ايەلدەردىڭ زەينەتاقى جاسى كەزەڭ-كەزەڭىمەن كوتەرىلەدى
"قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا زەينەتاقىمەن قامسىزداندىرۋ تۋرالى" 2013 جىلعى 21 ماۋسىمداعى قازاقستار رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنا سايكەس وسى جىلعى شىلدە ايىنان باستاپ زەينەتاقى جۇيەسىندە وزگەرىستەر ەنگىزىلۋ كۇتىلۋدە. بۇل كوپتەگەن ازاماتتاردى قىزىقتىرادى: ولار «زەينەتكە قالاي شىعامىز؟»، «زەينەتاقى تولەمدەرىنىڭ مولشەرىن قالاي سانالادى؟» دەگەن سۇراقتاردى ءجيى قويادى. بىز وسى جانە وزگە دە سۇراقتارعا جاۋاپ الۋ ءۇشىن الماتى قالاسى بويىنشا «الەۋمەتتىك تولەمدەر ۆەدومستۆوارالىق ەسەپتەۋ ورتالىعى» دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى بوكيجانوۆا فاريدا ماراتقىزىنان سۇقبات الدىق:
ءتىلشى: − فاريدا ماراتقىزى، الداعى وزگەرىستەر تۋرالى قىسقاشا ماعلۇمات بەرە كەتسەڭىز.
فاريدا ماراتقىزى: − الدىمەن «زەينەتاقى» ۇعىمىنا تۇسىنىك بەرەيىن: «زەينەتاقى دەپ – مەملەكەتتىڭ ءوز ازاماتتارىنا زاڭ بويىنشا بەلگىلەنگەن زەينەت جاسىنا كەلۋىنە بايلانىستى 1. جاسىنا بايلانىستى تولەنەتىن زەينەتاقى تولەمدەرىنىڭ; 2. ەڭبەك سىڭىرگەن جىلدارى ءۇشىن جانە بىرىڭعاي نەمەسە ەرىكتى جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنان تولەنەتىن زەينەتاقى تولەمدەرىنىڭ جيىنتىعىن ايتامىز». ياعني، بۇل − ەلىمىزدىڭ بارلىق ازاماتتارى زەينەت جاسىنا كەلۋىنە بايلانىستى مەملەكەت قامقورلىعىنا الىنادى دەگەندى بىلدىرەدى. وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، ەلىمىزدە ەرلەردىڭ زەينەتكەرلىك جاسى 63 جاس بولىپ سانالادى. ال ايەل ازاماتتارىمىزعا قاتىستى 2018 جىلدىڭ 1-ءشى قاڭتارىنان باستاپ ولاردىڭ جاسىن كەزەڭ-كەزەڭمەن كوتەرۋ قاراستىرىلعان. ول قر زەينەتاقىمەن قامسىزداندىرۋ تۋرالى» زاڭىنىڭ 11-ءشى بابىمەن رەتتەلگەن. ونى مىنا كەستەدەن كورۋگە بولادى. ايەلدەردىڭ زەينەتكەرلىك جاسىنىڭ كەزەڭ-كەزەڭمەن كوتەرىلۋى:
- 2018 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ - 58,5 جاسقا تولعاندا;
- 2019 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ - 59 جاسقا تولعاندا;
- 2020 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ - 59,5 جاسقا تولعاندا;
- 2021 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ - 60 جاسقا تولعاندا;
- 2022 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ - 60,5 جاسقا تولعاندا;
- 2023 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ - 61 جاسقا تولعاندا;
- 2024 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ - 61,5 جاسقا تولعاندا;
- 2025 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ - 62 جاسقا تولعاندا;
- 2026 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ - 62,5 جاسقا تولعاندا;
- 2027 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ - 63 جاسقا تولعاندا.
ياعني، بۇل شارا 2027 جىلعا دەيىن سوزىلىپ، 10 جىل ىشىندە جىل سايىن 6 ايعا كوتەرىلىپ وتىرادى. مەملەكەت بۇل قادامدى حالىقتىڭ پىكىرىن ەسكەرە وتىرىپ، ايەلدەردىڭ زەينەتاقى جاسىن كوتەرۋدى مەيلىنشە «جۇمساق تۇردە» ىسكە اسىرۋ ءۇشىن جاساپ وتىر.
ەلىمىزدىڭ بارلىق ازاماتتارى قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 28-بابىنا سايكەس قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتىنا اۋىرعان، مۇگەدەك بولعان جاعدايدا، اسىراۋشىسىنان ايىرىلعان جاعدايدا جانە وزگە دە زاڭدى نەگىزدە ەڭ تومەنگى جالاقى مەن زەينەتاقىعا، جاسى بويىنشا الەۋمەتتىك قامتاماسىز ەتۋگە كەپىلدىك بەرىلەتىنىن بىلۋلەرى ءتيىس.
سونىمەن قاتار، ەگەر زاڭداردا جانە حالىقارالىق شارتتاردا وزگەشە كوزدەلمەسە − قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارى، شەتەلدىكتەر جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىندا تۇراقتى تۇراتىن ازاماتتىعى جوق ادامداردىڭ زەينەتاقى تولەمدەرىن الۋعا قۇقىعى بار.
ءتىلشى: − وسى جەردە «شەتەلدىكتەر» دەگەن سۇراق تۋادى. ولارعا زەينەتاقى قالاي بەرىلەدى؟ ال شەت ەل ازاماتتىعىن العان قازاقستاندىقتار شە؟
فاريدا ماراتقىزى: − «زەينەتاقى تۋرالى» زاڭنىڭ 2-ءشى بابىنا سايكەس، زەينەتاقى الۋعا تەك قازاقستان ازاماتتارى عانا قۇقىلى. سونىمەن قاتار، ۇزاق جىلدار قازاقستاندا تۇرىپ، وسى مەملەكەتتە جۇمىس جاساعان شەتەلدىكتەر مەن ازاماتتىعى جوق ازاماتتار دا زەينەتاقى الا الادى. بىراق ول ءۇشىن شەتەلدىك ازاماتتىڭ تۇراقتى تۇرۋعا رۇقسات بەرەتىن ىقتيار حاتى بولۋى مىندەتتى. ەلىمىزگە ۋاقىتشا تۇرۋعا كەلگەن شەتەلدىكتەرگە، نەمەسە، ازاماتتىعى جوق ازاماتتارعا زەينەتاقى بەرىلمەيدى.
ءتىلشى: − قازىر زەينەت جاسىنا كەلۋشىلەردىڭ باستى سۇراعى − زەينەتاقىنىڭ ەسەپتەلۋ ءتارتىبى بولىپ وتىر. ولارعا نە ايتامىز؟
فاريدا ماراتقىزى: − الدىمەن مىنا كەستەمەن مۇقيات تانىسىپ العان ءجون:
| ەڭبەك ءوتىلى | بەلگىلەنگەن كۇنكورىس دەڭگەيىنە قاتىستى پايىزدىق ۇلەسى | 01.07.2018 ج. باستاپ تولەنەتى بازالىق زەينەتاقى مولشەرى |
| <10,=10 | 54% | 15274 |
| 11 | 56% | 15840 |
| 12 | 58% | 16405 |
| 13 | 60% | 16971 |
| 14 | 62% | 17537 |
| 15 | 64% | 18102 |
| 16 | 66% | 18668 |
| 17 | 68% | 19234 |
| 18 | 70% | 19799 |
| 19 | 72% | 20365 |
| 20 | 74% | 20931 |
| 21 | 76% | 21496 |
| 22 | 78% | 22062 |
| 23 | 80% | 22628 |
| 24 | 82% | 23193 |
| 25 | 84% | 23759 |
| 26 | 86% | 24325 |
| 27 | 88% | 24890 |
| 28 | 90% | 25456 |
| 29 | 92% | 26022 |
| 30 | 94% | 26587 |
| 31 | 96% | 27153 |
| 32 | 98% | 27719 |
| 33 | 100% | 28284 |
مۇندا ادامنىڭ بازالىق زەينەتاقىسى ونىڭ ەڭبەك وتىلىمەن تىعىز بايلانىستى ەكەنى كورسەتىلگەن. ول شىلدە ايىنان كەيىن ونىڭ كولەمى 15 274 تەڭگەدەن 28 284 تەڭگە ارالىعىندا بولىپ وزگەرەدى. بىراق جوعارعى مولشەردە بولۋ ءۇشىن سىزدە كەمىندە 33 جىل ەڭبەك ءوتىلى بولۋى ءتيىس. ودان كەم بولعاندا ول كورسەتكىش ءاربىر جىل سايىنعا شاققاندا 2 پايىز كەمىپ وتىرادى. مىسالى، 10 جىل ەڭبەك وتىلىنە 54% بولسا، ودان كەيىنگى ءار جىلعا 2%-دان قوسىلادى. ەگەر ەڭبەك ءوتىلىڭىز 20 جىل بولسا، وندا 10جىل ءۇشىن سىزگە تاعايىندالعان 54%-عا تاعى 20 % قوسىلادى. ءسويتىپ، ءسىز 74%-عا يە بولاسىز. سوندا مىنا كەستەدەگىدەي، ءسىزدىڭ بازالىق زەينەتاقىڭىز 20 931 تەڭگەنى قۇرايدى. شىلدە ايىنان باستاپ ەرلەر 63 جاستان زەينەتكە شىعا بەرەدى، ال ايەلدەرگە 58 جاس 6 اي بولۋى كەرەك. تاعى ءبىر ناقتى مىسال كەلتىرەيىن: بيىلعى جىلى (2018 جىل) ەر ازاماتتاردىڭ 1955 جىلعى تۋمالارى زەينەتكە شىعىپ جاتىر. ونى 1972 جىلى 17 جاسىندا مەكتەپ ءبىتىرىپ، جۇمىسقا كىردى دەپ ساناساق، ونىڭ ەڭبەك وتىلىنە اسكەر قاتارىندا، وقۋدا بولعان ۋاقىتىن قوسقاندا − 01.01. 1998 جىلعا دەيىن 25 جىلدى قۇرايدى. سوندىقتان ونىڭ بازالىق زەينەتاقىسى 23 759 تەڭگە بولادى. ال 1998 جىلدان كەيىنگى سانالاتىن زەينەتاقى مولشەرى ونىڭ جيناقتاۋشى زەينەتاقى جۇيەسىنە قاتىستى انىقتالادى. ول جيناقتاۋشى قورلاردان الىنعان قۇجاتتار ارقىلى بەكىتىلەدى. ەگەر جزش جوق بولسا، زەينەتكەر 01.01. 1998 جىلعى ەڭبەك ءوتىلى مولشەرىندە قالا بەرەدى. بىراق زەينەتاقى ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنەن ياعني 15 274 تەڭگەدەن از بولمايدى. نازار اۋدارتىن ءبىر ماسەلە − قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «سالىق جانە باسقا دا بيۋدجەتكە مىندەتتى تولەمدەر تۋرالى» كودەكسىنىڭ 160-بابى 3) تارماقشاسىنا سايكەس بجزق-دان بەرىلەتىن زەينەتاقى تولەمدەرى تولەم كوزىنەن جەكە تابىس سالىعى (بۇدان ءارى – جتس) سالىناتىن تابىس تۇرىنە جاتاتىنى.
ءتىلشى: − كەيدە، ەرلەردىڭ زەينەتكەرلىك جاسى جۋىردا 65 جاسقا دەيىن ۇزارتىلادى دەگەندى ەستىپ قالامىز. مىسالى، 63 جاسقا ىلىگەتىندەر 1959 جىلعىلار، ال 1960 جىلدا تۋىلعاندار 65 جاستان باستاپ شىعا باستايدى دەگەن ءسوز شىقتى. وسى راس پا؟
فاريدا ماراتقىزى: − ءبىزدىڭ قولىمىزدا قازىر مۇنداي قۇجاتتار جوق. سوندىقتان كۇن تارتىبىندە ونداي ماسەلە تۇرعان جوق دەپ سانايمىن.
ءتىلشى: − ايەلدەردىڭ ەڭبەك وتىلىنە بالاعا بولگەن ۋاقىتى كىرە مە؟
فاريدا ماراتقىزى: − ءيا، كىرەدى. ەلىمىزدە 5 بالا تاپقان نە بولماسا بالا اسىراپ الىپ، ولاردى سەگىز جاسقا دەيىن تاربيەلەپ وسىرگەن ايەلدەردىڭ زەينەتكەرلىك جاسى 53 جاس دەپ بەلگىلەنگەن. مەملەكەت بالا تاربيەسىندەگى ايەلدەرگە ءار بالا ءۇشىن 3 جىل ەڭبەك ءوتىلى ساناققا الادى. بىراق ونىڭ جالپى مولشەرى 12 جىلدان اسپايدى. ونىڭ ۇستىنە، 1949 جىلدىڭ 29 تامىزىنان 1963 جىلدىڭ 5 شىلدەسىنە دەيىن قاۋىپتى جانە رادياتسيالىق ايماقتاردا 5 جىل تۇرعاندارى انىقتالسا، ولارعا 45 جاستان زەينەتكە شىعۋعا رۇقسات ەتىلگەن.
ءتىلشى: − ولار الدەقاشان زەينەتكە شىعىپ العان جوق پا؟
فاريدا ماراتقىزى: − نەگە ولاي دەيسىز؟ مىسالى، قازىرگى ەرەجە بويىنشا 1963 جىلعى تۋىلعان ەر ازاماتتاردىڭ زەينەتكە شىعۋىنا ءالى 8 جىل ۋاقىت بار ەكەن. ال، ەگەر، ولار اتالعان مەرزىمدە رادياتسيالىق ايماقتا تۇرعانىن انىقتاي السا − قازىردەن باستاپ زەينەتكەر اتالادى ەمەس پە؟ ونداي ادامدار بولۋى مۇمكىن.
ءتىلشى: − فاريدا ماراتقىزى، سىزگە بەرگەن سۇقباتىڭىز ءۇشىن راحمەت. مەملەكەتتىڭ دامۋى ونىڭ زەينەتكەرلەرگە، بالالارعا، مۇگەدەكتەرگە دەگەن قاتىناسىمەن باعالانادى. الەۋمەتتىك ماڭىزدى بۇل سالادا بيۋروكراتيالىق كەدەرگىلەر مەيلىنشە ازايىپ، قارتتارىمىز بەن وزگە الەۋمەتتىك قومقورلىققا ءماجبۇر توپتاعى ادامداردىڭ ءومىرى جاقسارا ءتۇسۋى ءۇشىن جاساپ جاتقان ەڭبەكتەرىڭىز جەمىستى بولسىن.
ءابدىراشيت باكىرۇلى
Abai.kz
