بۇگىنگى تاڭدا ەكى مەملەكەتتە ءبولىنىپ-جارىلىپ قالعان اعايىنداردى، اسىرەسە قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنا بارىپ، قازاقستانداعى وتباسىنا ورالا الماي وتىرعان قازاقتاردى ءبىر-بىرىنە قوسۋدىڭ جالعىز جولى بار.

ول – قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنىڭ شەتەلدەردە تۇراتىن ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ اراسىنان تۋىستارىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا وتباسىن بىرىكتىرۋ ماقساتىندا قونىستاندىرۋ ءۇشىن شاقىرۋ.

2015 جىلى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە حالىقتىڭ جۇمىسپەن قامتىلۋى جانە كوش-قون ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭىنىڭ جوباسى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ماجىلىسىندە تالقىلانعان كەزدە مەنىڭ ەڭ ءبىر تابانداپ وتىرىپ زاڭعا كىرگىزگەن جاڭالىعىم – وسى «كوشى-قون شاقىرتۋى» تۋرالى باپ بولاتىن.

ناقتىلاپ ايتار بولساق، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» (2011 جىلعى 22 شىلدەدەگى №477-IV) زاڭىنىڭ «جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ قۇزىرەتى» دەگەن 15-بابىنا جاڭادان «قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنىڭ شەتەلدەردە تۇراتىن ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ اراسىنان تۋىستارىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا وتباسىن بىرىكتىرۋ ماقساتىندا قونىستاندىرۋ ءۇشىن شاقىرۋلارىن حالىقتىڭ كوشى-قونى ماسەلەلەرى جونىندەگى ۋاكىلەتتى ورگان ايقىندايتىن تارتىپپەن قارايدى جانە كۋالاندىرادى;»-دەپ 13-1- تارماق قوستىردىم.

بۇل شاقىرتۋ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بۇرىنعى دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ مينيسترلىگى قاعيداتىن جاساپ، 2016 جىلعى 13 قاڭتارداعى №13 بۇيرىعىمەن بەكىتتى. ول بۇيرىق قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ادىلەت مينيسترلىگىندە 2016 جىلى 11 اقپاندا №13054 بولىپ تىركەلدى.

ارينە، تالقىلاۋ بارىسىندا بۇل تارماقتىڭ زاڭ جوباسىنا ەنۋىن قوس قولداپ قولداعان، تىكەلەي ىقپال ەتكەن دەپۋتات نۇرتاي ساليحۇلى سابيليانوۆتىڭ، مەرۋەرت ايتقاجىقىزى قازبەكوۆانىڭ جانە جۇمىس توبىنىڭ جەتەكشىسى گۇلنار سۇلەيمەنقىزى سەيتماعانبەتوۆا حانىمنىڭ ەڭبەگىن ەرەكشە اتاپ وتكىم كەلەدى.

اتالعان باپ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىنا كىرگىزىلىپ، 2016 جىلدىڭ ءبىرىنشى قاڭتارىنان بەرى اتقارىلىپ كەلەدى. بۇل تۋرالى ەلباسى زاڭعا قول قويا سالىسىمەن «زاڭ تۇزەلدى قانداسىم، سەن دە تۇزەل» (http://abai.kz/post/42726 ) اتتى ماقالا جازىپ، ەگجەي-تەگجەلى تۇسىندىرگەم. بىراق، ەلەگەن ەشكىم بولعان جوق.

ەلەمەۋدىڭ دە ءوز سەبەبى بار. ويتكەنى، قىتايدا تۇراتىن قانداستارىمىزدى بۇرىن وقۋعا نەمەسە تۋىسشىلاۋ جولىمەن شاقىرتىپ كەلگەنبىز. قىتاي جاعى اياق استىنان مۇنداي شاقىرتۋلاردىڭ ءبارىن لاقتىرىپ تاستاپ، ءبىر پارشا حات جازىپ قازپوچتادان جىبەرە سالساق بولدى، تۋىستارىمىزدىڭ قولىنا شەتەلگە شىعۋ تولقۇجاتىن ۇستاتا قوياتىن كەڭدىك تانىتا قالدى.

«ساياساتى تۇراقسىز، قيتۇرقىسى كوپ قىتاي ەلى ءبىر كۇنى بۇل تارتىپتەن جالت بەرە قالسا، تۋىس-تۋعانىمىزدى قالاي شاقىرتامىز؟!» - دەگەن وي مەنى وسى باپتى زاڭعا قوستىرۋعا،  ءسويتىپ «كوشى-قون شاقىرتۋىن» تۇبەگەيلى زاڭداستىرۋعا يتەرمەلەگەن ەدى.

مىنە، سودان بەرى ەكى جىل وتە شىقتى. قىتايداعى قازاقتار ادام توزگىسىز قىسىم مەن قيناۋلارعا ۇشىراي باستادى. وتباسىمەن كوشىپ كەلىپ، ارعى بەتكە كەتكەن اعايىندار قايتىپ ورالا الماي قالدى. «قىتاي قازاعىن قۇتقارامىز!»، «بولىنگەن-جارىلعان وتباسىلاردى ءبىر-بىرىنە قوسامىز!!»-دەپ، ايعايلاپ جۇرگەن جىگىتتەرگە وسىنداي زاڭدى مۇمكىندىكتىڭ بار ەكەنىن ايتىپ، ءتۇسىندىرىپ ەدىم، ولاردىڭ ونى ورىنداۋعا ورەسى جەتپەدى.

ەندى، مىنە، سول ءبولىنىپ-جارىلىپ قالعان قانداستارىمىزعا وسى «كوشى-قون شاقىرتۋى» ەس قاتايىن دەپ تۇر. شىنى كەرەك، قىتايدا وتىرعان قازاقتاردى ۇيىرىنە قوسۋدىڭ وسىدان وزگە زاڭدى جولى جوق!

جاقىندا ەسىمىن «گۇلي» دەپ تانىستىرعان ءبىر قارىنداس الماتىدان تەلەفون شالىپ، ءوزىنىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن العانىن، قىتايدان تىركەۋىن وشىرگەنىن، ءوز تىركەۋىنىڭ استانا قالاسىندا ەكەنىن، بىراق قاراماي قالاسىندا تۇراتىن ەكى كىشكەنە (9 جانە 6 جاستاعى) ۇلىن قىتاي جاعى جىبەرمەي وتىرعانىن ايتىپ، زار ەڭىرەدى.

«حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىندا وسىنداي مۇمكىندىكتىڭ بار ەكەنىن، ول شاقىرتۋدى ءالى ەشكىم جاساتا قويماعانىن ايتىپ ەم، مىڭ بولعىر ومارقان گۇلي قارىنداسىم سول شاقىرتۋدى ءوزى باستاپ جاساۋعا بىردەن كەلىسە كەتكەنى.

استاناعا ۇشىپ كەلدى دە، زاڭنىڭ ءتيىستى بابىن قولىنا الدى دا، استانا قالالىق جۇمىسپەن قامتۋدى ۇيلەستىرۋ جانە الەۋمەتتىك باعدارلامار باسقارماسىنىڭ كوشى-قون بولىمىنە بارىپ، ەكى بالاسىنا ءوز اتىنان «كوشى-قون شاقىرتۋىن» جاساتۋدى باستاپ كەپ كەتتى...

ەكى اپتادا شاقىرتۋ تولىق ولشەممەن ءبىتىپ، گۇليدىڭ قولىنا ءتيدى.

«كوشى-قون شاقىرتۋىنىڭ» جالپى جاسالۋ بارىسى بىلاي:

ەگەر ءسىز قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىندا تۇراتىن تۋىسىڭىزدى شاقىرماقشى بولساڭىز:

1.ءوزىڭىز تۇرعان وبلىستىڭ جۇمىسپەن قامتۋدى ۇيلەستىرۋ جانە الەۋمەتتىك باعدارلامار باسقارماسىنىڭ كوشى-قون بولىمىنە بارىپ، شەتەلدەگى تۋىسىڭىزدى شاقىرتىپ الۋ تۋرالى ءوتىنىش جازاسىز;

2.جۇمىسپەن قامتۋدى ۇيلەستىرۋ مەكەمەسىنىڭ باستىعى ءوتىنىشىڭىزدى قابىلداپ، ءتيىستى شاقىرۋ كەستەنى تولتىرىپ، كۋالاندىرىپ، قولىن قويىپ، پەشەتىن باسىپ بەرەدى;

3.ءسىز ول شاقىرتۋدى قاي مەملەكەتكە جىبەرمەك بولساڭىز، سول ەلدىڭ مەملەكەتتىك تىلىنە اۋدارتىپ، نوتوريۋستان وتكىزەسىز;

4.نوتوريۋستان وتكەن شارىرتۋدى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى كونسۋلدىق قىزمەت دەپارتامەنتىنە اپارىپ، جۇمىسپەن قامتۋدى ۇيلەستىرۋ مەكەمەسى باسشىسىنىڭ قولى مەن پەشەتىن راستاتاسىز;

5.كونسۋلدىقتان وتكەن شاقىرتۋدى قازاقستانداعى قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ەلشىلىگىنە اپارىپ، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى كونسۋلدىق قىزمەت دەپارتامەنتى ديرەكتورىنىڭ قولى مەن پەشەتىن راستاتىپ، اپوستيل (باسقا مەملەكەتتە پايدالانىلاتىن كەيبىر قۇجاتتار ءۇشىن ارنايى باسىلاتىن شتامپ) قويدىراسىز.

وسى باسقىشتاردان ءوتىپ، مەملەكەتكە ۋاكىلدىك ەتەتىن قۇزىرلى مەكەمەلەردىڭ تاڭباسىمەن راستالعان شاقىرتۋدى ەشبىر مەكەمەنىڭ كەرى قايتارۋعا قۇقىعى جوق. سەبەبى، زاڭدا ايتىلعان ازاماتتاردىڭ وتباسىن بىرىكتىرۋ قۇقىعى – «ادام قۇقىقتارىنىڭ جالپىعا بىردەي دەكلاراتسياسىمەن» (http://adilet.zan.kz/kaz/docs/O4800000001#z0) بەكىتىلگەن. اتالعان دەكلاراتسيا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى باس اسسامبلەياسىنىڭ رەزوليۋتسياسىمەن 1948 جىلعى 10 جەلتوقساندا №217 ا (III) قابىلدانعان. سونداي-اق، بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنا مۇشە مەلەكەتتەردىڭ ءبارى بۇل دەكلاراتسياعا قول قويعان!

ايتپاقشى، شاقىرتۋ جاساتقان كەزدە زاڭناماداعى «تۋىستارىن» دەگەن سوزگە بولا، تەگى ءبىر تۋىستاردى شاقىرتۋمەن عانا شەكتەلۋگە بولمايدى!

تۋىس ءسوزىنىڭ اياسىنا اكەڭ، شەشەڭ، اعاڭ، ءىنىڭ، اپكەڭ، قارىنداسىڭ، ناعاشىڭ، جيەنىڭ، بولەڭ، اكەڭنىڭ اعاسى، اكەڭنىڭ ءىنىسى (كىشى اكەڭ) اكەڭنىڭ اپايى، اكەڭنىڭ قارىنداسى، ءوز بالالارىڭ، ايەلىڭ، قايىن جۇرتىڭ، قۇدا-جەگجاتىڭ – ءبارى قامتىلادى.

قىسقاسى، «قازاق – قارعا تامىرلى» حالىق. سۇراسا قالساڭ، قوينىڭدا جاتقان قاتىنىڭ قارىن بولەڭ بولىپ شىعادى.

سوندىقتان،  جۇمىسپەن قامتۋدى ۇيلەستىرۋ جانە الەۋمەتتىك باعدارلامار باسقارماسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى تۋىسىن شاقىرتۋعا كەلگەن اعايىنعا شەكتەۋ قويماۋى كەرەك!

قۇرمەتتى اعايىندار!

اتالعان «كوشى-قون شاقىرتۋىنىڭ» ومارقان گۇلي قارىنداسىم جاساتقان نۇسقاسىنىڭ كوشىرمەسىن وسى ماقالاما قوسا بەرىپ وتىرمىن. شاقىرتۋ ەكى پاراقتان ء(تورت بەتتەن) تۇرادى. ءبارىڭىز وسى ءبىر ۇلگىنى ساقتاي وتىرىپ، جوعارىداعى تارتىپپەن، تەك ءوز قولدارىڭىزبەن جاساتىڭىزدار!

بۇكىل دۇنيە جۇزىندە تارىداي شاشىراپ جۇرگەن قازاقتاردىڭ باسىن ۇلى دالا ەلىندە قوسۋعا ءناساپ ەتە گور، اللا!

اۋىت مۇقيبەك

05.04.2018

استانا

Abai.kz