرىپ، ولارعا جاۋاپ رەتىندە ءوز دىنىنە قاراي بەت بۇرا باستادى.
بىراق، وزگە دىندەردىڭ ىرىتكى ارەكەتتەرىنەن قاۋىپتەنىپ مۇسىلماندىقتان پانا ىزدەگەن كوپتەگەن قانداستارىمىز يسلامعا دەن قويا باستاعان كەزدە اپتىعىن باسىپ، كوڭىلىن سۋىتاتىن كەيبىر جايلارعا كۋا بولا باستادى. ويتكەنى، كەيبىر مۇسىلمان توپتارىنىڭ پىكىرىنشە وسى كەزگە دەيىن حانافي مازحابىن ۇستانىپ كەلگەن قازاق «دۇرىس» جولدى ۇستانباي كەلگەن بولىپ شىقتى. وسىنداي پىكىردى ۇستاناتىن شەتەلدىك توپتاردىڭ كەسىرىنەن نامازحانداردىڭ ءبىرىن-ءبىرى قارالاپ، ءبىرىن-ءبىرى ايىپتاعان ءدىن ىشىلىك داۋ-دامايدىڭ ءورشىپ كەتكەنى سونشالىقتى ونىڭ يرىمىنە ەرىكسىز تارتىلعان ادام ونسىز دا تۇرمىس-تىرشىلىك تاۋقىمەتىنەن قاجىپ جۇرگەن جانىنا دىننەن داۋا تاپپاق تۇگەل ءوز باسىنا قوسىمشا ۋايىمدار مەن قوسىمشا قيىندىقتار جۇكتەپ الا باستايدى. وسىدان كەيىن «بىزگە مۇنداي ءدىن قاجەت پە؟» دەگەن ساۋال تۋىنداپ، يسلامنان كوڭىلى قالعان كەيبىر جاندار ودان بوي تارتا باستاسا، نەمەسە جىلى قۇشاعىن جايعان وزگە دىندەرگە كەتە باستاسا وعان ەشقانداي دا تاڭعالۋدىڭ قاجەتى جوق. مۇنداي يسلامعا ۇركە قاراۋشىلىق كوڭىل كۇيدى مەملەكەتتىڭ سالقىن قاباعىنان دا، اقپارات قۇرالدارى تاراپىنان ءدىني-تانىمدىق باعىتتاعى ماتەريالداردىڭ ازايىپ كەتۋىنەن دە بايقاۋعا بولادى.
مۇنداي كوڭىل-كۇيدى ءتۇسىنۋ دە قيىن ەمەس. قازاق قاشاندا جىكشىلدىكتەن زارداپ شەگىپ، الاۋىزدىعىنىڭ سازايىن تارتۋمەن كەلەدى. ونىڭ ەڭسەرە الماي كەلە جاتقان جۇزشىلدىك، رۋشىلدىق ءتارىزدى ەسكى جىكتەرىنە وتكەن عاسىر تىلگە بايلانىستى تاعى ءبىر جىك قوسسا، بۇل عاسىر ءوزىنىڭ پارتيالىق، جانە ءدىني نەگىزدەگى جاڭا جىكتەرىن الا كەلدى. بۇلاردىڭ قاي قايسىسى بولماسىن ەلىمىز ءۇشىن كوپتەگەن قيىندىقتاردى تۋدىرا الادى. بىراق، ءدىني جىكشىلدىك، سونىڭ ىشىندە يسلام ىشىندەگى جىكشىلدىك نەبىر بىتىسپەس توپتار كوبەيىپ كەتكەن قازىرگى كەزەڭدە ءوزىنىڭ قاۋىپتىلىگىمەن ەرەكشەلەنەدى.
بىراق، ءبىزدىڭ يسلامنان قول ءۇزىپ كەتە المايتىنىمىز انىق. قالاساق تا، قالاماساق تا ءبىز ونىمەن ساناسۋعا، ونىمەن ىستەس بولۋعا، قوعامنان وعان ءوز ورنىن بەرۋگە ءماجبۇرمىز. سوندىقتان دا ءبىز ونى تەرەڭىرەك تانۋعا ۇمتىلىپ، ونىڭ ءوز دىلىمىزگە جاقىن، مەملەكەتىمىزگە قولايلى باعىتىن انىقتاپ، سول ارقىلى ونى ۇلتتىق مۇددەمىزگە پايدالانۋعا ءتيىسپىز.
مەملەكەتىمىزدە ءتۇرلى توپتاردىڭ كوبەيىپ كەتۋىنە حالقىمىزدىڭ ءدىن جونىندە، ءدىني توپتار جونىندە ءتيىستى مالىمەتتەرىنىڭ جوقتىعى، سونىڭ سالدارىنان دا ولاردىڭ دۇرىس پەن بۇرىستى، پايدالى مەن زياندىنى اجىراتا الماي قاتە تاڭداۋ جاساۋلارى سەبەپ بولۋدا. سوندىقتان دا ەلىمىزدە ارەكەت ەتىپ جاتقان مۇسىلمان توپتارىنىڭ ۇستانىمدارىنا تالداۋ جاساپ، ولاردىڭ قىرلارى مەن سىرلارىن مەيلىنشە اشىپ، جانە ولاردىڭ اراسىندا تۋىنداپ جاتقان قايشىلىقتاردىڭ سەبەپتەرىن دە ءتۇسىندىرىپ، سول ارقىلى حالقىمىزدىڭ دۇرىس جولدى تاڭداۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ قاجەت.
جالپى العاندا ۇلتىمىزدىڭ باسىم كوپشىلىگى وزدەرىن مۇسىلمان رەتىندە سانايدى. بىراق، سولاي دەگەنمەن دە بەلگىلى ءبىر توپتىڭ قۇرامى ناقتى قۇلشىلىق جولىنا تۇسكەن نامازحان ادامدار ارقىلى عانا انىقتالادى. وسى نامازحاندار مەنىڭ جەكە پىكىرىمشە جاسىرىن ارەكەت ەتىپ جۇرگەندەردى ەسەپتەمەگەندە نەگىزىنەن بەس توپقا توپتاسقان.
ولاردىڭ ءبىرىنشىسى قازاق حالقى وسى كەزگە دەيىن ۇستانىپ كەلگەن حانافي مازحابىن ۇستاناتىن، ءدىني باسقارما ءمۇفتياتتىڭ توڭىرەگىنە توپتاسقان نامازحاندار. ولار ءمۇفتيات تاعايىنداعان مەشىت يمامدارىنا بوي ۇسىنىپ، تۋىنداعان ءدىني ماسەلەلەردە سولارعا جۇگىنىپ، مازحاب ءتارتىبى بويىنشا قۇلشىلىقتارىن اتقارادى. ولار شاريعاتقا قايشى كەلمەيدى دەپ تانىلعان سالت-داستۇرلەردى ۇستانادى، رەسمي بيلىكتى مويىندايدى، جانە يماننىڭ شارتتارىن ساقتايتىن وزگە توپتارداعى نامازحاندار مەن ناماز وقىمايتىن جانداردىڭ دا مۇسىلماندىقتارىنا ءشۇبا كەلتىرمەيدى. سول ارقىلى يمامدارىنا بوي ۇسىنۋشى مەشىت نامازحاندارى وزدەرىنىڭ كەڭدىگىمەن، سابىرلىلىعىمەن ەرەكشەلەنىپ، ورتاشا كوزقاراس ۇستاناتىن جاماعات رەتىندە تانىلادى.
ەكىنشى توپتى ءوز ۇگىت-ناسيحاتتارىن قارقىندى تۇردە جۇرگىزىپ جاتقان ۋاححابي-سالافي نامازحاندار قۇرايدى. بۇلار حانافي مازحابىن دا، رەسمي بيلىكتى دە، ءمۇفتياتتى دا مويىندامايدى. تەك ءوز ناسيحاتشىلارىن عانا تىڭداپ، ءوز شەيحتەرىنىڭ پىكىرلەرىنە عانا دەن قويادى. مەشىت يمامدارىنا باعىنبايدى، كەيبىرەۋلەرى ءتىپتى، مەشىت يمامىنا ۇيىپ ناماز دا وقىمايدى. ولار تەك وزدەرىن عانا قۇرانمەن، سۇننەتپەن جۇرەتىن، جاقسىلىققا بۇيىرىپ، جاماندىقتان تىياتىن بىردەن-ءبىر توپپىز دەپ ەسەپتەيدى. وزدەرىنە قوسىلماعان نامازحانداردىڭ بارىنە دە اللاعا سەرىك قوسۋ، دىنگە جاڭالىق ەنگىزۋ، سۇننەتپەن جۇرمەۋ، يمامدارىنا كوزسىز ەرۋ ءتارىزدى ايىپتار تاعىپ، ولاردى ءوز ارالارىندا اداسقاندار دەپ تە سانايدى. سوعان وراي ولارعا قاتىستى قاتاڭ كوزقاراس ۇستانادى. ولار تەك «سۇننەتپەن ءجۇرۋ كەرەك» دەپ ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەر مەن سالت-داستۇرلەردى دە قابىلدامايدى. سول سەبەپتى دە بۇلار ارابتانۋعا بەيىم تۇرعان نامازحاندار بولىپ تابىلادى. قازىرگى كەزەڭدە بۇلار «يحۋان مۋسليمين»، «حيزبۋت تاحرير»، «مادحاليت» جانە باسقا دا تەك وزدەرىن عانا ناعىز سالافي سانايتىن بىرنەشە توپتارعا ءبولىنىپ كەتتى. ولاردىڭ ءبارى دەرلىك ابدۋلۋاححابتى وزدەرىنە ۇستاز سانايدى، بىراق سويتە تۇرا وزدەرىن «ۋاححابي» دەپ اتاعاندى جاقتىرماي، «سالافي» دەپ اتالعاندى جاقسى كورەدى. بۇل اتاۋ ولارعا حالىقتى ۇركىتپەي وزدەرىنە ادام تارتۋ ءۇشىن جاقسى بۇركەنىش بولىپ تابىلادى. ولار قايتىس بولعان ادامدارعا قۇران ساۋابىن باعىشتامايدى، جانە دۇعا ەتكەن سوڭ بەت سيپامايدى. نامازدا حانافي مازحابىنىڭ ەشبىر ءتارتىبىن قابىلداماي، ونى مۇلدە باسقا تارتىپتە ورىندايدى. بىزدەگى ۋاححابيلەردىڭ كوپشىلىگىنىڭ سىرت پىشىندەرىندە وزگە مۇسىلمانداردان ايىرماشىلىق جوق. وزدەرىن ءسالافيمىز دەپ تانىستىراتىن بولعاندىقتان «ۋاححابيس» اتاۋىنان شوشىناتىن جاندار ولاردىڭ ۋاعىزدارىن تىڭداي ءجۇرىپ وزدەرىنىڭ قالاي ۋاححابي بولىپ كەتكەندەرىن اڭعارماي دا قالادى. نەگىزگى ورتالىقتارىنىڭ ءبىرى ءۋاحاببيزمدى رەسمي ءدىن رەتىندە ۇستاناتىن ساۋد ارابياسىندا ورنالاسقان. جانە سول جاقتان قارجىلاندىرىلادى.
ءۇشىنشى توپتى قۇرايتىن نامازحاندار تابليع جاماعاتى دەپ اتالادى. ولار مازحاب ۇستانادى. وزدەرىنىڭ باستى مىندەتتەرى ەل ارالاپ ناسيحات جۇرگىزۋ ارقىلى ءدىن تاراتۋ دەپ ەسەپتەيدى. جانە وزدەرى «امال» دەپ اتايتىن ءدىن تاراتۋ ماقساتىنا لايىقتاپ جۇيەلەپ العان ءوز تارتىپتەرى بار. ول تارتىپتەرى بويىنشا ولار مەملەكەتتىڭ دە، ءمۇفتياتتىڭ دا ىستەرىنە ارالاسپاي، امالدارىن جاساۋ بارىسىندا مەملەكەتتىڭ دە، مەشىتتىڭ دە ءتارتىبىن بۇزباۋعا مەيلىنشە تىرىسادى. مۋفتياتپەن، مەشىت يمامدارىمەن ساناسقانمەن ولارعا تولىق بويۇسىنبايدى، جانە امالدارىندا ءوز امىرلەرىنە عانا باعىنادى. حانافي مازحابىن ۇستاناتىندىقتان دا ولار مۇسىلمانبىز دەگەن جانداردىڭ يماندارىنا كۇمان كەلتىرمەي، جالپى بارىمەن دە جاقسى قارىم قاتىناستى ساقتاۋعا مۇمكىندىگىنشە تىرىسىپ باعادى. مازحاب ىشىندە دە وزدەرىنە ءتان تارتىپتەرىمەن ەرەكشەلەنە وتىرىپ ولار ءدىندى تاراتۋ امالدارىندا وزدەرىن وزگەلەردەن وزىق سانايدى. ءوز امالدارىنا كوپ كوڭىل بولە ءجۇرىپ دۇنيە ىستەرىنەن، وتباسىلىق مىندەتتەرىنەن قول ءۇزىپ كەتۋگە بەيىم. شەت ەلدەرگە دە شىعىپ ۋاعىز جۇرگىزەتىن بولعاندىقتان ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرمەن ساناسادى، جانە شاريعاتقا قايشى كەلمەيدى دەپ ەسەپتەيتىن سالت-داستۇرلەردى ۇستانادى. سىرتقى پىشىندەرى مەن سوزدىك قورلارىندا پاكيستان مەن ينديانىڭ ىقپالى بايقالادى. پاكيستان ۇلگىسىمەن كيىنىپ، ساقالدارىن جىبەرىپ، بالاقتارىن قىسقارتىپ العان تابليع جاماعاتى ەل ارالاپ ۇگىت ايتۋعا شىققاندا حالىق ولاردى بىلمەستىكپەن «ۋاححابيستەر» دەپ اتاپ، ۇركىپ جاتادى. تابليعتاردىڭ نەگىزگى ورتالىقتارى ينديادا ورنالاسقان.
ءتورتىنشى توپتى سوپىلىق تاريقات جولىن ۇستاناتىن نامازحاندار قۇرايدى. بۇلار دا وزدەرىن مازحاب ۇستاناتىن مۇسىلماندار ساناتىنا ەنگىزەدى. بىراق، قۇلشىلىقتارىن مازحاب تارتىبىمەن ارقارعانمەن وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى دە بار. جانە يمان ماسەلەسىندە ولار وزدەرىنىڭ پىرلەرىنە سيىنىپ، ولاردان جاردەم سۇراۋلارىمەن دە ەرەكشەلەنەدى. مەملەكەت ىسىنە ارالاسپايدى. مۇفتياتقا باعىنبايدى. ءوز الدارىنا اشىپ العان مەشىتتەرى بار. ال، مەشىتتەرى جوق جەرلەردە ورتاق مەشىتتەرگە كوپ جولاماۋعا تىرىسادى. ءدىن ىستەرىندە يمامدارعا ەمەس تولىقتاي وزدەرىنىڭ پىرلەرىنە باعىنادى، جانە پىرلەرىنە كوزسىز سەنۋ، ءسوزسىز بوي ۇسىنۋ باعىتىندا تاربيەلەنەدى. وزدەرىن ءدىننىڭ سىرتقى ءپىشىنى زاحيرمەن ەمەس، ىشكى ءمانى باتينمەن تەرەڭ اينالىساتىن جاماعات رەتىندە سانايتىندىقتان ولاردىڭ كەيبىر توپتارى ناماز، ورازا ءتارىزدى پارىز قۇلشىلىقتاردى ورىنداۋعا مان بەرمەيدى. ولار تاريقاتتى تاڭداۋلىلاردىڭ جولى سانايدى، سودان دا وزدەرىن تاڭداۋلىلار ساناپ وزدەرىن جالپى جاماعاتتان جوعارى ۇستايدى. وزگە نامازحاندارمەن ارالاسپاي تەك ءبىر-ءبىرىن عانا جاقىن تۇتادى. سالت-داستۇرگە قارسى ەمەس، قالىپتاسقان وزىندىك سالت-داستۇرلەرى دە بار. سوپىلاردىڭ پىرلەرى نەگىزىنەن وزبەكستاندا تۇرادى.
بەسىنشى توپقا «اتا جولى»، «اق جول»، «اق وردا» ءتارىزدى ۇيىمدار قۇرىپ العان ەمشى، بالگەرلەر مەن سولاردىڭ ىقپالىمەن نامازعا جىعىلعان «ارۋاقشىل» نامازحاندار جاتادى. بۇلار دا وزدەرىن مازحاب ۇستاناتىندار قاتارىنا جاتقىزادى، بىراق يسلام مەن شاماندىقتى ۇشتاستىرۋعا تىرىسقان ولاردىڭ تارتىپتەرىندە ءتۇرلى ىرىمدارعا نەگىزدەلگەن ءوز ەرەكشەلىكتەرى مول. ولار اۋليەلەر مەن اتا-بابا ارۋاقتارىنىڭ شيپالارى مەن نەبىر كەرەمەتتەرىنە ءتانتى بولىپ سولاردىڭ نۇسقاۋىمەن، سولاردان قورىققاندارىنان عانا نامازعا جىعىلىپ، وزدەرى ايتاتىنداي «اق جولعا» تۇسەدى. جانە ۇنەمى سولارعا سيىنىپ، جالبارىنىپ جۇرەدى. ءارى مەزگىل-مەزگىل اۋليەلەردىڭ باستارىن زيارات ەتىپ، سولاردىڭ ريزالىعى ءۇشىن قۇرباندىق شالىپ وتىرادى. يماننىڭ شارتتارىن بىلمەيدى، نەمەسە بىلە تۇرا مويىندامايدى. قۇراندى كيەلى زات رەتىندە عانا قاسيەت تۇتادى، ونىڭ ماعىناسىن بىلۋگە تىرىسپايدى، جانە ونى ارۋاقتاردى ريزا ەتۋ ءۇشىن عانا وقيدى. مەملەكەتتى مويىندايدى. اللاعا سەرىك قوسۋ، جانە باسقا دا شاريعاتقا جاتپايتىن ءىس-ارەكەتتەرىن ايىپتايتىندىقتان مۋفتياتقا، مەشىت يمامدارىنا بوي ۇسىنا قويمايدى. وزدەرىنىڭ جينالاتىن وردالارى جانە اۋليەلەردىڭ باستارىنا سالعان مەشىتتەرى دە بار. ورتاق مەشىتتەرگە نەگىزىنەن قۇران وقىتۋ ءۇشىن كوپ كەلەدى. قازاقتىڭ سالت-داستۇرلەرىن شاريعاتقا سيىمدى، سيىمسىز دەپ ايىرماستان بەرىك ۇستايدى، ءتىپتى ىرىمشىلدىق نەگىزىندە جاڭا سالت-داستۇرلەر دە قالىپتاستىرىپ جاتادى. ارۋاققا سيىناتىندىقتان ۇلتىمىزدىڭ كورنەكتى وكىلدەرىنە دە تاعزىم ەتىپ دارىپتەپ، باستارىنا بارىپ اس بەرەدى. ارۋاققا سەنبەيتىندەردى «اتەيست»، ال قارسى شىققانداردىڭ ءبارىن «ۋاححابيس» دەپ ايىپتايدى.
وسى بەس توپتىڭ نامازحاندارى دا وزدەرىن تۋرا جولدى ۇستانۋشى مۇسىلماندار سانايدى. بىراق، ءبارى بىردەي وزگە توپتاردىڭ تۋرالىعىن مويىنداي بەرمەيدى. سولاردىڭ ىشىندە ۋاححابيلەر وزگەلەرگە قاتىستى وتە قاتاڭ كوزقاراس ۇستانىپ، ەشقانداي دا ىمىراعا كەلمەيتىن توپ بولىپ سانالادى. ولاردىڭ ەڭ توزىمسىزدىك تانىتاتىن توبى ارۋاقشىل نامازحاندار توبى. ولاردى ۋاححابيلەر ناعىز مۇشىرىكتەر دەپ ەسەپتەپ، ولاردىڭ مۇسىلماندىقتارىن ەشقانداي دا مويىندامايدى. وزدەرى پايدا بولعان كەزەڭدە ۋاححابيلەردىڭ «ءدىندى تازارتۋ» ارەكەتتەرىن وسى ارۋاقشىلاردى قىرىپ-جويۋدان باستاعانى تاريحتان بەلگىلى. ۋاححابيلەردىڭ توزىمسىزدىك تانىتاتىن ەكىنشى قاتارداعى توپ تاريقات جولىن ۇستاناتىن سوپىلار بولىپ تابىلادى. وزدەرىنىڭ پىرلەرىنە سيىناتىن بولعاندىقتان ۋاححابيلەر ولاردى دا مۇشىرىكتەردىڭ قاتارىنا جاتقىزادى. بىراق، بۇل ەكى توپتاعى نامازحاندار مەشىتتەرگە كوپ كەلمەيتىندىكتەن، كەلسە دە وزدەرىن اشىق تانىتپايتىن بولعاندىقتان دا ولاردىڭ جولدارى ۋاححابيلەرمەن كوپ قيىلىسا بەرمەيدى. مەشىت ىشىلىك داۋ-داماي نەگىزىنەن ۋاححابي، تابليع، مەشىت جاماعاتتارىنىڭ اراسىندا وربۋدە. ۋاححابيلەر تابليع جاماعاتى مەن مەشىت جاماعاتىنىڭ مۇسىلماندىقتارىنا اشىق كۇمان تانىتپاسا دا ولاردى دىنگە جاڭالىق ەنگىزگەن، سۇننەتپەن جۇرمەيتىن، يمامدارىنا كوزسىز ەرەتىن نامازحاندار سانايدى. جانە، ولىكتەرگە قۇران باعىشتايتىنىن بولعاندىقتان ءىشىنارا مۇشىرىكتەر دەپ تە ايىپتاپ جاتادى. سونىڭ ىشىندە دە ولار پايعامباردىڭ(س.ع.س.) سۇننەتىندە جوق، سول سەبەپتى دە ناعىز بيدعات دەپ ەسەپتەيتىن «امالداردى» جاسايتىن تابليعتارعا قاتتى شۇيلىگەدى. وزدەرىن ءسالافي سانايتىن ۋاححابي توپتارىنىڭ كەيبىرىنىڭ اراسىندا ءبىرىن-ءبىرى كاپىر دەپ ايىپتاۋعا دەيىن باراتىن ءوزارا داۋ دا ورىن العان. نەگىزىندە مەشىت ىشىلىك داۋ-داماي تەك وزدەرىنىڭ عانا تۋرا جولدى ۇستاناتىندىقتارىن، ال وزگەلەردىڭ ءدىندى بۇزىپ اداسىپ جۇرگەندەرىن دالەلدەۋدى ماقسات ەتىپ بەلسەندى تۇردە ناسيحات جۇرگىزىپ جاتقان ۋاححابيلەردىڭ كەسىرىنەن قوزۋدا. ولار وزدەرىنىڭ «دالەلدەرى» جيناقتالعان ديسكىلەردى تەگىن تاراتىپ، اۋىزشا دا قىزۋ ۇگىت جۇرگىزىپ ءوز قاتارلارىن كوبەيتۋگە ۇمتىلۋدا. جانە وزدەرىنىڭ مەنمەن، قىزبالىقتارىمەن ەرەكشەلەنەتىن ولار كۇش الا باستاعان جاعدايدا وزگە توپتارداعى نامازحاندارعا قىسىم جاساپ ولاردى مەشىتتەردەن ىعىستىرىپ تا جاتادى.
يمامعا بويۇسىناتىن مەشىت جاماعاتى مەن تابليع جاماعاتى بولسا ارۋاقشىلار مەن سوپىلاردىڭ اۋليەلەرگە، پىرلەرىنە تابىنۋشىلىق ارەكەتتەرى مەن شاريعاتقا قايشى كەلەتىن كەيبىر ىستەرىن قوستامايدى. بىراق، ولارعا توزىمدىلىك تانىتىپ، تەك ۇگىت ارقىلى عانا ىقپال ەتۋگە تىرىسادى. جانە وزدەرىن ءدىندى بۇزۋشىلار دەپ ايىپتاپ جۇرگەن ۋاححابيلەردىڭ ىستەرىن شەكتەن شىعۋ، بۇلىكپەن (فيتنامەن) اينالىسۋ دەپ باعالايدى. جانە ءوز ۇستانىمدارىن قورعاۋ بارىسىندا ولارمەن تەكەتىرەس جاعدايىندا جۇرۋگە ءماجبۇر بولۋدا.
مەشىت جاماعاتى مەن تابليعتار اراسىندا تابليعتاردىڭ ءۇش كۇن، قىرىق كۇن، ءتورت اي ەل ارالاپ كەتۋ جانە باسقا دا وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى بار «امالدارىنا» قاتىستى بەلگىلى ءبىر تۇسىنىسپەۋشىلىك تە ورىن العان. بىراق، مازحاب ۇستاناتىن ولار ۋاححابيلەرگە قارسى اۋىزبىرشىلىك تە تانىتىپ قويادى. نەگىزىندە مەشىت جاماعاتى وزگەلەرگە قاراعاندا ءوزىنىڭ بىتىراڭقىلىعىمەن ەرەكشەلەنەدى. ال، تابليعتار بۇل تۇرعىدان العاندا ۇيىمشىل. سول سەبەپتى دە، كەيبىر مەشىتتەردە تابليع جاماعاتىنىڭ مازحابتىڭ تىرەگى بولىپ يمامدارعا دەمەۋ بولعانىن دا جوققا شىعارۋعا بولمايدى.
تاريقات جولىن ۇستاناتىن سوپىلاردىڭ ءتۇرلى توپتارىنىڭ ءبارىنىڭ دە ەڭ جاقتىرمايتىندارى وزدەرىن اداسقاندار دەپ ەسەپتەيتىن ۋاححابيلەر بولىپ تابىلادى. ال، پىرگە سيىنۋلارىن، جانە باسقا دا وزىندىك تارتىپتەرىن قوستامايتىن مەشىت جاماعاتىنا ولار بەلگىلى ءبىر سالقىندىقپەن قارايدى. وزگەلەردىڭ ءمىنىن تەرمەۋگە تىرىساتىن، جانە دۇنيەگە كوزقاراستارى مەن سىرتقى پىشىندەرىندە دە كەيبىر ۇقساستىق بار تابليعتارمەن بەلگىلى ءبىر شامادا ءتىل تابىسا الادى. ال، سوپىلارعا ەڭ جاقىن توپ ارۋاقشىلار بولىپ تابىلادى. ويتكەنى، ولاردىڭ سيىناتىن اۋليەلەرى مەن پىرلەرى ورتاق بولىپ كەلەدى. سول سەبەپتى دە ولار ءبىر-ءبىرىن جاقىن تارتىپ، اۋىزبىرشىلىك تانىتۋعا دا بەيىم. سوپىلار ءوزارا ۇيىمشىل، جانە ءناپسىنى تاربيەلەۋ جولىنا تۇسكەن بەيبىت جاماعات رەتىندە تانىلعانمەن ءوز ۇستانىمدارىن قورعاۋ بارىسىندا كىمدەرگە بولسا دا قاتتىلىق، قىزبالىق كورسەتە الادى.
ارۋاقشىلاردىڭ دا وزگە توپتاردىڭ ىشىندە اللاعا سەرىك قوسۋعا توزىمسىزدىك تانىتاتىن ۋاححابيلەرمەن جۇلدىزدارى قارسى. جانە سەرىك قوسۋدى ايىپتايتىن يمامدار مەن مەشىت جاماعاتىن دا جاقتىرماي ولاردى دا ۋاححابيلەردىڭ قاتارىنا قوسىپ جىبەرەدى. قازاقتىڭ باعزى زامانعى شاماندىق ادەپ-عۇرىپتارىمەن استاسىپ كەتكەن، ءتۇرلى ىرىمدارعا نەگىزدەلگەن قازاقى سالت-داستۇرلەردى بەرىك ۇستاناتىن وسى ارۋاقشىلاردى قازاقتىڭ ۇلتشىل زيالى قاۋىمى ءىش تارتىپ، ولارعا قولداۋ كورسەتۋگە بەيىم. جانە مۇسىلماندىق پەن شاماندىقتىڭ ارا جىگىن اجىراتا المايتىن قاراپايىم حالىق تا ولاردىڭ «مۇسىلماندىقتارىن» ءجون كورەدى. وسىنداي تۇسىنبەستىكتىڭ سالدارىنان دا مۇسىلماندىقتى شاريعاتقا ساي بەرىك ۇستانۋعا تىرىساتىن كەيبىر نامازحاندارعا حالىقتىڭ «سەكتانت» دەپ ۇركە قاراۋ ءۇردىسى قالىپتاسا باستادى.
سەكتا ۇعىمىنىڭ بىزگە قاتىستى باستى انىقتاماسى بويىنشا ول نەگىزگى دىننەن ءبولىنىپ شىققان توپ. كەلەسى ءبىر انىقتاماسى بويىنشا مۇنداي توپ ءوزىنىڭ تار اۋقىمداعى توپتىق مۇددەسىمەن عانا تۇيىقتالىپ، وزدەرىنەن باسقالاردىڭ ءبارىن دە اداسقاندار سانايدى. جانە ءبىر انىقتاماسى بويىنشا ولار ءوزى ءبولىنىپ شىققان نەگىزگى دىنگە باسەكەلەس رەتىندە ارەكەت جاساپ، مۇمكىن بولسا ونىڭ ورنىن باسۋدى ماقسات ەتەدى. وسى نەگىزگى دىنگە، نەمەسە قوعامعا دەگەن قارسىلىق بارىسىندا مۇنداي توپتاردىڭ قاتاڭ ارەكەتتەرگە جۇگىنىپ، قوعامنىڭ شىرقىن بۇزاتىندىقتارىنان سەكتا ۇعىمىنىڭ ءتورتىنشى انىقتاماسى تۋىندايدى.
وسى انىقتامالاردى باسشىلىققا الا وتىرىپ جوعارىداعى توپتارعا تالداۋ جاساساق مەشىت جاماعاتىندا نەگىزگى توپتان ءبولىنۋ كورىنىسىن تاپپايمىز. ويتكەنى، ولار حانافي مازحابىن ۇستانادى. ال، حانافي مازحابى بولسا يسلام ءدىنىنىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭىندە، ءتۇزىلىس ۇستىندەگى جالپى ۇممەتتەن تابيعي تۇردە ىرىكتەلىپ شىققان، قۇران مەن سۇننەتتى ءتۇسىندىرۋدىڭ ءتورت مەكتەبى بولىپ تابىلاتىن حانافي، ماليكي، شافيعي جانە حانبالي ءتارىزدى ءتورت مازحابتىڭ ءبىرى. بۇل مازحابتاردان بۇرىن ءبىرتۇتاس، جان-جاقتى جۇيەلەنگەن نەگىزگى ءدىن بولدى دەپ ساناۋ قاتە پىكىر بولىپ تابىلادى. ويتكەنى، ونداي ءدىننىڭ ءىز-ءتۇزسسىز جويىلىپ كەتۋى مۇمكىن ەمەس. ەگەر مۇمكىن دەسەك وندا ول ءدىندى ساحابالار مەن تابيعيندەر جويىپ جىبەرگەن بولىپ شىعار ەدى. ويتكەنى، ءمازحابتار وسى ساحابالار مەن تابيعيندەردىڭ كەزىندە، ولاردىڭ تىكەلەي قاتىسۋىمەن قالىپتاستى. سول سەبەپتى دە ساحابالار مەن تابيعيندەر نەگىزگى دىندى جويىپ، ونىڭ ورنىنا ءتورت مازحابتى پايدا قىلدى دەۋ ولارعا تاعىلعان وتە زور ايىپ بولىپ تابىلار ەدى.
وسى پىكىردى باسشىلىققا الا وتىرىپ حانافي مازحابىنىڭ زاڭدى مۇراگەرلەرى بولىپ تابىلاتىن مەشىت جاماعاتىندا نەگىزگى دىننەن، نەمەسە نەگىزگى ءمازحابتان ءبولىنۋ ارەكەتى مۇلدە جوق دەپ ناقتى تۇردە ايتۋعا بولادى. جانە بۇل جاماعات وزگە ءتورت مازحابتىڭ دا تۋرالىقتارىن تولىق مويىندايدى. جانە يماننىڭ نەگىزگى شارتتارىن ساقتايتىن وزگە توپتارداعى مۇسىلمانداردىڭ دا مۇسىلماندىقتارىنا كۇمان كەلتىرۋدەن تارتىنادى. جانە باسەكەلەستىك تانىتىپ، ىعىستىرۋعا تىرىساتىن نەگىزگى ءدىنى جوق بولعاندىقتان ءۇشىنشى انىقتامانى دا ولارعا قولدانۋدىڭ دا ەش قيسىن جوق. جانە بۇل جاماعاتقا قوعامنىڭ شىرقىن بۇزاتىن قانداي دا بولماسىن ارەكەتتەردەن بوي تارتاتىن سابىرلىلىق ءتان. وسىلايشا قاي جاعىنان الىپ قاراساڭ دا مەشىت جاماعاتى سەكتانتتار بولىپ تابىلمايدى. ولار نەگىزگى ءدىن بولىپ تابىلاتىن ءاھلي سۋننا ءۋال جاماعاتتىڭ ءبىر مازحابى حانافي مازحابىن ۇستانۋشى ورتاشا جاماعات اتاۋىنا تولىق ساي كەلەدى. وسى حانافي مازحابىنىڭ قازاقستانداعى زاڭدى باسشىلىعى مۋفتياتقا قاتىستى ۇستانىمدارىنا وراي باسقا توپتاردىڭ سەكتالىعى نەمەسە دەربەس اعىم ەكەندىگى انىقتالادى.
ۋاححابيلەر «ءبىز ءسالافتاردىڭ جولىمەن جۇرەمىز» دەپ وزدەرىن نەگىزگى ءدىندى ۇستانۋشىلار رەتىندە كورسەتۋگە تىرىسادى. بىراق، ولاردىڭ ناقتى ۇستازدارى ءسالافتار زامانىنان كوپ كەيىن ءومىر سۇرگەن عۇلامالار ەكەنى بەلگىلى. جالپى وزدەرىنىڭ عانا ءدىندى دۇرىس ءتۇسىنىپ، تەك وزدەرىنىڭ عانا تۋرا جولدى ۇستاناتىندىقتارىنا دەگەن كوزسسىز سەنىم سەكتا اتاۋلىعا ءتان باستى قاسيەتتەردىڭ ءبىرى. مىسالعا حريستيانداردىڭ قاي سەكتاسىن الىپ قاراساڭ دا ولار بيبليا مەن اپوستولداردىڭ جولداۋلارىن تەك وزدەرى عانا دۇرىس ءتۇسىنىپ، تەك وزدەرى عانا ولاردى بەرىك ۇستاناتىندىقتارىنا كامىل سەنەدى. سول سەبەپتى دە ولار تەك وزدەرىنىڭ عانا جۇماققا يە بولاتىن تاڭداۋلىلار ەكەنىنە ەش كۇمان كەلتىرمەيدى. سول سياقتى ۋاححابيلەر دە قۇران مەن سۇننەتتى وزدەرى عانا دۇرىس ءتۇسىنىپ، اقيقاتتى عانا ۇستاناتىندىقتارىنا، سول سەبەپتى دە جۇماققا كىرەتىن جالعىز توپ وزدەرى عانا ەكەندىكتەرىنە كوزسىز سەنەدى. ال، شىندىعىنا كەلگەندە ۋاححابيلەردىڭ وزدەرىنىڭ دە، ولاردىڭ ناقتى ۇستازدارىنىڭ دا اتا-بابالارى نەشە ۇرپاق بويىنا مازحاب ۇستانىپ كەلگەن ادامدار. سول سەبەپتى دە ۋاححابيلەردىڭ ءبارى دە بەلگىلى ءبىر مازحابتىڭ وكىلدەرى بولىپ تابىلادى. جانە ولاردىڭ ۋاعىزداپ جۇرگەن اللانىڭ بىرلىگى، سۇننەتپەن ءجۇرۋ، ءدىندى تازا ۇستاۋ، يمامدارعا كوزسىز ىلەسپەۋ ءتارىزدى ىستەر ءمازحابتار ءۇشىن ەش جاڭالىق ەمەس، مازحابتاردىڭ تابيعاتىنا ءتان ءتول ۇستانىمدارى. مۇنى مويىنداماۋ ولار تاراپىنان جاسالىپ جۇرگەن ۇلكەن ادىلەتسىزدىك. جانە ولاردىڭ ۇستانىپ جۇرگەن اقيداسى مەن فيقھتارى دا ءار مازحابتان جىرىمشىلاي ءجۇرىپ قۇراستىرىپ العان ەشقانداي جاڭالىعى جوق قۇراما ءتارتىپ. بۇل جاعداي ولاردىڭ مازحابتان ءبولىنىپ شىققان فيتناشى توپ ەكەندىكتەرىنىڭ بۇلتارتپاس دالەلى. جانە ولار مازحابتان شىعا وتىرىپ وزدەرىنىڭ تۋرا جول تاپقاندىقتارىنا وتە سەنىمدى. ءارى ولار وزگە مۇسىلماندارعا قارسى بەلسەندى ۇگىت-ناسيحات جۇرگىزىپ، وزدەرىنىڭ توپتىق تار مۇددەلەرى ءۇشىن عانا قىزمەت ەتەدى. جانە ولاردىڭ وسى ارەكەتتەرىنەن مازحابتاردى جويىپ ولاردىڭ ورنىن باسۋ ماقساتىنداعى باسەكەلەستىك ايقىن كورىنەدى. جانە ولاردىڭ قولعا قارۋ الىپ، جارىلىستار ۇيىمداستىرىپ، بەلسەندى ارەكەتتەرگە كوشۋگە بەيىم ەكەندىگى كىمگە بولسا دا ايان. مىنە، وسىلاي ساراپتاي كەلگەندە ۋاححابيلەر توبىنىڭ سەكتا ۇعىمىنىڭ ءتورت انىقتاماسىنا دا تولىق ساي كەلەتىنى كۇمانسىز.
تابليع جاماعاتى مازحابتى مويىندايدى. بىراق، نەگىزگى جاماعاتتان وزدەرىنىڭ «امالدىق» تارتىپتەرىمەن ەرەكشەلەنەدى. سول امالدارى بويىنشا ىشتەي تۇيىقتالىپ ءوز امىرلەرىنە باعىنادى. سونىڭ ناتيجەسىندە مەشىت يمامدارىمەن بەلگىلى ءبىر قايشىلىققا تۇسە وتىرىپ نەگىزگى جاماعاتپەن كەلىسپەۋشىلىككە جول بەرەدى. حالىقتى دىنگە، مەشىتتەرگە شاقىرا وتىرىپ ءوز قاتارلارىنا دا ادام تارتاتىن ولاردىڭ تاراپىنان نەگىزگى جاماعاتقا قاتىستى بەلگىلى ءبىر شامادا باسەكەلەستىك تە بايقالادى. امالدارىنا قاتىستى ماسەلەلەردە تاباندىلىق تانىتقانمەن، جالپى ولارعا جۇمساقتىق ءتان. ولار وزگەلەرمەن ساناسىپ، وزدەرىن سابىرلىلىققا تاربيەلەۋگە باسا ءمان بەرەدى. ويتكەنى، جۇمساقتىق، توزىمدىلىك تانىتپاي امال جاساۋ مۇمكىن ەمەس دەپ بىلەدى. نەگىزىندە قاي مازحابتىڭ نامازحانى دا تابليع جاماعاتىنا قوسىلا وتىرىپ ءوز مازحابىن ۇستانا بەرەدى. ولاردى بىرىكتىرىپ تۇرعان باستى ماقسات ءدىن تاراتۋ ءۇشىن امال جاساۋ، جانە سول امالدىڭ ىشكى ءتارتىبى. سول سەبەپتى دە ولاردى ءدىن تاراتۋ ماقساتىندا قۇرىلعان، ءبىر ورتالىققا باعىناتىن، بارلىق مازحابتارعا دا ورتاق ەرەكشە قۇرىلىم دەپ ساناۋعا دا بولادى. وسىلاي تالداۋ جاساي كەلە تابليع جاماعاتىندا دا سەكتاعا ءتان كەيبىر بەلگىلەر كورىنىس بەرەتىنىن بايقاۋعا بولادى.
تاريقات جولىنداعى سوپىلار دا وزدەرىن مازحاب ۇستانۋشىلار قاتارىنا جاتقىزادى. بىراق، ولار شاريعات ماسەلەلەرىندە عانا مازحابپەن بىرىگەدى، وندا دا بارلىق تاريقاتتارى ەمەس. ال، اقيدا ماسەلەسىندە پىرلەرىنە سيىنىپ، ولاردان جاردەم سۇرايتىن ەرەكشەلىكتەرى ولاردى مازحاب ۇستانۋشىلار رەتىندە ساناۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى. ويتكەنى، اللادان وزگەلەرگە سيىنىپ، جاردەم سۇراۋ حانافي مازحابى بويىنشا اللاعا سەرىك قوسۋ. ال، اللاعا سەرىك قوسۋ مازحاب اقيداسى بويىنشا كۋفر. وسى يماننىڭ باستى شارتىنداعى كەلىسپەۋشىلىك شەشۋشى كەلىسپەۋشىلىك بولىپ تابىلادى. سوپىلاردىڭ وزدەرىن كەمەلدەندىرۋ ماقساتىندا قۇران مەن سۇننەتكە نەگىزدەلمەگەن ءتۇرلى ادىستەردى قولدانىپ، ولاردى ءدىني امال رەتىندە اتقارۋلارى ولار تاراپىنان دىنگە ەنگىزىلگەن ۇلكەن جاڭالىق بولىپ تابىلادى. ول ادىستەردىڭ قانشالىقتى پايدالى، ءتيىمدى ەكەنىن، سوعان وراي جاقسى نە جامان بيدعات ەكەنىن كەسىپ ايتۋ ءجون بولماس. بىراق، ول ادىستەردىڭ بيدعات ەكەنى ءسوزسىز.
جالپى سۋفيزمدە مازحابتاردى عانا ەمەس وزگە دىندەردى دە جاتىرقاماي ولاردىڭ باستى دا جوعارعى ءىلىمى بولىپ ءسىڭىپ كەتۋ قاسيەتى بار. وزدەرىنىڭ يسلامدىق نەگىزدەرىن ولار ساحابالار مەن تابيعين عۇلامالاردان باستاۋ الادى دەپ بىلەدى. جانە ولارعا ءتان ەرەكشەلىكتەر سول كەزدەردەن باستاپ كورىنىس بەرەدى. وسى تۇرعىدان العاندا وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى مول جانە ايقىن تاريقات جولىنداعىلار وزدەرىن يسلامنىڭ جەكە ءبىر تارماعى رەتىندە ۇسىنۋلارىنا دا بولار ەدى، بىراق ولار مۇنى قالاماي، وزدەرىن مازحابتاردىڭ قۇرامداس بولىگى ەتىپ كورسەتۋگە تىرىسادى. وندا دا ءوز ەرەكشەلىكتەرىن ساقتاي وتىرىپ مازحابتاردىڭ تاڭداۋلى، ەرەكشە بولىگى رەتىندە سانالۋدى قالايدى. بۇل شىن مانىندە بولەك شىعۋدى قالاماي، ءۇي ىشىنەن ءۇي تىگۋ ارەكەتى بولىپ تابىلادى. ويتكەنى، سوپىلاردىڭ قاي تاريقاتى بولسا دا مازحاب ىشىندە قالا وتىرىپ، ءىس جۇزىندە مازحابتىڭ زاڭدى باسشىلىعىنا ەمەس تەك ءوز پىرلەرىنە عانا باعىنۋشىلىقتا بولادى. ال پىرلەر ءوز تاريقاتتارىنىڭ تارتىپتەرىن باسشىلىققا الادى.
تاريقاتشىلار ءوز ىشىنەن تۇيىقتالىپ، وزدەرىنە قاتىسى جوق دەپ بىلەتىن مەملەكەتتىك، قوعامدىق ىستەرگە بەيتاراپتىق تانىتادى. وزگە توپتاردى اداسقاندار نەمەسە ءدىننىڭ سىرتقى پىشىنىمەن عانا اۋەستەنىپ وعان تەرەڭ بويلاي المايتىن قاراپايىم جاماعاتتار سانايدى. بەلسەندى تۇردە بولماسا دا ناسيحات جۇرگىزىپ نامازحانداردى پىرلەردىڭ قول استىنا تارتىپ الۋعا قارسى ەمەس. وسى تۇرعىدان العاندا نەگىزگى مەشىت جاماعاتىنا باسەكەلەستىك بايقاتادى. مەملەكەتكە، قوعامعا قارسى قاتاڭ شارالارعا جۇگىنۋدەن تارتىنادى. وسى ايتىلعان پىكىرلەردى جيناقتاي كەلگەندە تاريقاتشىلارعا دەربەس جەكە اعىم نەمەسە مازحابتاردان بولىنگەن سەكتا رەتىندە دە قاراۋعا بولادى.
ارۋاقشىلار دا وزدەرىن مازحاب ۇستانۋشىلار رەتىندە كورسەتۋگە تىرىسادى. بىراق، ولاردىڭ باستى قاعيداسى ارۋاققا سيىنۋ بولىپ تابىلادى. سول سەبەپتى دە اللاعا قوساقتاپ تا، جەكەلەي دە ارۋاقتارعا سيىناتىن، سولاردان ءوز قالاۋلارىن سۇراپ جالبارىناتىن ارۋاقشىلار يمان ماسەلەسىنەن باستاپ-اق مازحاب نەگىزدەرىنەن تولىق اجىراپ كەتەدى. ءتىپتى ولار قۇلشىلىق امالدارىن دا سول ارۋاقتاردىڭ قورقىتۋىمەن باستاپ، سولاردىڭ نۇسقاۋلارى بويىنشا، ەڭ باستىسى، سولاردى ريزا ەتىپ قالاۋلارىن الۋ ءۇشىن اتقارادى. سول سەبەپتى دە ولارعا مازحاب ۇستانۋشىلار رەتىندە قاراۋ دۇرىس ەمەس. ءتىپتى، ولاردى مۇسىلمان ساناۋ دا ورىنسىز. بۇل توپتا نەگىزگى دىننەن ءبولىنۋ كورىنىسى جوق، ويتكەنى، ولار اۋەل باستان دىنگە ەنبەگەن، يسلامنىڭ سىرتقى كورىنىسىن باتپەردە ەتىپ وزدەرىنىڭ باعزى زامانعا شاماندىق نەگىزدەرىندە قالعان توپ بولىپ تابىلادى. سوندىقتان دا ولاردى يسلام ءدىنىنىڭ ىشىندەگى توپ ەمەس، ەجەلدەن كەلە جاتقان دەربەس شاماندىق جۇيە دەپ ساناعان ءجون بولادى.
ەندى بۇل توپتاردىڭ كۇش الىپ باسىمدىققا يە بولعان جاعدايدا نە بولاتىنىن، ونىڭ ەلىمىزگە نە اكەلەتىنىنە دە تالداۋ جاساپ كورەلىك. وزگەلەرگە قاتىستى قاتاڭ كوزقاراس ۇستاناتىن ۋاححابيلەردىڭ قاي توپتارىنا بولماسىن كوبەيۋ بارىسىندا قاتايىپ، مىنەز كورسەتۋ ءتان. سول سەبەپتى ولاردىڭ مەملەكەتپەن دە، وزگە مۇسىلمان توپتارىمەن دە، دىننەن تىس حالىقپەن دە ارالارى قاتتى ۋشىعىپ، ولار تاراپىنان بەلگىلى ءبىر قىسىمعا ۇشىرايتىن بولادى. وسىنى سىلتاۋ ەتكەن مۇنداي توپتار مەملەكەتكە دە، وزگە توپتارعا دا، ءدىنسىز حالىققا دا قارسى جيھاد اشىپ قارسىلىقتىڭ قاتاڭ تۇرلەرىنە جۇگىنە باستاۋىن كۇتۋگە بولادى. قازىرگى كەزەڭدە ەپپەن عانا ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، ءوز قاتارلارىن كوبەيتىپ جاتقان ۋاححابيلەر ءۇشىن وزگەلەرمەن تاتۋلىق ساقتاپ بەيبىت قاتار ءومىر ءسۇرۋ ماقسات ەمەس. ولاردىڭ قاي-قايسىلارىنىڭ دا بىردەن-ءبىر ماقساتتارى قاجەتتى كۇش-قۋات جيناقتاپ الىپ قىسقا مەرزىم ىشىندە شاريعاتپەن جۇرەتىن يسلام مەملەكەتىن قۇرىپ تاستاۋ.
شىندىعىنا كەلگەندە، بارلىق توپتارداعى مۇسىلمانداردىڭ دا شاريعاتپەن جۇرەتىن مەملەكەتتىڭ قول استىندا ءومىر سۇرگەندى قالايتىنى جاسىرىن ەمەس. بىراق، ۋاححابيلەردىڭ وزگەلەردەن ەرەكشەلىكتەرى بۇل جولدا ولار دامۋ زاڭدىلىقتارىن ەسكەرىپ، وزگەلەردىڭ مۇددەسىمەن ساناسىپ، ءوز شامالارىن دا باعامداپ جاتپايدى. ولار قىسقا مەرزىم ىشىندە كونگەندەردى كوندىرىپ، كونبەگەندەردى قانعا بوكتىرىپ ءوز تارتىپتەرىن ورناتۋعا تىرىسادى. جانە سەن مۇسىلمانسىڭ، سەن كاپىرسىڭ دەپ اجىراتىپ اۋرە بولىپ جاتپايدى. ويتكەنى ولار ءۇشىن وزگە توپتاعىلاردىڭ ءبارى دە اداسقاندار بولىپ تابىلادى، سول سەبەپتى دە ولار باسقا توپتاعى مۇسىلماندار تۇگەل، وزگە سالافيلەردى دە سىپىرا سوعاتىن بولادى. ەگەر ءدىني توڭكەرىس جاساۋعا شامالارى جەتپەي قالعان جاعدايدا ولار جارىلىستار ۇيىمداستىرىپ، قورقىتىپ-ۇركىتۋ شارالارىمەن اينالىسىپ وڭايلىقپەن باسىلمايتىن بولادى. ال، جەڭىسكە جەتىپ ءوز بيلىگىن ورناتقان جاعدايدا دا ولاردىڭ اپتىعىن باسىپ تىنشىعا قويمايتىنى تاعى انىق. ولار ەندى اينالاسىنداعى ەلدەرگە دە «اقيقات ءدىن» ءۋاححابيزمدى تاراتۋعا بار كۇشتى جۇمىلدىرىپ، ەلدى ۋاححابيتتەردىڭ تىرەك نۇكتەسىنە اينالدىرىپ، ماڭايىنا ۇرەي مەن وشپەندىلىك سەبە باستايتىنىن بولجاۋعا بولادى.
ۋاححابيلەرگە ءتان تاعى ءبىر ەرەكشەلىك ولار «تەك سۇننەتپەن عانا ءجۇرۋ كەرەك، ءدىندى جاڭالىق اتاۋلىدان تازارتۋ كەرەك» دەي وتىرىپ ۇلتتىق ەرەكشەلىك اتاۋلىنى جوققا شىعارۋعا بەيىم. سول سەبەپتى دە ولار ۇستەمدىككە يە بولعان جاعدايدا «سۇننەتتە جوق» دەي وتىرىپ بىرتە-بىرتە حالقىمىزدى ۇلتتىق داستۇرلەرى مەن تىلىنەن دە «تازارتىپ»، ارابتاندىرىپ جىبەرەتىن بولادى. سوندىقتان دا ۋاححابيلەردىڭ بەل الۋىنان ءدىنىمىز ءۇشىن دە، مەملەكەتىمىز ءۇشىن دە، ۇلتىمىز ءۇشىن دە ەشقانداي جاقسىلىق كۇتۋدىڭ قاجەتى جوق.
ءوز امالدارىنا كوپ كوڭىل بولەتىن تابليع جاماعاتىنىڭ سول امالدارىنان وزگە ىستەرمەن اينالىسۋعا ۋاقىتتارى دا، ىقىلاستارى دا جوق. ولار ءدىندى تار شەڭبەردە ءتۇسىنىپ، دۇنيەنىڭ ءىسى دەپ مەملەكەتتىك جانە قوعامدىق ىستەردەن بوي تارتادى، جانە دۇنيەنىڭ وقۋى دەپ ءدىني وقۋدان وزگە وقۋ ورىندارىندا وقىپ ءبىلىم الۋعا دا سالقىن قارايدى. مۇنداي كوزقاراس تاريقات جولىنداعى سوپىلارعا دا ءتان. سوندىقتان دا ولاردىڭ قاتارلارىنىڭ كوبەيۋ بارىسىندا مەملەكەتىمىزدى وركەندەتەتىن، ۇلتىمىزدىڭ وزگەلەرمەن باسەكەلەسىك مۇمكىندىگىن ارتتىراتىن كوپتەگەن سالالار قاعاجۋ كورىپ، ءبىز العا جىلجىماق تۇگەل قول جەتكىزگەن كوپتەگەن جەتىستىكتەرىمىزدەن دە ايرىلىپ قالاتىن بولامىز.
شاماندىق سەنىم ءدىني سەنىمنىڭ دامۋ ۇردىسىندەگى ەڭ تومەنگى ساتىلاردىڭ ءبىرى. سول سەبەپتى دە شاماندىققا قايتىپ ورالۋ ءبىز ءۇشىن كەرى كەتۋ، رۋحاني توقىراۋ بولىپ تابىلادى. مۇنداي سەنىممەن ءبىز قۋاتتى، ومىرشەڭ دىندەردى ۇستاناتىن رۋحى بەرىك ۇلتتارمەن باسەكەگە تۇسە الماي، ولارعا جۇتىلىپ كەتەتىن بولامىز. قازاقتىڭ ۇلتتىق ءداستۇرى مول، سول سەبەپتى دە ۇلتتىق ەرەكشەلىگىمىزدى ساقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن سەنىم ءتارىزدى كورىنگەنمەن ول بۇل تۇرعىدان العاندا وتە الدامشى ءدىن. شاماندىقتى ۇستاناتىن تالاي حالىقتاردىڭ جات ىقپالدارعا توتەپ بەرە الماي، ءوز ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىنەن تەز ايىرىلىپ، ءوسىمى دە توقتاپ ۇلت رەتىندە جويىلىپ كەتكەندەرى تاريحتان بەلگىلى. ال، قازىرگى قارقىنى قاتتى جاھاندانۋ ءۇردىس جاعدايىندا مۇنداي تايعاق نەگىزبەن ۇلت رەتىندە ساقتالىپ قالۋ ءتىپتى دە مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان دا ۇلت بولاشاعىن ويلايتىن جانداردىڭ شاماندىققا، نەمەسە شاماندىق «مۇسىلماندىققا» ءىش تارتىپ، يەك ارتۋلارى ءوزىن-ءوزى اقتامايتىن جاڭساق قادام بولىپ تابىلادى.
جوعارىداعى توپتاردان بايقالاتىن كەمشىلىكتەرگە بوي الدىرماي، بار ماسەلەدە دە سابىرمەن، پاراساتپەن، بىلىكتىلىكپەن ءىس جاساۋ، قانداي دا بولماسىن ۇشقارىلىق اتاۋلىدان ادا تازا يسلامعا ءتان ورتا كوزقاراستى ۇستانۋ مەشىت جاماعاتتان عانا كورىنىس تابۋدا. بۇل جاماعات تازا ءمازحابي اقيدا مەن فيقھتى نەگىز ەتىپ العان مۋفتياتتىڭ باسشىلىعىمەن كىلتيپانى كوپ ءدىن ماسەلەسىندە مەملەكەتپەن دە ءتىل تابىسىپ، وزگە توپتارمەن دە قارىم-قاتىناستى ۋشىقتىرماي، حالىقتى دا دىننەن شوشىتىپ الماۋعا تىرىسىپ، ساقتىقپەن ءىس جاساۋدا. وسى باعىتتا ولار شيركپەن دە كۇرەسىپ، بيدعاتتىڭ جاقسىسى مەن جامانىن اجىراتىپ، ءداستۇردىڭ شاريعاتقا سيىمدىلارىن سۇرىپتاپ، ءدىن ىستەرىندە شەكتەن شىقپاي بايىپتىلىق تانىتۋدا. مازحاب ءتارتىبى بويىنشا ءدىن ۇستانا وتىرىپ، مەملەكەتتىك، قوعامدىق ىستەردەن دە قالىس قالماۋدا. ءدىن ءىلىمىن يگەرە وتىرىپ، وزگە بىلىمدەرگە دە سىرت قاراماي زامان اعىمىنان قالىسپاۋدا. سول ارقىلى بۇل جاماعات يسلامنىڭ كەڭ دە پاراساتتى، سابىرلى دا ساليقالى، ورەلى دە ومىرشەڭ، تازا دا قايسار رۋحىن شىنايى تۇردە ۇستانۋدا دەسەك قاتەلەسە قويماسپىز.
جوعارىداعى توپتارعا قارايتىن بولساق مازحاب ۇستانامىز دەيتىن كەيبىر توپتاردىڭ مازحاب نەگىزدەرىن ورەسكەل بۇزىپ جۇرگەندەرىن بايقايمىز. جانە ولار بيلىك تاراپىنان دا، وزگە مەملەكەتتەردەگى ءمازحاب باسشىلىقتارى تاراپىنان دا مويىندالعان ەلىمىزدەگى ءمازحابتىڭ زاڭدى باسشىلىعىنا بوي ۇسىنبايتىندىقتارىن دا اڭعارامىز. شىن مانىندە مازحاب ۇستانۋ دەگەنىمىز مازحابتىڭ اقيداسى مەن فيقھىن ۇستانۋ عانا ەمەس، ول مازحاب نەگىزدەرىنىڭ تازالىعىن قورعايتىن، مازحاب جاماعاتى ءۇشىن اللا تاعالانىڭ الدىندا تىكەلەي جاۋاپكەرشىلىك الاتىن ءمازحابتىڭ زاڭدى باسشىلارىنا بوي ۇسىنۋ. سوندىقتان دا وزدەرىن ءمازحاب ۇستانۋشىلار ساناتىنا قوساتىن توپتاردى اقيدا مەن فيقھ ماسەلەلەرى تۇرعىسىنان عانا ەمەس، ءمازحابتاردىڭ زاڭدى باسشىلىقتارىنا باعىنىشتىلىق تۇرعىسىنان دا زەردەلەپ باسىن تۇپكىلىكتى اشىپ الۋ قاجەت. ويتكەنى، سونداي توپتاردىڭ وزدەرىنە عانا ءتان ءىس-ارەكەتتەرى جالپى مازحابتارعا تاڭىلىپ، سونىڭ سالدارىنان دا ءمازحابتار شيرك، سۇننەتپەن جۇرمەۋ، بيدعات، باسشىلارىنا كوزسىز ەرۋ ءتارىزدى نەگىزسىز ايىپتاردىڭ استىندا قالىپ زارداپ شەگۋدە. سوندىقتان دا مازحابتارعا ونداي توپتارمەن ءوز قارىم-قاتىناسىن انىقتاپ، ءوز قاتارلارىن لايىقسىز توپتاردان تازارتۋ قاجەت. بۇل ولارعا ناقتى ءوز ۇستانىمدارى مەن ءوز ىستەرى ءۇشىن عانا جاۋاپ بەرىپ، وزدەرىنە باعىنىشتى ناقتى نامازحاندار ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك الۋلارىنا مۇمكىندىك بەرەدى.
ءسوز سوڭىندا ايتىلاتىن جاي بۇل كوپشىلىككە ەلىمىزدەگى باستى ءدىني توپتار مەن ولاردىڭ ءوزارا قارىم قاتىناسى جونىندە جالپىلاما تۇردە بولسا دا قاجەتتى ماعلۇمات بەرۋ ماقساتىندا ءۇستىرت جاسالعان تالداۋ. جانە بۇل اۆتوردىڭ جەكە پىكىرى، ونىڭ الىپ-قوساتىن جەرلەرى ءوز ۋاقىتىمەن انىقتالا جاتار، بىراق وسىنىڭ ءوزى دە پاراساتتى جاندار ءۇشىن دۇرىس تاڭداۋ جاساۋلارىنا مۇمكىندىك بەرەدى دەپ ويلايمىن.
«qazaq.kz» cايتى
