27 جىل شالا ۇيقىدا جاتقان قازاق، الدىمەن سايلاۋداعى داۋىسىنان... ودان كەيىن تاريحى مەن انا تىلىنەن، جەراستى بايلىعىنان ايىرىلىپ، 2009-2010 جىلدارى بيلىكتىڭ «دوكترينا...» دەگەنىندە بۇل ەلدە قازاق دەگەن ۇلت جوق دەگەنگە دەيىن بارسا، ەندى ۇلتتىق ەكونوميكاسى مەن جەرىنەن ايىرىلۋدىڭ الدىندا تۇر؟! ياعني، «بەيبىت كەزدە ەلدى دامىتۋدىڭ ورنىنا تاۋەلسىزدىكتەن ايىرلۋ الدىندا تۇر» دەگەن ءسوز.

وسىعان، مەملەكەتقۇرۋشى ۇلت رەتىندە ەلدەگى تىزگىندى ءوز قولىنا الۋدىڭ ورنىنا ماسىلدىققا بويۇرىپ، ەلدەگى بار ماسەلەنى بيلىككە سەنگەن ياعني ءوزىن توزاققا اپاراتىن جولدى تاڭداعان قازاقتىڭ ءوزى كىنالى. ازاتتىق، تاۋەلسىزدىك پەن تەڭدىكتى ەشكىم، ونىڭ ىشىندە قۇداي دا سىيلامايدى؟ ول ءۇشىن كۇرەسەدى. كۇرەسپەگەن ەل بودانعا، قۇلعا اينالادى. «ۇيقى دۇشپان» دەيدى حالقىمىز. ەلدىڭ ۇيقىدان ويانباعانى ولگەنى. ەل تۇتاستىعىنا تونگەن قاۋىپ پەن قاتەرگە ۋاقىتىندا تويتارىس بەرمەيتىن توبىردىڭ باسى قۇرالىپ ەل بولمايدى.

1990 جىلى كازاكتار اتىراۋ مەن باتىس قازاقستان وبلىستارىن (تەڭگىز بەن قاراشىعاناق) ءبولىپ الىپ اۆتونوميا قۇرامىز دەگەندە «ازات» قوزعالىسىنىڭ ۇلتشىلدارى ول اۆانتيۋرانىڭ كۇلىن كوككە ۇشىرعان. ول، قازتۋعاننىڭ، «ەدىل ءۇشىن ەگەستىك، جايىق ءۇشىن جانداستىق، قيعاش ءۇشىن قىرىلدىق...» دەگەنىندەگى بىرنەشە عاسىرعا سوزىلعان ماسەلەنىڭ وڭ شەشىلگەن كەزى بولدى.

ەلگە قاۋىپ تونسە ءبىز بۇگىن دە ونى قورعاۋعا دايىنبىز. بۇل جولدا تۇرمە دە، وق پەن وت تا توقتاتا المايدى. بىراق بۇل جەردەگى ماسەلە باسقادا. ماسەلە، ەل بولعان سوڭ ءار ايماقتا وتىزىندا وردا بۇزىپ، قىرقىندا قامال الاتىن ۇل-قىزدارى بولۋ كەرەك. جانىنان نامىسى بيىك ەرلەرى بار ەل عانا جەرى مەن بوستاندىعىن قورعاي الادى. ەل تاعدىرىنداعى ورال وقيعاسىنداعىداي سىن ساعاتتا تۇيەقۇستاي باسىن قۇمعا تىعىپ قالعان بيلىك، ەندى جەراستى بايلىعى مەن جەر ساتۋشى بولىپ شىعا كەلدى. سونداعى بيلىكتىڭ ماقساتى نە؟ ەلگە قىزمەت ەتىپ، مەملەكەتتى دامىتۋ ما، الدە بۇل ەلدەگى قىتايدىڭ ماريونەتكاسى بولۋ ما؟! بيلىك ساياساتىن وزگەرتپەسە، ارتى شەنەۋنىكتەردىڭ باسىمەن دوپ وينايتىن ازامات سوعىسىنا اپارادى.

ەلدىڭ بيلىككە اشىنعانى سونداي، قازىر ءابىلازوۆتىڭ ۇرى ەكەنىن بىلە تۇرىپ، ونىڭ ايتقان بيلىككە قارسى ميتينگىسىنە شىعاتىندار سانى كۇن ساناپ وسۋدە. سوعان ەرگەندەردىڭ كوبى 2011 جىلى سول توپتىڭ اۆانتيۋراسىنان جاڭاوزەندە قىرعىن بولعانىن دا بىلەدى. بۇل جەردەگى ماسەلە، بيلىككە اشىنعان توپ قازىر كىمنىڭ بولسا دا ارتىنان ەرۋگە دايىن ەكەنىن كورسەتۋدە. ءتىپتى ولار حۋسەيننىڭ كەزىندە يراكتى جاۋلاعان اقش اسكەرىن گۇلمەن قارسى العان يراكتىقتاردىڭ ءرولىن اتقارۋعا نەمەسە اقش كۇلگىن (روزوۆىي) رەۆوليۋتسيا جاسايمىز دەسە سونى قولداۋعا دايىن؟!

بيلىكتە، قوعامداعى قارسىلىقتى توقتاتاتىن ءبىر عانا شارا - قۇقىق ورگاندارىنىڭ شوقپارى، ياعني تەك جاندارمەريالىق ءادىس قالعان سياقتى. بيلىكتىڭ اتىنان مەيرامداردا «شارلار» مەن سەكسەننەن اسقان مۇگەدەكتەردى تۇتقىنداپ، بەس جاسار بالانى ءتىنتۋ... ساۋ ادامدى جىندىحاناعا قاماۋمەن ماسەلە شەشىلمەيدى. سونداي كەرەعار ىستەرمەن اينالىسقان كەڭەس ۇكىمەتى ءوزىنىڭ قالاي قۇرىعانىن بىلمەي قالدى. كەرىسىنشە ۋاقىت وتكەن سايىن قوعامدىق احۋال ۋشىعۋدا. ول، مۇمكىن بيلىككە ۇمتىلعان كەيبىر توپتارعا ءتيىمدى بولۋى مۇمكىن. قالاي بولعاندا دا، ول قوعامدى تۇراقتىلىققا اپاراتىن جول ەمەس!

ەل «ماڭگى الدانۋدان»، ساتقىندىقتان، مەملەكەتتىك جۇيەنى الماستىرعان كوررۋتسيادان شارشادى. جاستار تۇرمەگە قاماعاننان قورقۋدان قالدى.
قازاق، وزىنشە ءبىر ەل بولىپ، ورىنسىز ماقتانشاقتىعىن قويىپ، جەزوكشە سياقتى باسقانىڭ سالعان كوپشىگىنە جانتايا كەتپەي ابىرويىن ساقتاپ، بەيبىت كەزدە سوعىس ىزدەپ ءوزارا جاۋلاسپاي، مەملەكەتتى ۇرلاۋى مەن ساتۋىن توقتاتىپ، ەل-جەر-ءتىلىن سىيلايتىن كەزگە جەتكەندە تاۋەلسىز مەملەكەتكە اينالادى.

ەلدى ۇرى-قارى، ونىڭ بايلىعىن گولوششەكيننىڭ نەمەرەسى مەن قىتاي بيلەگەن مەملەكەتتە قانداي بەرەكە بولادى؟! ونداي قوعامدا ءوزارا سەنىمسىزدىك بولعاندىقتان، ءبىر-ءبىرىن دۇشپان ساناپ، رۋ-جۇزگە ءبولىنۋدان اسا المايدى. بۇل، وتارلاۋشىلاردىڭ «قامشىسىنىڭ ءدامىن تاتقان قورقاۋلار مەن ەلدى ءبولىپ باسقارۋ ادىستەرىن كورىپ وسكەندەر» باسقارعان كەزدە بولاتىن جاعداي. ءبىز ونى ازاتتىعىن العان افريكا ەلدەرىندەگى ونداعان جىلدارعا سوزىلعان ءترايبوليزمنىڭ سوعىستارى مەن 30-40 جىل بيلىكتەن كەتپەي وتىرعان اراب ەلدەرىندەگى ديكتاتورلاردى حالىقتىڭ كوتەرىلىسپەن كەتىرۋىنەن كورەمىز. وكىنىشكە وراي ءوزىنىڭ قۇيرىعىن جەيتىن جىلاندارداي سىرتقى جاۋدى كورمەيتىن، ءوزارا سوعىسقۇمار، شىندىق پەن اقيقات ءۇشىن كۇرەسۋگە رۋحى جەتپەيتىن ىبىلىسكە ەرگەن قوعامدا وسى ەكى اناحرانيزم دە بار.

تاريحتا سەبەپسىز ەشتەڭە بولمايدى. مىسالى، قالماقتار قازاقتىڭ قانىن سۋداي اعىزىپ، ۇلىن قۇل، قىزىن كۇڭ قىلىپ، وڭتۇستىك-شىعىس پەن ورتالىق قازاقستاندى 70-80 جىل بيلەپ وتىرعاندا سول جەردەگى قازاقتار نەگە باس كوتەرمەدى؟ ونىڭ ءبىر سەبەبى، ورتا ءجۇزدىڭ حانى سامەكە، ۇلى ءجۇز تولە بي ت.ب. «اقسۇيەكتەردىڭ» قاتىندارى قالماق ، قىرعىزبەن سوعىسپايمىن دەپ كەنەسارىنى ساتىپ كەتكەن سىپاتاي دا ايىر قالپاقتىڭ كۇيەۋ بالاسى. ال، وتباسىندا سونداي ماسەلەلەرى جوق ابىلقايىر، بوگەمباي، قابانبايلار ەلدى جاۋدان تازارتتى.

ەكىنشى ماسەلە – ول قىتايدىڭ جىبەگى ت.ب. شۇبەرەگىنە شىعىس تۇرىك قاعاناتىنىڭ بوستاندىعىن ايىرباستاعان ساتقىن قاعاندار مەن قىتايدىڭ ءتۇبى قايتاراتىن قارىزىنا جەردى ايىرباستاماقشى بيلىكتىڭ تىرلىگىندە. قازاق، ەلى مەن جەرىن ساتپايتىن حالىقتان تىكەلەي سايلانعان دەپۋتاتتاردان تۇراتىن پارلامەنتتىك بيلىككە قول جەتكىزگەندە جوعارىداعى ماسەلەلەر شەشىلەدى. قازاق حالقى مەن قازاقستاندىقتاردىڭ الدىندا تۇرعان نەگىزگى ماسەلە جانە گاملەتتىڭ سۇراعى وسى! ونى شەشسە ەل، شەشپەسە كۇل بولادى! بۇگىندە، قازاقتىڭ باسقالاي تاريحي تاڭداۋى جوق.

تەكسىزدەرگە ماڭگى ەرگەن ەل ازىپ-توزىپ، قاڭعىرىپ كەتەدى. قازىر ەل قاڭعىرۋ جاعدايىنداعى جولايىرىقتا تۇر. قازاق، «حالىق سۇراسا حان تۇيەسىن سويادى» دەيدى. ماحامبەتشە ايتقاندا، «اقىرىپ سۇرايتىن» كەز كەلدى.

Abai.kz