كەڭەستى جۇرگىزىپ وتىرعان پرە¬زيدەنت اكىمشىلىگى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى، “مادەني مۇرا” مەملەكەتتىك  باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ جونىندەگى قوعامدىق كە¬ڭەس¬تىڭ توراعاسى ماۋلەن اشىمباەۆ القالى جيىننىڭ بەتاشارىندا ونىڭ ءمان-ماقساتىن بىلايشا ايقىنداپ بەردى.
– ىرگەلى ۇلتتىڭ ءرامىزى، ۇلتتىق سيمۆولى بولادى. ماسەلەن، فران¬تسيا دەگەندە جۇرتتىڭ كوز الدىنا ەيفەل مۇناراسى، ريم دەگەندە كولي¬زەي كەلەدى. قازاقستاندا دا اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي مادە¬ني مۇرالار بار. ول – ءال-فارابيگە وتان بولعان وتىرار، كيەلى ءتۇر¬كىس¬تان، داڭقتى سارايشىق. وسىنداي قاسيەتتى ۇلت قۇندىلىقتارىنىڭ قا¬دى¬رىنە جەتۋىمىز، وزگە ەلدەرگە نا¬سيحات¬تاۋىمىز قاجەت. ەلباسىمىز¬دىڭ تاپ¬سىرماسىمەن “مادەني مۇرا” باعدار¬لاماسىنىڭ ءبىرىنشى كەزەڭى 2004-2006 جىلدارى جۇزەگە استى. ەندى ەكىنشى كەزەڭنىڭ ماق¬ساتى دا ايقىندالىپ وتىر. بۇگىنگى وتىرىس وتىرار، تۇركىستان اي¬ماعىندا قانداي جۇمىستار اتقا¬رىلىپ  جاتقاندىعىن تالقىلاۋعا ارنالا¬دى. ەلباسى ۇلتتىق سيم¬ۆولدارمەن قاتار مادەني ءتۋريزمدى دامىتۋ جونىندە دە تاپسىرما بەرگەن. سو¬نىڭ جاي-جاپسارى تالقىعا تۇسەدى.
كۇن تارتىبىنە قويىلعان ءۇش ماسەلە جونىندە العاشقى ءسوزدى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى اسقار مىرزاحمەتوۆ الدى.

كەڭەستى جۇرگىزىپ وتىرعان پرە¬زيدەنت اكىمشىلىگى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى، “مادەني مۇرا” مەملەكەتتىك  باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ جونىندەگى قوعامدىق كە¬ڭەس¬تىڭ توراعاسى ماۋلەن اشىمباەۆ القالى جيىننىڭ بەتاشارىندا ونىڭ ءمان-ماقساتىن بىلايشا ايقىنداپ بەردى.
– ىرگەلى ۇلتتىڭ ءرامىزى، ۇلتتىق سيمۆولى بولادى. ماسەلەن، فران¬تسيا دەگەندە جۇرتتىڭ كوز الدىنا ەيفەل مۇناراسى، ريم دەگەندە كولي¬زەي كەلەدى. قازاقستاندا دا اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي مادە¬ني مۇرالار بار. ول – ءال-فارابيگە وتان بولعان وتىرار، كيەلى ءتۇر¬كىس¬تان، داڭقتى سارايشىق. وسىنداي قاسيەتتى ۇلت قۇندىلىقتارىنىڭ قا¬دى¬رىنە جەتۋىمىز، وزگە ەلدەرگە نا¬سيحات¬تاۋىمىز قاجەت. ەلباسىمىز¬دىڭ تاپ¬سىرماسىمەن “مادەني مۇرا” باعدار¬لاماسىنىڭ ءبىرىنشى كەزەڭى 2004-2006 جىلدارى جۇزەگە استى. ەندى ەكىنشى كەزەڭنىڭ ماق¬ساتى دا ايقىندالىپ وتىر. بۇگىنگى وتىرىس وتىرار، تۇركىستان اي¬ماعىندا قانداي جۇمىستار اتقا¬رىلىپ  جاتقاندىعىن تالقىلاۋعا ارنالا¬دى. ەلباسى ۇلتتىق سيم¬ۆولدارمەن قاتار مادەني ءتۋريزمدى دامىتۋ جونىندە دە تاپسىرما بەرگەن. سو¬نىڭ جاي-جاپسارى تالقىعا تۇسەدى.
كۇن تارتىبىنە قويىلعان ءۇش ماسەلە جونىندە العاشقى ءسوزدى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى اسقار مىرزاحمەتوۆ الدى.
– وبلىستا تاريحي قۇندىلى¬عى جوعارى 1011 نىسان بار. بىراق ءبىز ولاردىڭ تاريحىن زەرتتەۋدى كەشەۋىلدەتىپ كەلەمىز. قارجى از بولىنەدى. سونىڭ سالدارىنان 16 نىسانعا عانا تولىققاندى ارحەو¬لو¬گيالىق زەرتتەۋلەر جۇرگىزە ال¬دىق، بۇل وتە ماردىمسىز، – دەدى وبلىس باسشىسى. – قارجى از بولىنگەندىكتەن، قولدا بار اقشاعا جيناقتار، فوتوالبومدار شىعا¬رۋ سياقتى ۇساق-تۇيەك جۇمىستار اتقارىلىپ كەلەدى. تاريحىمىز¬دىڭ جاۋھار قازىناسى – كونە وتى¬راردى قايتا جاڭعىرتۋ ءىسى دە باياۋ جۇرۋدە. ساۋران قالاشىعى اشىق اسپان استىندا قورعان¬سىز¬دىڭ كۇيىن كەشىپ، جاۋىن-شا¬شىن¬نان بۇزىلىپ بارادى. قازىر قۇلاشتى كەڭگە سىلتەيتىن زامان ەمەس. قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسى جانىنان سالماق بولعان ەتنو¬اۋىل، ۇلكەن كەشەننەن نەگىزگى كە¬رەك¬تىلەرىن ەكشەپ، قارجىنى سو¬عان سالۋ كەرەك. وسى ماڭداعى 15 وتباسىنىڭ ءۇيىن باسقا جەرگە كوشىرۋگە دە قوماقتى قارجى قا¬جەت. سوندا مۇراجاي اۋماعىندا مادەني مۇرا قۇندىلىقتارىنا 1-2 گەكتار جەر بوسايدى. ەكىنشىدەن، مادەني ءتۋريزمدى مەيلىنشە ناسيحاتتاپ، ساياحاتتانۋشىلاردى تارتۋ جولدارىن ويلاستىرۋ كەرەك. ماسەلەن، دۋبايدا مۇناي قۇبىر¬لارىنان تىسقارى تۇسەتىن تابىس¬تىڭ 90 پايىزىن حالىقارالىق تۋريزمنەن تاۋىپ وتىر. تۇركىس¬تانعا كەلىپ-كەتۋ ماسەلەسىن وڭ¬تايلاندىرۋ ءۇشىن بۇرىنعى شاعىن اەرودرومدى قالپىنا كەلتىرگەن ءجون بولار ما ەدى.
سول سياقتى قالانىڭ ينفرا¬قۇ¬رىلىمى مەن كوممۋنيكاتسيا¬لار ماسەلەسىن دە ويلاستىرىپ جا¬تىر¬مىز. ويلاسۋ ءۇشىن ويعا تامى¬زىق. ياساۋي كەسەنەسىنە زيارات ەتىپ كەلگەن ادامداردان ايىنا 40-50 ميلليون تەڭگە ارالىعىندا قار¬جى تۇسەدى ەكەن. بۇل مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ قۇ¬زىرىمەن جۇمسالاتىنعا ۇقسايدى. نەگە وسى قارجىنىڭ كەم دەگەندە 25 پايىزىن مۇراجاي ماڭىن اباتتان¬دى¬رۋعا، كەرەك نىساندار قۇرى¬لىس¬تارىنا جۇمساي المايمىز. ءياساۋيدى كوپ جۇرت ءدىندار، سوپى دەپ بىلەدى. اقىندىعىن، ۇلكەن فيلوسوف ەكەنىن بىلە بەرمەيدى. مۇمكىن ولەڭدەرىن تاسقا قاشاپ جازىپ قويساق، جاس ۇرپاق جاقىنىراق ءبىلىپ جۇرەر ەدى.
ءسوز سوڭىندا ايتارىم، قارجى ءبولىنىسىن قالاي جۇزەگە اسىرامىز؟ وبلىستىڭ قولىنان كەلەتىنىن ءبىز الايىق، سونىمەن ارقايسىمىز ءوز تاراپىمىزدان تاپسىرمامىزدى ورىندايىق. سوندا ءىس سوڭىنا جەتىپ، ناقتى ناتيجەسىن بەرەدى.
مادەنيەت جانە اقپارات ۆيتسە-ءمينيسترى اسقار بورىباەۆ بۇگىنگە دەيىن اتقارىلعان جۇمىستاردى قۇ¬لا¬عىنان ءتىزىپ بەردى. بەس جىل ىشىندە ەسىمحان كەسەنەسى، اۋليە قۇمشىق اتا جەراستى مەشىتى، شىعىس مون¬شا¬سى سياقتى جادىگەرلەر قالپىنا كەلتىرىلگەن. وتىراردا دا وسىنداي ىرگەلى جۇمىستار ءجۇرىپ جاتىر. قاز¬با بايلىقتارى مەن كونسەرۆاتسيالاۋ جۇمىستارىنا قارجى تيىسىنشە ءبولىنىپ كەلەدى. مينيسترلىك قولداپ، كوپ بولىپ جۇمىس ىستەۋگە ارقاشان دايىن.
ودان كەيىن ءا.مارعۇلان اتىن¬داعى ارحەولوگيا ينستيتۋتىنىڭ دي¬رەكتورى كارل بايپاقوۆ ءسوز الىپ، ارحەولوگيالىق جۇمىس¬تار¬دىڭ بارىسى جايلى جان-جاقتى بايانداپ بەردى. وسى ماقساتتارعا قارجىنىڭ از قارالاتىندىعىن، سوندىقتان وتىرار سياقتى تاريحي ءمانى زور قالانىڭ 40 جىلدان بەرى قازىلىپ كەلە جاتقاندىعىن ءسوز ەتتى. كارل بايپاقوۆتىڭ ۇسىنىسى – مۇراجاي باسشىلىقتارىنا قار¬جىلىق ەركىندىك كوبىرەك بەرىلۋى كە¬رەك. تاپسىرمانىڭ قالاي ورىن¬دالعاندىعى قابىلەت-قارىمنان اڭعارىلاتىن بولادى.
“قازقايتاجاڭعىرتۋ” كاسىپور¬نى¬نىڭ ديرەكتورى ق.تۇياقباەۆ ساۋران قالاسىنا كوبىرەك كوڭىل اۋدارۋ قاجەتتىگىن ايتتى. كاسىپورىن تاراپىنان سوزاقتاعى بابااتا، سايرامداعى قاراشاش انا، ءبايدى¬بەك اۋدانىنداعى مەشىت-مەدرەسەنى قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى اياق¬تا¬لىپ كەلەدى. ەندى ازىرەت سۇلتاننىڭ ءتورت قاقپاسى قولعا الىنىپ جاتىر.
– بىزگە ۋاقىت كەرەك، – دەدى “قاز¬قايتاجاڭعىرتۋ” كاسىپورنى¬نىڭ ديرەكتورى. – اسىقتىر¬سا¬ڭىز¬دار ءىس شالا بىتەدى. كەيىن قايتا ورا¬لۋ¬عا تۋرا كەلەدى. سوندىقتان ۋاقىت¬تان قىسپاۋلارىڭىزدى وتىنەر ەدىم.
وسى تۇستا ماۋلەن اشىمباەۆ ياساۋي كەسەنەسى الدىنان قازاق حاندارىنا ارنالعان پانتەون قويۋ ماسەلەسىن كوتەردى. ماسەلەن، تاۋكە حان، ەسىم حان، جاڭگىر حان جانە ابىلاي حانعا ارناپ. ۇلتتىق ءپاتريوتيزمدى ناسيحاتتاۋدا الار ورنى ەرەكشە بولاتىندىعى ءسوزسىز. وسىنىڭ جايى قالاي بولادى؟
سپورت جانە تۋريزم ۆيتسە-مي¬نيسترى قايىربەك وسكەنباەۆ 2007-2011 جىلدار ارالىعىندا مەملەكەت باعدارلاماسى بويىنشا اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستاردىڭ جايىن بايان¬دادى. ونىڭ ايتقانىنداي، كۇرە جول بويىنا ورنالاسقان نىساندار قازاقستاننىڭ الەۋەتىن اڭعارت¬پاي¬دى. ساپاسى تومەن. ماسەلەن، جام¬بىل وبلىسى بويىنشا جولداعى 192 نىساننىڭ ەكەۋى عانا، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى بويىنشا 123 نىساننىڭ بىرەۋى عانا تالاپقا ساي. ال قىزىلوردا وبلىسىنداعى 85 نىساننىڭ بىردە-ءبىرى حالىقارالىق ستاندارتقا سايكەس كەلمەيدى. بۇل – ماڭىزدى ءىس. كۇنى ەرتەڭ باتىس ەۋ¬رو¬پا – باتىس قىتاي اۆتوماگيس¬ترالى¬نىڭ قۇرىلىسى باستالادى. قازاق جەرىنەن وتكەندە كوزگە تۇسە¬تىن نىساندار مەملەكەتىمىزدىڭ بە¬دە¬لىن اسقاقتاتاتىنداي بولعانى ابزال.
ساۋلەتشى عابيت سادىرباەۆ ارىستانباب كەسەنەسى مەن وتىرار قالاشىعى اراسىنداعى قالاشىق جايىن جەكە-جەكە تالداعانىمەن، ءماۋ¬لەن اشىمباەۆ قارجى جەتىمسىز¬دىگىنەن كەيبىر نىسانداردىڭ جوبادان الىناتىندىعىن جەتكىزدى.
تۇركىستان قالاسىنىڭ اكىمى بەيبىت سىزدىقوۆ كەسەنە جانىنان مەملەكەت باسشىسىنىڭ كەلىسىمى¬مەن تۇرىك اعايىنداردىڭ مەشىت سالۋ ءۇشىن قارجى بولۋگە دايىن ەكەن¬دى¬گىن، بىراق ارحەولوگيالىق ساراپتا¬ما¬نىڭ كەشەۋىلدەپ جاتقاندىعىن ايتتى. قارجى جوق ەمەس، بار. قۇ¬رى¬لىستى باستاۋعا كەدەرگى وزىمىزدەن بولىپ وتىر. قازىرگى ۋاقىت جايباسارلىقتى كوتەر¬مەيدى.
كوشپەلى كەڭەستە وتىرار اۋدا¬نىنىڭ اكىمى ءالىمجان قۇر¬تاەۆ، جامبىل وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى قۇمار اقساقالوۆ، قىزىلوردا وبلىسى اكىمىنىڭ ورىن¬باسارى مۇرات مۇحامەدوۆ ءسوز الىپ، ءتۇيىندى ماسەلەلەردى كوتەردى.
ايتىلعان ويلاردىڭ كوڭىل قويا¬تىن تۇستارى دا بار. قىزىل¬ور¬¬دا¬داعى بايقوڭىر عارىش ايلا¬عىندا كوسموس كورابلى ۇشىرى¬لادى. جەر قازاقتىكى بولعانىمەن، جەر ءۇستىن¬دەگى قالاشىق ءزاۋزاتى¬مەن رەسەي¬دىكى. بىراق، قىزىلوردا وبلىسى¬نىڭ اكىمى مادەني تۋ¬ريزم¬دى ناسي¬حاتتاۋ ماقساتىندا كەلىسسوزدەر جۇرگىزگەن ەكەن، عارىش ايلاعى باسشىلىعى قار¬سىلىق تانىتپاپ¬تى. ياعني، قا¬زاقستاننىڭ تۋريس¬تەردى ماگنيتشە تارتاتىن ءبىر جەرى وسى.
وتىرىستى قورىتىندىلاعان پرەزيدەنت اكىمشىلىگى باسشىسى¬نىڭ ورىنباسارى ماۋلەن ءاشىم¬باەۆ ناقتى ۇسىنىس-ءپى¬كىرلەردىڭ ەسكەرىلەتىندىگىن ايتىپ، جيىنعا قا¬تىسۋشىلارعا تابىس تىلەدى. قازاق تاريحىندا قازاق ۇيالاتىن ەشتەڭە جوق. ەلباسى ءبىر سوزىندە وسىلاي دەپ پىكىر ايتىپ ەدى. جان-جاعىنان اش قاسقىرداي انتالاي تونگەن جاۋ¬لارىنا جەرىنىڭ جالىنان ۇستات¬پاعان اتا-بابالارىمىزدىڭ تا¬ريحى قانداي قۇرمەتكە دە لايىق.
ساۋران – قازاقتىڭ ەجەلگى قالاسى. بۇرىنعى قالالاردان قالعان كوزى ءتىرى جادىگەرى. اتتەڭ¬ايى، كوز الدىمىزدا جاۋىن-شا¬شىننان شوگىپ بارادى. كونسەر¬ۆاتسيالاۋ ءىسى ءالى كەشەۋىلدەپ كەلەدى. ءبىر قۋانىشتىسى، بۇگىنگى كوشپەلى وتىرىستا ساۋران جايلى تولىعىراق ءسوز بولدى. قازاقتىڭ قالىڭ شەجىرەسى تاريح قالتارى¬سىندا قالماۋى كەرەك. اماناتقا ادالدىق جاراسادى.

باقتيار تايجان، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى،  تۇركىستان قالاسى.
«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى 9 ماۋسىم 2009 جىل