«ۇلتتىق سالت-داستۇرلەرىمىز، ءتىلىمىز بەن مۋزىكامىز، ادەبيەتىمىز، جورالعىلارىمىز، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ۇلتتىق رۋحىمىز بويىمىزدا ماڭگى قالۋعا ءتيىس».

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى

نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ

«بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسىنان.

قازاق ويشىلدارىنىڭ ءدىني دۇنيەتانىمى قۇران-كارىم، حاديس-ءشارىپ، شاريات سەكىلدى يسلامنىڭ قاينار كوزدەرiدەن باستاۋ الىپ، ءداستۇرلى يسلام ارناسىندا قالىپتاستى. جالپى ءداستۇرلى يسلام دەگەندە، قازاقستان جەرىنە يسلام حيجاز بەن حوراسان جەرلەرىندە قاتاڭ ءاھل ءال-حاديس مەكتەبىنە ءتان ورتودوكسالدىق كۇيىندە تارالا قويعان جوق. جەرگىلىكتى مۇسىلمان جاماعاتىنىڭ باسىم بولىگى ءدىني ۇستانىمى مەن كوزقاراستارىندا اقيدادا سامارقاندىق ماتۋريديلىك ءىلىمدى، فىكحتا حانافيلىك مازحابتى باسشىلىققا الادى. قۇلشىلىق، عيباداتتارىندا اتا-بابا جولىن ۇستاناتىندىقتان، ولاردى «ءداستۇرلى مۇسىلماندىق سەنىمدەگىلەر» دەپ اتاۋ ادەتكە اينالعان.
قازاق حالقىنىڭ ءدىني دۇنيەتانىمىنىڭ داستۇرشىلدىگى، ونىڭ سينكرەتتىلىگى مۇندا يسلامنىڭ وزگەشە تۇركىلىك رەڭگە يە بولۋىنا اكەلدى. بۇل ايماقتا حانيفيلىك مازھابتاعى سۋننيلىك يسلام، ەڭ الدىمەن، جەرگىلىكتى سالت-داستۇرگە دەگەن توزىمدىلىگىمەن جانە جاڭاشىلدىققا دەگەن ليبەرالدىق قاتىناسىمەن ەرەكشەلەندى. سونداي-اق يسلامدى تاراتۋدا ياساۋيا، ناكشبانديا ءتارىزدى سوپىلىق اعىمدار – تاريقاتتار ەرەكشە ورىن الدى. جالپى ياساۋيدەن شاكارىمگە دەيىنگى قازاق دالاسىنىڭ ويشىلدارىنىڭ دۇنيەتانىمدىق كوزقاراستارىندا سوپىلىق ءداستۇردىڭ نەگىزگى رۋحاني قاينارلاردىڭ ءبىرى بولعانى جانە بۇل تاريحي-مادەني ساباقتاستىقتىڭ كەشەگى كەڭەستىك داۋىرگە دەيىن ساقتالىپ كەلگەنى بارشاعا ايان. ارينە، ءبىز بۇل جەردە، شاكارىم زامانىندا كەڭ ەتەك العان «نادان سوپىلىق»، «جالعان سوپىلىق» تۋرالى، قازىرگى زاماندا بوي كورسەتكەن «كۇماندى سوپىلىق» تۋرالى ايتىپ وتىرعانىمىز جوق.

يسلام ءدىني داستۇرلەرىنىڭ كوشپەندى تۇركىلەر سەنىمىندە باستى ورىن الۋى ياسساۋيا تاريقاتى تۇزگەن فيلوسوفيانىڭ مىقتىلىعىمەن تۇسىندىرىلەدى. كوك ءتاڭىرىنىڭ ۇلىلىعىن قادىرلەي بىلگەن تۇركى حالقىنىڭ تانىم، تۇسىنىگىنە ورتاق بولعان يسلام ءدىنىنىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارى دا احمەت ياسساۋي حيكمەتتەرى ارقىلى ەندى. «ديۋاني حيكمەت» شۋماقتارىندا قازاقتار وسى كۇنگە دەيىن قادىر تۇتاتىن ويشىلدىڭ ءدىني جانە فيلوسوفيالىق ۇستانىمدارى ناقتى ايقىندالدى. بۇل حالىقتىڭ رۋحاني تانىمىندا، ءومىر تالابىنا اينالعان ءدىني داستۇرلەردە ياسساۋيا ىلىمدەرىنىڭ كەڭىنەن قولدانىلۋىنا الىپ كەلدى. تاڭىرگە دەگەن فيلوسوفيالىق ۇستانىم ءوز دەڭگەيىن كەڭەيتىپ، اللاعا دەگەن سەنىممەن ۇشتاسىپ، رۋحاني مارتەبەسىن ارتتىردى. ياعني، سوپىلىق ىلىمدەگى «قالب» ماسەلەسى بارىنشا اشىق قاراستىرىلىپ، ءبىر اللاعا مويىنۇسىنۋ ادامزات جۇرەگىنە جازىلىپ قويعان سەنىم رەتىندە قابىلداندى.

سوپىلىق دۇنيەتانىمداعى ادام ماسەلەسى، ەركىندىك، ءومىردىڭ ءمانى، ار-وجدان، «ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇيۋ» (اباي) سياقتى جالپىادامزاتتىق ماڭىزى بار كوپتەگەن ماسەلەلەر قاي ۇلتتا بولماسىن، ۋاقىت پەن كەڭىستىككە باعىنبايتىن، ادام بالاسىنا ورتاق قۇندىلىق ەكەندىگى ەشقانداي داۋ تۋدىرماس باسى اشىق ماسەلە. شاكارىمنىڭ نەگىزگى فيلوسوفيالىق تراكتاتى «ءۇش انىق» پەن ءدىني-ەتيكالىق سيپاتى باسىم پوەزياسىندا قۇداي، الەم جانە ادام تاقىرىپتارىمەن سيپاتتالاتىن ۇشتاعاندىق ماسەلەنى تانۋداعى يسلامي كالامنىڭ، سوپىلىق پەن فيلوسوفيانىڭ ويلاۋ جۇيەلەرىنىڭ ءوزارا ىقپالى بايقالادى. ونىڭ شىعارماشىلىعىن بارلاي وتىرىپ، تۇركىلىك يسلام فيلوسوفياسىنىڭ وزەگىن سوپىلىق قۇرايتىنىن، ال سوپىلىقتىڭ قازاقي مۇسىلماندىق تۇسىنىكتىڭ وزەگىن قۇرايتىنىن، بۇل دۇنيەتانىمدىق جۇيەنىڭ قالىپتاسۋ ەرەكشەلىكتەرى ءتافسير جانە تاۋيل ادىستەرىن تالداۋ ارقىلى ايقىندالاتىنىن اڭعارۋعا بولادى.

دەگەنمەن، ونىڭ ءدىني-اعارتۋشىلىق جاڭاشىلدىعى وزىنەن بۇرىن جانە قاتار ءومىر سۇرگەن قازاقتىڭ ۇلى اعارتۋشىلارى ش.ءۋاليحانوۆ، ى.التىنسارين، ا.قۇنانباەۆ سياقتى دەموكراتيالىق ۇردىسكە، وركەنيەتكە جەتۋدى ناسيحاتتاۋمەن دە سيپاتتالادى. شاكارىم دە اعارتۋشى رەتىندە دۇمشەلىككە، دوگماتيزم مەن بۋكۆاليزمگە قارسى بولدى. مۇنداي كوزقاراستى قازاقتىڭ ءدىني اعارتۋشىلارىنىڭ كوپشىلىگىنەن، مىسالى، عۇمار قاراش پەن ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەەۆتەن دە بايقاۋعا بولادى. ايتالىق عۇمار قاراش:

«مىسالى، نادان سوپى ءبىر قارا تاس،

حالىق سورى وسى كۇنى كەسىرلى سۋ

نادان شەيح تەنتەك سوپى ەكى جولداس

نادان شەيح ءدىننىڭ سورى، كۇننىڭ سورى

ءبىر قاشپا ولاردان سەن مىڭ كەرى قاش»، - دەپ، 1911 جىلى جارىق كورگەن «ورنەك» اتتى ەڭبەگىندە: «حازرەتتەر (اداسقان سوپىنىڭ پىرلەرى) وزدەرى بەك ءدۇنياۋي عىلىمداردان حابارسىز قاتتى نادان بولادى. ءحاتتا حازىرەتتىڭ تۇرلەرى، ءمۇريد جيۋلارىنىڭ ءوزى ناداندىقتارىنان كەلەدى. جانە بۇل جولداعى ادامداردىڭ بارىندە حيالي اۋرۋلىق بولادى، ول حيالي اۋرۋلارعا كوپ ۋاقىتتار ريدايات شەگۋ (ازاپ), قاراڭعى حاناقالاردا كۇن كەشىرۋ، بەگىرەكتە ناداندىق سەبەپتى ءاھىل تاساۋىفتىڭ حيالي كەرىمدەرىنە يشانىپ (يلانىپ) جۇرەدى» دەپ تۇجىرىمدايدى.

ال ءماشھۇر ءجۇسىپ بولسا، الدىڭعى قاتارلى باتىس ەۋروپا جانە ورىس مادەنيەتىن مويىنداي وتىرىپ، ولاردىڭ وزىڭ ويلارىنىڭ ءتۇپ-توركىنىنىڭ يسلام قايناركوزدەرىمەن ۇندەس كەلەتىندىگىن اتاپ كورسەتەدى: «ياۋروپا (ەۋروپا) جۇرتىنىڭ ۇلگى-ونەگە الىپ، عىلىم-ءبىلىم الىپ جاتقان ۇلگىلەرى – وسىلاردىڭ ءسوزى. ءبىزدىڭ مۇسىلماندى قورلىقتا قالدىرىپ تۇرعان – قال عىلىمىندا جۇرگەن، قالعانداردىڭ ءسوزى. توقسان اۋىز ءسوزدىڭ تۇيمە-دەي ءتۇيىنىن ۇستاپ، كۇللى ەۋروپا ادامدىققا جەتتى. ودان ءبىزدىڭ مۇسىلمانداردىڭ عىلىم-بىلىمگە جەتىلگەندەرى پەرەۆودتاپ الىپ، بىزگە تاركى-تارجىمە قىلىپ تۇسىندىرەدى. مولدا اتتارىنا قانىق بولعان: لەرمونتوۆ، سالتىكوۆ، تولستويلار ءبىزدىڭ مۇسىلماننان شىققان، جۇرتتان وزعان الااياق جۇيرىكتەردىڭ سوزىنەن ۇلگى-ونەگە الىپ سويلەگەن. ونىسىن وزدەرى سويلەگەن سوزىنەن ءبىلدىرىپ كەتكەن. مۇنان كەلىپ ءبىزدىڭ مۇسىلماننىڭ جۇيرىكتەرى اۋدارىپ الىپ، بىزگە سويلەپ جاتىر. ءبىزدىڭ بۇعان جىلدام تۇسىنەتىنىمىز: «قۇراننان العان جەرىن اۋدارىپ قۇراننان كور!»، - دەپ ءبىلىپ تۇرمىز. حاديس شاريفتەن العان جەرىن حاديس شاريفتەن كورىپ، ءبىلىپ تۇرمىز. قاي كىتاپتان العان بولسا، سول كىتاپتاردىڭ ءسوزى ءبىزدىڭ قولىمىزدا دايار. سوندىقتان سوزگە ءسوزى ۇيلەس كەلگەن سوڭ، ولاردىڭ سوزىنە: «قىلشا مويىنىم مۇنشا!» - دەيمىز».

اقىلعا نەگىزدەلگەن يماندى قۇپ كورەتىن شاكارىمنىڭ ۇلى ۇستازى ابايعا قۇلاق تۇرسەك، وتىز سەگىزىنشە سوزىندە «بۇل زاماننىڭ سوپى مولدالارى حاكىم اتىنا دۇشپان بولادى»، دەيدى. «پەندەلىكتىڭ كامالاتى اۋليەلىكپەن بولاتۇعىن بولسا، كۇللى ادام تاركى دۇنيە بولىپ ھۋ دەپ تاريقاتقا كىرسە، دۇنيە ويران بولسا كەرەك. بۇلاي بولعاندا مالدى كىم باعادى، دۇشپاندى كىم توقتاتادى، كيىمدى كىم توقيدى، استىقتى كىم ەگەدى، دۇنيەدەگى اللانىڭ پەندەلەرى ءۇشىن جاراتقان قازىنالارىن كىم ىزدەيدى؟ ءحارامي، ماكرۋھي بىلاي تۇرسىن، قۇداي تاعالانىڭ قۋاتىمەنەن، يجتيھاد اقىلىڭمەنەن تاۋىپ، راحاتىن كورمەگىنە بولا جاراتقان، بەرگەن نيعمەتتەرىنە، ونان كورمەك حۇزۋرعا سۋىق كوزبەن قاراپ، ەسكەرۋسىز تاستاپ كەتپەك اقىلعا، ادەپكە، ىنساپقا دۇرىس پا؟» دەپ كورسەتەدى. ال، شاكارىم بولسا:

كونبەيمىن ءدىندى تەرىس بۇرعانىڭا

سوپىنىڭ بارا قويمان قۇربانىنا.

اقيقات سىرىمدى ايتسام –

تولستويدىڭ،

مىڭ سوپىنى المايمىن تىرناعىنا، - دەپ، «تازا اقىلمەن تاپپاعان ءدىننىڭ شىن ءدىن ەمەس جىندىلىق» ەكەندىگىن العا تارتادى. شاكارىم ءدىني قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتاي وتىرىپ، جىككە بولىنۋشىلىكتەن، بۇلىكتەن بويدى اۋلاق ۇستاپ، قوعامنىڭ ادامشىلىق تۇرعىدان تازارۋىن، يمان مەن رۋحاني نۇرعا بولەنۋىن ۋاعىزدايدى.

بۇل تۇرعىدان العاندا، شاكارىمنىڭ ءدىني كوزقاراستارى بۇگىنگى قازاقستاندىق قوعامدا قالىپتاسقان ءدىني احۋال ءۇشىن دە وزەكتىلىگىمەن كوزگە تۇسەدى. عۇمار قاراشتىڭ ايتىپ وتىرعان «تەنتەك سوپىسىنان» وزگە جات جەرلىك «نادان شەيحتار» بۇگىنگى جاستاردىڭ ساناسىن ۋلاۋدا. الەمدىك گەوساياساتتاعى ءدىني فاكتوردىڭ كۇشەيۋى، قازاقستاندىق قوعامنىڭ دىنگە قاتىستى جاھاندىق ۇردىستەرگە اشىق بولۋى ءدىني پيعىلداعى ەكسترەميزم، تەرروريزم جانە جالعان دىندەر ماسەلەسىن العا تارتادى.

اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەمەسەك تە، جالپى جۇرتشىلىققا بەلگىلى بۇل كەرى اعىمدار رۋحاني ىزدەنىس ۇستىندەگى جاستاردىڭ دۇنيەتانىمدىق مادەنيەتى قالىپتاسپاعانىن پايدالانىپ، ولاردىڭ كەز كەلگەن جاس ادامعا ءتان بولىپ كەلەتىن رۋحاني ىزدەنىستەرىن، كەيدە، ءتىپتى، الەۋمەتتىك-ماتەريالدىق مۇقتاجدىقتارىن پايدالانىپ، ستۋدەنت-جاستار شوعىرلانىپ ورنالاسقان جەرلەردە تىكەلەي ۋاعىز ارقىلى نەمەسە ينتەرنەت رەسۋرستارى ارقىلى ولاردى ءوز قاتارىنا تارتىپ الۋدا. ناتيجەسىندە كوپتەگەن قازاق بالاسى حالقىمىزدىڭ عاسىرلار بويى ۇستانىپ كەلگەن حانافيلىك ءداستۇرلى يسلامنان جەرىپ، قوعامنان، مەملەكەتتەن، ءتىپتى وتباسى مەن قۇربى-قۇرداستارىنان وقشاۋلانىپ، مازحابتان تىس، ماقساتى كۇماندى جاتجەرلىك اعىمداردىڭ قاتارىن تولىقتىرىپ، وزدەرى بايقاماي سىرتقى ىقپالدى كۇشتەردىڭ گەوساياسي ويىنىنىڭ قۇربانىنا اينالىپ كەتۋدە.

جاڭا عاسىردىڭ باسىندا ورىن الىپ وتىرعان بۇل ۇردىستەر جيىرماسىنشى عاسىردىڭ باسىندا دا بولعان ءتارىزدى. مىسالى، حالقىنىڭ قامىن جەگەن ءماشھۇر ءجۇسىپ «سولداتتىقتان قاشقان قۇمىرا بورىكتى، تولاعاي باستى نوعايلاردىڭ»، «فەرعانا زامانىنان اق پاتشاعا قاراماي، قاشتى، قۋدى، ءبىرىن-ءبىرى يتتەي تالاپ جۇرگەن زاماننىڭ كەزىندە ءوز باسىن ولىمنەن الىپ قاشقان سارت-ساۋاننىڭ قۋلارىنىڭ»، «مەككە... مەدينە... ەكى ءشارىپتىڭ ادامدارىن جاماندايتىن اپەندىلەردىڭ» قازاق اراسىنا كەلىپ ءدىن ۇيرەتپەگىن بىلاي دەپ تۇيىندەيدى: «قازاق ماقالىندا بۇرىنعى اۋليە وتكەن اتا-بابالارى ايتىپ كەتكەن: «قويدى شارتىق بۇلدىرەدى، ەلدى قورتىق بۇلدىرەدى» – دەپ. سول ماقالدىڭ حاقيقاتىن، مىنە، بىزدەر كوزىمىزبەن كورىپ، قولىمىزبەن ۇستاعانداي بولىپ ناندىق. قازاق ىشىنە كىم كەلەدى؟ ونان قاشقان، مۇنان قاشقان، جاماندىقپەن كوزىن اشقان كەلەدى».

يسلام شەكتەن شىققاندى جاقتامايدى، دىندە شەكتەن شىعۋشىلىق پەن نەمقۇرايدىلىقتى سيپاتتايتىن «تافريت» جانە «يفراتتىڭ» ەكەۋى دە قۇپتالمايدى. ءدىندى اۋىرلاتپاڭدار، جەڭىلدەتىڭدەر، ورتا جولدى ۇستانىڭدار، دۇرىس باعىت باعىت كوپشىلىك جاعىندا دەگەن ماعىنادا ايتىلعان يسلامنىڭ ءاز پايعامبارىنىڭ وسيەتتەرى بارشا جۇرتقا بەلگىلى. شاكارىم قاجى قۇدايبەردىۇلى دا «ماحاببات پەن قۇمارلىق» اتتى ولەڭىندە بىلاي دەيدى:

«سۇيتسە دە يفرات بار، تافريت بار،

جاراي ما سونى ايىرىپ رەتتەمەي.

نە قىلساڭ، قىل ادامعا ماحاببات دەپ،

مەيلiڭ سوك، مەيلiڭ ۇيرەت،

ايلا iزدەنبەي.

ول ءسۇيۋiڭ شىن بولسىن، جالعان ەمەس،

بۇلدىر بولما وزiڭە-ءوزiڭ سەنبەي.

دۇنيەقۇمار، زالالكەس بولا قالساڭ،

ءولiمدi ويلا كەلەرلiك كۇنi ەرتەڭدەي».

جاس كەزىنەن باستاپ مۋزىكامەن دە، مەتافيزيكامەن دە، ەتيكامەن دە اۋەستەنگەن شاكارىم ءوز دۇنيەتانىمىنىڭ ەۆوليۋتسياسى بارىسىندا بويىنداعى ءبىلىمىن باتىستىڭ زايىرلى فيلوسوفيالىق بىلىمىمەن دە ۇشتاستىرا ءبىلدى. سونىڭ نەگىزىندە دارۆيندىك جاراتىلىستانۋدى، ءپانشىل، زاتشىل ماتەرياليستىك فيلوسوفيانى، جاننىڭ ءبىر دەنەدەن ەكىنشى دەنەگە اۋىسۋى تۋرالى سپيريتۋاليزم مەن پسيحولوگيانى تەرىسكە شىعاردى. ءدىني تانىمنىڭ جوعارى دەڭگەيىنە كوتەرىلدى.

«كەلدىم قايدان، بارام قايدا، نە ەتسەم پايدام» دەگەن نەگىزگى ومىرماندىك ماسەلەلەردى قوزعايتىن ويشىل-اقىننىڭ «ءۇش انىق» ەڭبەگى ونىڭ وتىز جىلدىق رۋحاني ىزدەنىسىنىڭ جەمىسىن بىلدىرەدى. ونىڭ ءبىرىنشى انىعى كونە گرەك فيلوسوفتارىنان باستاپ، ەۋروپالىق كلاسسيكالىق فيلوسوفياعا دەيىن شەشىمى ءبىراۋىزدان تابىلماعان نەگىزگى سۋبستانتسيالىق ماسەلە بولىپ كەلگەن تۇپنەگىزدى بىلاي دەپ تۇجىرىمدايدى: «بارلىقتىڭ ءتۇپ سەبەبى جاراتۋشىنىڭ ءبىلىم، قۇدىرەت شەبەرلىگىندە ولشەۋ جوق. دالەلدەرىم: عىلىم جولىندا بۇل بارلىقتىڭ ەش نارسەسى وزدىگىنەن بار بولا المايدى دا، قوزعالا المايدى. بۇعان سەبەپ كەرەك. ەگەر ول سەبەپكە دە ءبىر سەبەپ كەرەك بولىپ، سەبەپتىڭ ءتۇبى جوق بولادى دەلىنسە، ەڭ ءتۇبى سەبەپسىز، بار سەبەپ بولماسا بولمايدى. سول سەبەپسىز بار بولۋ سەبەپ جاراتۋشى بولادى. ەگەر سول سەبەپسىز بار بولعان اتوم، نۇر سياقتىلار دەلىنسە، ولار سەبەپسىز بار بولعان نارسە ەمەس، دالەلىم – ولاردا قوزعالىس بار، قوزعالۋدا، ءجۇرىسىنىڭ ولشەۋى بار. ولشەۋلى نارسە ءوزى بار بولعان، ەگەر قوزعالىس پريتياجەنيە، وتريتسانيە وزىنە تارتۋ، ءارى يتەرۋ زاڭىمەن دەلىنسە، ول قوزعالىسقا دا سەبەپ كەرەك. ول زاڭدى سالۋشى كەرەك… سوندىقتان ولاردىڭ ءتۇپ سەبەبى سەبەپسىز بار سەبەپ، ءتۇپ جاراتۋشى».

شاكارىمنىڭ ويىنشا جان ولمەيدى، ول دا ءتان ءتارىزدى وزىنە ازىق قاجەت ەتەدى. جان ءتاننىڭ قوجايىنى، ءتان ولسە ءشىرىپ باسقا تۇرگە اۋىسادى، ال جاننىڭ زاتى عارىشتان. جاننىڭ اجالسىزدىعى، اسا ماڭىزدىلىعى شاكارىم كورسەتكەن ەكىنشى – انىق. بۇل ءفاني مەن باقيلىق ۋاقىتتا دا «جانعا كەرەك ازىق شاكارىمىنىڭ ويىنشا ول – ۇجدان. شاكارىم ۇجداندى ءۇش قاسيەت قۇرايدى دەپ ساناعان. ول – ادىلەت، مەيىرىم، ىنساپ. شاكارىم جان تۋرالى ءوزىنىڭ ىزدەنىسىنىڭ انىعىنا كوز جەتكىزگەننەن كەيىن جانعا ەكى دۇنيەگە دە كەرەك ازىق ۇجدان دەگەن بايلامعا كەلگەن. بۇل «ءۇش انىقتاعى» قورىتىندى وي. شاكارىمنىڭ ءۇشىنشى انىعىنىڭ دا شەشۋى وسى – ۇجدان دەگەن دۇرىس». قازىرگى جاڭارتۋشىلىق پەن جاھاندانۋعا تاپ كەلىپ وتىرعان ەلىمىز بەن حالقىمىز ءۇشىن بولاشاققا دۇرىس باعدار ۇستانۋدا وتكەننىڭ وسيەتىنەن ءتالىم الۋ ماڭىزدى. اسىرەسە، بۇگىنگىدەي پليۋراليستىك قوعامدا، دىندەر مەن دۇنيەتانىمدار، مادەنيەتتەر مەن وركەنيەتتەر قيۋلاسقان زاماندا ءداستۇرلى ءدىن مەن مادەنيەتتىڭ قازبالانىپ، ونىڭ كەي تۇستارىنىڭ قايتا باعامدالۋى، قاراڭعى تۇندە باعدار كورسەتەتىن تەمىرقازىقتاي بولعان اباي مەن شاكارىمنىڭ ءدىني دۇنيەتانىمىن قايتا پايىمداۋ وسى زاماننىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى.