جاتقان جەرى بەيىش بولعىر اباي اتامنىڭ ءىشى تولعان كەنىش، كەۋدەسى كەنەن بولعانىن ۋاقىت وتكەن سايىن سەزىنە تۇسەسىڭ. ءجىتى نازار سالىپ، ءجيى ۇڭىلگەن كىسى قوعامدى مازالاعان ءار نەنىڭ جاۋابىن تاۋىپ،  وز ومىرىنە باھرا الادى ەكەن.

اڭگىمەنى باستاماس بۇرىن;

بىرەۋلەر شەتەل اسىپ ىزدەپ جۇرگەن «ھيجرەت» پەن «جيھاد» تۋرالى مۇباراك ءماتىندى حاديستەردىڭ بىرىندە «وسيەت سۇراعان ءاناس يبن ماليكتىڭ اناسىنا ارداقتى اللا ەلشىسى (س.ع.س) كۇنالاردى تاستا، بۇل – ھيجرەتتىڭ ەڭ ابزالى. پارىزداردى ۇزبە، بۇل – جيھادتىڭ ەڭ ابزالى» دەپ (تاباراني، ءال-مۇعجامۋل-ءاۋسات) باياندالىپتى.

يمام اعزام ءابۋ حانيفا (ر.ا.) ءبىر جاعىنان داۋلەتتى ساۋداگەر بولعانىن بىلەمىز. بىردە يمام اعزامعا كەرۋەنى تونالعانى تۋرالى حابار جەتەدى. ونى ەستىگەن ءابۋ حانيفا (ر.ا.) ازدان سوڭ «ءالحامدۋليللا»، - دەپتى. الگى كىسى ءبىر اينالىپ كەلىپ، «تونالعان كەرۋەن سىزدىكى ەمەس ەكەن، كەرۋەنىڭىز امان-ەسەن»، - دەپ سۇيىنشىلەيدى. ءابۋ حانيفا (ر.ا.)  بۇل جولى دا از ۋاقىتتان سوڭ «ءالحامدۋليللا» دەيدى. مۇنى كورگەندەر عالىمنىڭ مىنا ىسىنە تاڭدانىس ءبىلدىرىپ: «سىزگە كەرۋەنىڭىز تونالدى دەگەندە قايعىرعاننىڭ ورنىنا «ءالحامدۋليللا» دەدىڭىز، كەرۋەنىڭىزدىڭ اماندىعىن ەستىگەندە، تاعى دا «ءالحامدۋليللا» دەدىڭىز. ءسىزدىڭ جۇزىڭىزدەن نە رەنىش، نە قۋانىش بايقالمادى»، - دەپ سۇراپتى. سوندا ءابۋ حانيفا (ر.ا.): «مەن كەرۋەن تونالعانىن ەستىگەندە جۇرەگىمدى تىڭدادىم. ول جايسىز حابارعا رەنجىگەن كەيىپ تانىتپاي، قالىپتى ىرعاعىنان اۋىتقىمادى. ال، جاقسى حاباردى ەستىگەندە دە قۋانعان سىڭاي تانىتپادى. جۇرەگىمنىڭ دۇنيە قىزىعىنا بايلانباعانىنا قۋانىپ، اللاعا شۇكىرشىلىك جاسادىم»،  - دەگەن ەكەن.

وسى جەردەن ءسال كىدىرىپ، حاكىم تۋرالى تۇششىمدى ەستەلىكتەردىڭ نە ايتاتىنىنا كەزەك بەرەيىك.

«اباي» جۋرنالىنىڭ 1992-جىلعى 3-سانىندا جاريالانعان «تۇراعۇلدىڭ ەستەلىكتەرىندە» مىناداي جولدار كەزدەسەدى:

«ۇلعايعان سايىن اكەمنىڭ اشۋى ازايىپ، جۇمساق تارتا بەردى. جاسى ۇلعايعان ادامنىڭ ءبارى دە جاسىپ، قايرات اجارى كەمىپ، جۇمسارماعى تابيعاتتىڭ جولى شىعار. بىراق، مەنىڭ اكەم وسى جۇمسارعاندىعىن ءبىر جاعىنان ءوزى ەڭبەك قىلىپ تاپتى دەپ بىلەمىن»، - دەيدى.

تۇراعۇل، «مەنىڭ جوعارىداعى اشۋىن وزى دە ءبىر جاعىنان ەڭبەك قىلىپ ازايتتى دەگەنىمنىڭ ءبىر سەبەبى» دەپ بۇل سوزىنە مىنا ءبىر وقيعانى دالەل قىلىپ ايتادى.

«1899 جىلى ماي ايىنىڭ باس كەزىندە، ۇلكەن اۋىلعا ء(دىلدا اپامىزدىڭ اۋىلىن ايتادى.  – و.س.) كەلىپ ەدىم. مەنىڭ سالەمىمدى الار-الماستان:

– بيىل سىرتقا شىعاسىڭدار ما؟ – دەدى.

ءبىز ەلدىڭ بەلگىلى جايلاۋى شىڭعىس تاۋىنىڭ سىرتىنا، قىستاۋىمىزدىڭ قاشىقتىعىنان شىعا الماي، جازدى كۇنى باۋىرداعى كۇزەكتەردى جايلاپ جاتا بەرەتۇعىنبىز.

مەن:

– تۇيەمىز از، جۇگىمىز سىيمايدى عوي، – دەدىم.

– ولاي بولسا، مەن تۇيە جيناپ بەرەيىن، جايلاۋعا كوشىڭدەر، – دەدى. سول ارادا سىيلاس ەسىرگەپ دەگەنگە ءبىر جىگىتتى جىبەردى.

ءۇش-ءتورت تۇيە بەرسىن، ءبىزدىڭ كىشى اۋىل (ايگەرىم اپامىزدىڭ اۋىلى. – و.س.) سىرتقا ارتىپ شىعادى. تۇيەسىن اقساتپاي، جاۋىر قىلماي بەرگىزەمىن، – دەپ جىبەرگەن جىگىتى بارىپ كەلدى دە:

–  تۇيەم جوق دەپ ايتادى، – دەدى...

بۇل ەسىرگەپ ءبىزدىڭ ىرعىزبايدىڭ ءتورت بالاسىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ازى، ناشارى جورتار دەگەن كەنجە بالاسى بولادى. سول جورتاردىڭ ارقات دەگەن ۇلىنىڭ ەكى بالاسىنىڭ ءبىرى – ەسىرگەپ. ەسىرگەپكە ورتاشا داۋلەت بىتكەن سوڭ، جورتار بالالارىنىڭ ەرگەنىنەن قاشىپ، ەكى-ءۇش جىلدان بەرى مەنىڭ اكەمنىڭ قاسىن قىستاپ، جاز بولسا جانە جايلاپ، كۇزەپ ءجۇرۋشى ەدى. اكەم الگى جاۋاپتى ەستىگەن سوڭ، ازىراق ۇندەمەي وتىردى دا، ازدان سوڭ باسىن كوتەرىپ:

– ءيا، قۇداي! بەرگەنىڭە تاۋبە، مەن مۇسىلمان ەكەنمىن. وسى ەسىرگەپ تاڭىربەردىنىڭ قاسىندا وتىرىپ، تاڭىربەردى تۇيە سۇراتىپ جىبەرسە، «تۇيەم جوق» دەپ ايتا الماس ەدى. بۇل تۇيەمدى بەرمەگەنىمە اباي اشۋلانبايدى دەپ، مەنىڭ مىنەزىمنىڭ جۇمساقتىعىنا سەنىپ بەرمەدى، – دەپ قاتتى قۋاندى».

جۇمساقتىق اللا ەلشىسىنەن (س.ع.س.) اممە ادام بالاسىنا ۇلگى ەكەنىن كوپ ايتساق تا وسى «ءوزىمىز ەڭبەك قىلىپ تابارعا» كەلگەندە شابان ەكەنىمىزدى قايدان جاسىرايىق. ياعني، «ۇلكەن جيھاد» جاساۋعا كەلگەندە كەجەگەمىز كەيىن تارتىپ، ءوز مىنىمىزبەن كۇرەسۋگە قاۋقارسىز، دارمەنسىز بوپ قالامىز.

بىردە اللا ەلشىسى (س.ع.س.) سوعىستان شارشاپ، شالدىعىپ كەلە جاتقان ساحابالارىنا: «ءبىز قازىر كىشى جيھادتان ۇلكەن جيھادقا بەت الدىق،» - دەيدى. ساحابالارى «ۇلكەن جيھادتىڭ» نە ەكەنىن سۇراعاندا، «ول – ءوز ناپسىڭمەن كۇرەس» دەپ تاعىلىم بەرگەن ەكەن. (بايحاقي، ءاز-زۋحدۋل-كابير)
ال، تاعى ءبىر حاديستە «ءمۇجاھيد (جيھاد جاساۋشى) - اللا تاعالانىڭ بۇيرىقتارىن ورىنداۋ تۇرعىسىندا ءوز ناپسىسىمەن جيھاد جاساۋشى (كۇرەسۋشى)» (تيرميزي، ءزۇحد، 164) دەيدى. مىنە، ناعىز «جيھاد».

دەمەك، اباي اتامىز وسىنى جاقسى بىلگەن. ءوزىنىڭ ناشار مىنەزدەرىنەن جۇمساقتىققا قاراي ءوز ەڭبەگىمەن ھيجرەت جاساسا، اشۋىن جۇتىپ، جۇرەگىن تىڭداپ، بايسال تارتۋ جولىندا ءوز ناپسىسىمەن كۇرەسىپ «جيھاد» جاساعان.

وسىنى بىلمەگەن بالالار شەتەلگە «ھيجرەت» ەتىپ، «جيھادتى» ىزدەپ ساياسي ويىنداردىڭ ورتاسىندا ءومىرىن وققا بايلاپ، اداسىپ ءجۇر عوي. اتتەڭ، ولار ابايدى وقىعاندا...

ورازبەك ساپارحان

Abai.kz