بىشكەكتە بيوتۋالەت سالىپ ءجۇرىپ سالاڭ ەتىپ قازاقستانعا كەلە سالعان ماشكەۆيچ دەگەن كىسى از ۋاقىتتىڭ ىشىندە اليۋميني ءونىدىرىسىن باۋىرىنا باسىپ الەم الپاۋىتتارىنىڭ قاتارىنا بارىپ تۇرا قالدى. بايىدى. جەر بەتىندەگى اسا ءىرى بايلاردىڭ ءتىزىمىن جاساپ وتىراتىن  «فوربس» جۋرنالىنىڭ  تۇراقتى كەيىپكەرىنە اينالدى. ماشكەۆيچ، شوديەۆ، يبارگيموۆ  وداعىنان قۇرىلعان ەۋرازيالىق توپ  قازىر قازاقتى قازاققا ايداپ سالىپ، بيلىكتى الاقانىندا ۇستايدى.  قازاقستاندا وتكەن سايلاۋلاردىڭ قاي-قايسىسىنا بولماسىن «ەۋرازيالىقتار» ەنتەلەي ەنىپ، ەكپىندى پارمەن ەتۋمەن كەلەدى. عالىمجان جاقيانوۆ سياقتى جىگىتتەردىڭ ارىنىن باسىپ، القىمىنان العان دا  وسى توپ ەكەنىن بىلەتىن جۇرت جاقسى بىلەدى. ەندى مىنە، سويتكەن مىقتىلاردىڭ سەركەسى ماشكەۆيچ يزرايلگە رەپاتريانت، بىزشە ايتقاندا ورالمان مارتەبەسىن الىپ بارا جاتىر (قاراڭىز: «ماشكەۆيچ وتانىنا ورالمان بولىپ ورالدى. «اباي.كز» http://old.abai.kz/node/7074»). نەگە؟ ماشكەۆيچكە رەپاتريانت مارتەبەسى نە ءۇشىن كەرەك بولا قالدى؟ ساراپشىلارىمىز بىلاي دەيدى:

ءۋاليحان قايسار، ساياساتكەر:

بىشكەكتە بيوتۋالەت سالىپ ءجۇرىپ سالاڭ ەتىپ قازاقستانعا كەلە سالعان ماشكەۆيچ دەگەن كىسى از ۋاقىتتىڭ ىشىندە اليۋميني ءونىدىرىسىن باۋىرىنا باسىپ الەم الپاۋىتتارىنىڭ قاتارىنا بارىپ تۇرا قالدى. بايىدى. جەر بەتىندەگى اسا ءىرى بايلاردىڭ ءتىزىمىن جاساپ وتىراتىن  «فوربس» جۋرنالىنىڭ  تۇراقتى كەيىپكەرىنە اينالدى. ماشكەۆيچ، شوديەۆ، يبارگيموۆ  وداعىنان قۇرىلعان ەۋرازيالىق توپ  قازىر قازاقتى قازاققا ايداپ سالىپ، بيلىكتى الاقانىندا ۇستايدى.  قازاقستاندا وتكەن سايلاۋلاردىڭ قاي-قايسىسىنا بولماسىن «ەۋرازيالىقتار» ەنتەلەي ەنىپ، ەكپىندى پارمەن ەتۋمەن كەلەدى. عالىمجان جاقيانوۆ سياقتى جىگىتتەردىڭ ارىنىن باسىپ، القىمىنان العان دا  وسى توپ ەكەنىن بىلەتىن جۇرت جاقسى بىلەدى. ەندى مىنە، سويتكەن مىقتىلاردىڭ سەركەسى ماشكەۆيچ يزرايلگە رەپاتريانت، بىزشە ايتقاندا ورالمان مارتەبەسىن الىپ بارا جاتىر (قاراڭىز: «ماشكەۆيچ وتانىنا ورالمان بولىپ ورالدى. «اباي.كز» http://old.abai.kz/node/7074»). نەگە؟ ماشكەۆيچكە رەپاتريانت مارتەبەسى نە ءۇشىن كەرەك بولا قالدى؟ ساراپشىلارىمىز بىلاي دەيدى:

ءۋاليحان قايسار، ساياساتكەر:

ماشكەۆيچ بۇگىنگى بيلىكتىڭ كۇنى باتىپ، كۇشى السىرەپ كەلە جاتقانىن سەزىپ وتىر. سوندىقتان كاپيتالىنىڭ ءبارىن سىرتقا شىعارىپ الىپ ەندى ءوزى دە تايىپ تۇرماقشى. يزرايل ازاماتتىعى وعان سول ءۇشىن كەرەك بولا قالدى. ماشكەۆيچ بيلىكتىڭ السىرەگەنىمەن قوسا مەملەكەتشىل جاڭا كۇشتەردىڭ باس كوتەرە باستاعانىن دا قاپىسىز ۇققان سياقتى. ەرتەڭ ونىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىن بىلىقتىرعان ىسىنە سۇراۋ بولادى. سوندىقتان مىنە، ورالمان مارتەبەسىن يەلەنىپ يزرايلگە كەتىپ بارادى. ايتپەسە، باسقا قانداي سەبەبى بار دەپ ويلايسىز؟ ەل-امان، جۇرت تىنىش. بىرەۋ تاپ بۇگىنگە دەيىن ونىڭ ىسىنە، كاسىبىنە ارالاسىپ، قول سۇققان ەمەس. بار ماسەلە جوعارىداعى مەن ايتقان جايتتاردان شىعادى.

ءامىرجان قوسانوۆ، «ازات» جسدپ پارتياسىنىڭ باس حاتشىسى:

ماشكەۆيچ مىرزانىڭ ەۆرەي مەملەكەتىندە رەسمي تۇردە «ورالمان» كۋالىگىن الۋى - قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ عانا ەمەس، قوعامدىق-ساياسي ءومىرىنىڭ ايتۋلى وقيعاسى! بۇل - قازاق جەر بايلىعىن شەتەلگە ساتۋ ارقىلى ميللياردتارىن قۇراعان وليگارحتاردىڭ ەرتەڭگى قام-قارەكەتىنىڭ العاشقى نىشاندارى دەسەك تە بولادى.

ادام جايلى وتىرعان جەرىنەن ۇدەرە كوشە مە؟ ەل امان، جۇرت تىنىشتا جاسالىپ جاتقان بۇل نە تىرلىك؟ مەنىڭشە، بۇنداي قارەكەتتەر - پوستنازارباەۆ كەزەڭى الدىنداعى العاشقى دايىندىقتار. ويتكەنى، بۇعان دەيىن كوپ نارسەگە كوزى جەتە بەرمەگەن قوعامدىق پىكىر، ونىڭ ىشىندە قازاقي قوعامدىق وي، بۇگىندە كوپ نارسەگە قانىق. كىمنىڭ قالاي، نە سەبەپتى «فوربس» جۋرنالىنىڭ ميللياردەرلەر تىزىمىنە ەنىپ جاتقانىن قاراپايىم حالىق بىلمەيدى ەمەس، بىلەدى! «نەگە تۋمىسىنان قازاقستان ازاماتتارى ەمەس، كولدەنەڭ كوك اتتىلار باسىمىزعا سەكىرىپ ءجۇر؟»، - دەگەن ساۋالدار قويىلا باستاعانى قاشان! مىنە، كەشە ءيزرايلدىڭ ابسوربتسيا مينيسترىلىگىندە ماشكەۆيچ العان «توشاۆ حوزەر» («ورالمان ازامات») كۋالىگى - وسىناۋ تەندەنتسيانىڭ ءورشۋ تۇسۋىنەن تۋعان ۇرەيدىڭ بەرگى بەلگىسى!

مەنىڭشە، ماسكەۋدەن تاۋەلسىزدىك العان كەزدەن بەرى ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ جاساعان بارلىق ۇلكەندى-كىشىلى قاتەلىكتەرى ءبىر توبە بولسا، كەشەگى كەڭەس حالىق شارۋاشىلىعىنىڭ ىرگەتاسى بولعان ەل ەكونوميكاسىنىڭ ەڭ سۇبەلى بولىكتەرىن شەتەل-سىماق «ينۆەستورلاردىڭ» قولىنا ىڭ-شىڭسىز بەرە سالۋى - بولەك ءبىر توبە. كەرەك دەسەڭىز، بولەك ءبىر اڭگىمە!

ولار تەك قانا شىلقىپ بايىپ جاتقان جوق. ات توبەلىندەي توپ تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ساياسي ءومىرىنىڭ شەشۋشى فاكتورىن اينالدى! كونستيتۋتسيادا اتالماعان وسى توپ كوسنتيتۋتسيانىڭ ءوزىن ءوز قالاۋىنشا وڭدى-سولدى وزگەرتىپ تۇر! بيلىكتىڭ ءوزى ولاردىڭ جۇمسا، جۇدىرىعىندا، اشسا، الاقانىندا بوپ قالدى! ويتكەنى ول توپتىڭ قولىنىڭ ءوزى - بەرەگەن!

ولار كىمنىڭ ۇكىمەت نە مينيسترلىك باسقاراتىنىنا ىقپال جاسايدى. ءوز اكىمدەرىن تاعايىندايدى. زاڭداردىڭ مازمۇنىنا دا بەلسەنە ارالاسىپ ءجۇر. اسىرەسە، ءوز بيزنەسىنە قاتىستى تۇستارىن جەڭىلدەتۋگە باعىتتالعان باپتاردى. كەشەگى ءدال وسى ماشكەۆيچ باستاعان توپتىڭ دەربەس ساياسي پارتيا قۇرىپ، پارلامەنت تورىندە قونجيىپ وتىرعانى دا ۇمىتىلا قويعان جوق. تالاي قانداسىمىز سول پارتياعا كىرىپ، سول توپتىڭ ءلوببيسى بولعانى دا ءالى ەستە (قازىر سولاردىڭ كوبىسى بىزگە حالىقتىق تۇرعىدان اقىل ايتقىسى كەلەتىنىن قايتەرسىڭ). الاش ازاماتتىرىن شومىشتەن قاققان ول پارتيانىڭ «ازاماتتىق» دەپ اتالعانى دا - باسقا سەكىرۋشىلىك بولدى!

«مەن ءومىر بويى يزرايلدىك بوپ كەلەمىن! ۋاقىتىمنىڭ كوپ بولىگى وسىندا ءوتىپ جاتىر. وتباسىم دا كوبىنەسە وسىندا. مەن يزرايلدى سۇيەمىن جانە مەن وسىندا باقىتتى سەزىنەمىن!»، - دەگەن سىڭايدا پىكىر ءبىلدىرىپتى اناۋ كۇنى ورالمان-وليگارح ءوز سۇحباتىندا. سۇيسە، ءسۇيسىن، تۇرسا، تۇرسىن ءوز اتاجۇرتىندا. وعان ءبىزدىڭ جانە ءبىزدىڭ جەر بايلىعىمىزدىڭ نە قاتىسى بار؟! كورەر ەدىك، قازاقتىڭ پايدالى قازباسىن ساتۋدان تاپقان 3,3 ميلليارد دوللارىسىز ونىڭ قانداي باقىتتى بولارىن!

ءوز سوزىندە وليگارح «يزرايل ەكونوميكاسىنا قوماقتى ينۆەستيتسيا سالماق ويىم بار!»،-دەپتى. قازاق توپىراعىندا تاپقان مول قارجىسىن ەڭ الدىمەن وسىندا جۇمساماي ما؟ ماسەلەن، اتىشۋلى ENRC توبىن تەحنولوگيالىق جاعىنان دامىتىپ، جۇمىسشىلارىنىڭ ەڭبەك ەتۋ جانە الەۋمەتتىك جاعدايىن تۇزەپ دەگەندەي.

ارينە، كەز كەلگەن ەل شەتەل ينۆەستيتسياسىن تارتۋى ابدەن ورىندى. بىراق ول ىشىكى ينۆەستيتسيا تابىلماي جاتسا عانا جانە اشىق تا باسەكەلەس جاعدايدا جۇرگىزىلۋى ءتيىس. شەتەلدىك ەمەس، وتاندىق ينۆەستورلارعا باسىمدىلىق بەرىلۋى قاجەت! ال شەتەلدىك ينۆەستيتسيا تارتىپ جاتساق، اتى-ءجونى بۇرىن بەلگىسىز ەمەس، بەدەلدى، حالىقارالىق زاڭداردى ورىنداپ جۇرگەن، برەندى امبەگە ايان كومپانيالارمەن جۇمىس ىستەۋىمىز كەرەك. ول نارسە بىزدە جوق! بۇگىنگى ماشكەۆيچكە قاتىستى جاعدايات سول مۇزتاۋدىڭ سۋ بەتىندە كورىنەر تۇسى عانا.

سوڭعى ايتارىم مىناۋ: باسقا مەملەكەت ازاماتتارىن قويشى، قالتاسى قامپيعان قازاقستان ازاماتتارىنىڭ ىشىندە ءدال وسىنداي كۋالىكتەرى مەن شەتەلدەگى تۇرار جايى مەن اتقارار بيزنەسى جوق دەپ كىم كەسىپ-ءپىشىپ ايتا الادى. ءوز باسىم ولاي دەپ ايتا المايمىن!

راسۋل جۇمالى، ساياساتتانۋشى:

-الەكساندر ماشكەۆيچتىڭ يزرايلدەن ورالمان مارتەبەسىن العانى تۋرالى حاباردى ەستىگەن جوقپىن. ونداي حابار بولا قالعان كۇننىڭ وزىندە، قازاقستاندا بولۋى مۇمكىن وزگەرىستەردى ونىمەن بايلانىستىرمايمىن. بىرىنشىدەن، ماشكەەۆيچتىڭ ءيزرايلدىڭ ازاماتى ەكەنىن جانە قولىندا سول ەلدىڭ تولقۇجاتى بار ەكەنى باياعىدان بەلگىلى. ول جايىندا باق -ى جازعان. ءبىزدىڭ ەلدە باسقا ەلدىڭ ازاماتتىعىن العان قالتالى ادامدار ماشكەەۆيچپەن شەكتەلمەيدى. نەگىزى بۇل ءبىزدىڭ ىشكى زاڭدارىمىزعا قايشى كەلەدى. قوس ازاماتتىق قازاقستاندا زاڭسىز بولىپ تابىلادى. بىراق، وكىنىشكە قاراي زاڭ تالاپتارى ءىس جۇزىندە ورىندالا بەرمەيدى. وعان ماشكەۆيچتىڭ جاعداي كۋا. ال، ەندى بۇ كىسىنىڭ باياعىدان بەرى يزرايلمەن، اقش-پەن تىعىز قارىم-قاتىناسى بار ەكەنى جاسىرىن ەمەس. جانە ەۆرەيلەردىڭ ەۋرازيالىق كونگرەسىنىڭ توراعاسى ەكەنى بەلگىلى. سوندىقتان ول ءوز بيزنەسىنىڭ پايداسىن اتالعان مەملەكەتتەرگە قۇياتىنىن ءوز باسىم جوققا شىعارمايمىن. بۇل تەك قازاقستاندا عانا ورىن الىپ وتىرعان جاعداي ەمەس. رەسەيدە دە ەۆرەي ۇلتتى ازاماتتار سول ەلدەن زاڭسىز جولمەن كوپ مولشەردە اقشا يگەرىپ، كەيىن ءيزرايلدى بارىپ پانالاعان. ءيزرايلدىڭ قازىناسىنا كولەمدى قارجى قۇياعانى ءۇشىن ولاردىڭ زاڭسىز تابىلعان قاراجاتتارىنا يزرايل ۇكىمەتى كوز جۇما قارايدى.

سونداي-اق، ماشكەەۆيچ بۇعان دەيىن دە وسىعان ۇقساس مالىمدەلەر جاساعان. ونىڭ بۇل ارەكەتى قازاقستاندا قانداي ءبىر ساياسي جاعداي ورىن الادى دەگەندى بىلدىرمەيدى دەپ ەسەپتەيمىن.

سەرىكبولسىن ءابدىلدين، كوممۋنيستەر پارتياسىنىڭ بۇرىنعى توراعاسى:

ماشكەۆيچ سوناۋ كەڭەس زامانىندا-اق بايۋدىڭ ءتاسىلىن مەڭگەرىپ، سونىڭ جولىنا تۇسكەن ادام. قىرعىزستاننان باستاپ، كەيىن قازاقستانعا كەلدى. وزگە دە مەملەكەتتەردە بيزنەسى بار. دەگەنمەن، ونىڭ بايلىعىنىڭ كوپ بولىگى قازاقتىڭ دالاسىنان الىنعان. قازاققا تيەسىلى. بۇكىل الەمنىڭ ەۆرەيلەرىنە ىقپال ەتىپ جۇرگەن ادام سونشاما ۋاقىتتان كەيىن اياق استىنان ءيزرايلدىڭ ازاماتى ەكەنىن رەسمي جاريالاۋى تەگىن ەمەس ارينە. بىرىنشىدەن، ول بايلىعىنىڭ ءبارىن الىپ كەتۋدىڭ جولىن تاپقان بولۋ كەرەك. ەكىنشىدەن، كەمە سۋعا كەتەتىن كەزدە تىشقانداردىڭ قاشا باستايتىنى بەلگىلى عوي. قازىر زامان الاساپىران. شەتەلدەردە نە بولىپ جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. الدا پرەزيدەنت سايلاۋى. بۇرىنعى سايلاۋلاردا ونىڭ بەلسەندىلىك تانىتىپ، ءتۇرلى كامپانيالارعا اياماي قاراجات بولەتىنىن بىلەتىنبىز. ول الدەقانداي زامان بولا قالا ما دەپ الىستان بولجاپ ساقتانىپ جاتۋى دا مۇمكىن. الەمگە نازار اۋدارساڭىز بيلىك اۋىسا قالعان جاعدايدا وعان جاقىن جۇرگەن كوپتەگەن الپاۋىتتاردىڭ بايلىعى تاركىلەنىپ جاتادى. ونىكى وسى ۇرەي بولۋى دا مۇمكىن.

«اباي-اقپارات»