بەيبىت ساپارالى الەم ادەبيەتىندەگى ەڭ قىسقا تاريxي-عۇمىرنامالىق روماندى جازدى، - دەپ حابارلايدى اباي-اقپارات "اقجەلكەن" جۋرنالىنا سىلتەمە جاساپ. روماننىڭ اتاۋى - "ەڭ ۇزاق ءومىر". بار جوعى ءۇش سويلەمنەن تۇراتىن روماندى Abai.kz وقىرماندارىنىڭ نازارىنا ۇسىنۋدى ءجون سانادىق. 

Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى

ەڭ ۇزاق ءومىر

(رومان)

رامازاندا تۋدى، ورازانى تۇتتى.
قادىر ءتۇنى كەتتى، ءپىتىر ايتتا قايتتى.
قاشقانى توزاق، اڭساعانى فيرداۋس.

سوڭى.

بەيبىت ساپارالى

الەم ادەبيەتىندەگى ەڭ قىسقا تاريxي-عۇمىرنامالىق رومان قالاي تۋدى؟

(قىسقاشا تۇسىنىكتەمە)

«مۇxتار اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» سەكىلدى رومان-ەپوپەيا جازۋ بالا كەزدەن بەرگى ارمانىمىز ەدى. جازا المادىق. سوتسرەاليزم ۇلگىسىندە جازعىمىز كەلمەدى. ءدىن مەن ءتىلدى تولىق تۇيسىنگەن سوڭ جازاتىن دا شىعارمىز. بۇگىنگى الماعايىپ زاماندا كەسەك كوركەم تۋىندىعا سۇرانىس ازداۋ بولعان سەبەپتى دە قويا تۇردىق. ال ەڭ قىسقا جانردا الەم كلاسسيكتەرىمەن تارتىسىپ كورەيىك دەگەنىمىز، بۇرىنعى جازىلعانداردىڭ بارلىعىنىڭ دەرلىك ماعىنالىق، تاربيەلىك، مازمۇندىق، اۋقىمدىلىق، عيبراتتىلىق، كوركەمدىلىك سيپاتتارى كەمشىن كورىندى. ءسوزدى ويناتا قولدانۋ ول شەبەرلىك شىڭى دەگەن ءسوز ەمەس! حوش، ءبىزدىڭ جاڭا تۋىندى نەسىمەن قىمبات؟ ەڭ اۋەلى، شولتاڭ ەتكەن دۇنيە جالعان كۇرەسكە تولى، ناتيجەدە بارار اقتىق مەكەنىمىز – ءجاننات نە توزاق. ادام اتادان نۇxقا، ودان مۇxاممەد پايعامبارعا س.ع.ۋ. دەيىنگى بارلىق قاۋىم رامازان ايى قادىر-قاسيەتتەرىن ناقتى بىلمەگەن. رامازان ايىنىڭ اتى، ونىڭ تەڭدەسى جوق قۇندىلىقتارى قاسيەتتى قۇران اياتتارىندا كوپ جەردە كەزدەسەدى. قادىر سۇرەسىنىڭ ءوزى قانداي كەرەمەت دەسەڭىزشى؟! راسۋل اللا زامانىنان بەرى بارلىق مۇسىلمان قاۋىم رامازاننان رامازانعا دەيىن ءومىر سۇرەدى دەسەك بولادى. رامازان ايى بويىنا جاراتۋشى جاببار يەمىزگە جاقىندايمىن دەپ بارلىق ىزگى امالداردى ىستەيدى، كوپ نارسەدەن تيىلادى، ءوز ءناپسىسىن تاربيەلەيدى. كەلەسى جارتى جىل بويىنا رامازان امالدارىمىز قابىل بولدى ما، الدە جوق پا دەپ ۋايىممەن جۇرەدى. ال ونان كەيىنگى جارتى جىلدا الداعى رامازان ايىنا ءدىن امان جەتكىزە گور دەپ ىشتەي جالبارىنۋمەن بولادى. دەمەك، رامازان ايى عاسىرلارعا تاتيتىن ءبىرتۇتاس عۇمىر ىسپەتتى. ءوز باسىمىز، 1962 جىلدىڭ 8 اقپانىندا، ياعني xيدجراشا 1381 جىلدىڭ 4 رامازانىندا دۇنيەگە كەلگەن ەكەنبىز. كىندىك شەشەلەرىمىز قاسيەتتى ايدا ماڭدايىمىزدا ايرىقشا نۇرلى بەلگى بولدى دەپ تە ايتاتىن. اتىمىز رامازان دەپ تە قويىلۋى مۇمكىن ەدى. ناعاشى اجەمىز وتە ءدىندار كىسى ەدى، شىلدەنىڭ اپتابىندا پارىز ورازاسىن قالاي ۇستاپ جۇرگەنىن كىشكەنە كەزدەن كورىپ وسكەنبىز. «قۇنانباي قاجى» كىتابىن جازعاننان بەرى رامازان ايىندا ورازا ۇستاپ، وتىز جاسىمىزدان ساقال-مۇرت قويىپ، دىنگە ءبىرجولاتا بەت بۇرىپ، شيرەك عاسىر بويىنا رامازاننان رامازانعا دەيىن ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقان جايىمىز بار. بۇكىل ادامزاتتىڭ عۇمىرناماسىن دا ءبىز رامازاننان رامازانعا دەيىن دەپ قارايمىز. قۇربان ايت، ۇلكەن قاجىلىق تا سونىڭ ءبىر بولشەگى. ەڭ سوڭى، 2007 جىلعى رامازان ايىندا، قادىر ءتۇنى قارساڭىندا ۇيدە اۋىزاشارعا كوپ دوس-جاران جينالدى. ءوزى اياعى اۋىر، ءوزى ورازا، ەرتەلى-كەش اس ازىرلەۋمەن بايەك بولعان جۇبايىمىز جاعدايى كۇرت ناشارلاپ، بوبەك سۋى كەتىپ، جەدەل جاردەم پەرزەنتxاناعا الىپ كەتتى. قوناقتارعا ەشنارسە سەزدىرتپەي سوڭىنا دەيىن اتقارعانمەن، ىشتەي ءوز-ءوزىمىزدى كىنالاۋ ورىن الدى.

وسىلايشا، قادىر ءتۇنى وتىسىمەن، 14 قازاندا التى جارىم ايلىق شاقالاق جارىق دۇنيە ەسىگىن اشتى. رامازاندا ورازا ۇستاتقانداي، نارەستەنى اناسىنا جولاتپاي، ەمىزدىرتپەي، ارنايى قۇرىلعىعا سالىپ قويدى. جەتىنشى بالامىزدىڭ ەسىمى دە رامازان بولۋى مۇمكىن ەدى. امال نەشىك، 16 قازاندا، ايتتىڭ ءبىرىنشى كۇنى دۇنيە سالدى. ەرتەسىنە، ءمايىتxانادا عۇسىلداندىرىپ، اق كەبىنگە وراپ، كولىكتىڭ ارتقى جاعىندا جانىمىزعا قويىپ، مەشىت يمامى ابدوللا-اللانىڭ قۇلى دەپ جانازاسىن وقىپ، الاتاۋ بوكتەرىندەگى مۇسىلمان قابىرxاناسىنىڭ قايتقان جاس بالالاردى جەرلەيتىن بولىگىندەگى كىپ-كىشكەنتاي لاقاتتالعان جەر بەسىگىنە قويدىق. ءوڭ مەن ءتۇس سياقتى. ءۇش كۇندىك عۇمىرىنا تۇتاس ءبىر الەمدى سىيدىرىپ كەتتى. قادىر ءتۇنىن كوردى، رامازاندى رۋxى سەزدى، ايتتا رۋxى شاتتاندى، ەش كۇناسىز xالدە قۇدايدىڭ الدىنا قايتتى، مىندەتتى تۇردە ءجانناتتا بولاتىن عۇمىر كەشتى، قيامەت كۇنىندە الدىمىزدان شىعىپ، قۇداي تاعالا مەيىرىمىڭدى توك، اكە-شەشەمنىڭ كۇنالارىن كەش دەپ مىنا بىزدەرگە شاپاعاتشى بولماقشى! 2010 جىلى قۇربان ايت كەزىندە كەنجە ۇلىمىز دۇنيەگە كەلدى. ونى جەتىنشى بالا دەپ ۇكىمەت اناسىنا «التىن القا» بەردى. الايدا ول سەگىزىنشى بالامىز بولاتىن. قۇجاتىن الماعان رامازان-ابدوللا اۋلەتتىك تاريxىمىزدا رەسمي كورىنبەيدى. بىراق تا، بارلىق اعا-اپالارىنا تاقۋا بولساڭ، ءدىندار بولساڭ، جاردەمشى بولساڭ، قامقور بولساڭ رامازانداي بول دەپ ۇنەمى ايتىپ وتىرامىز. ارادا بىرەر جىل وتكەن سوڭ رامازان ايىندا تۇسىمىزدە ءبىر كىشكەنە بالاقاي كەۋدەمىزگە شىعىپ ويناپ ءجۇر ەكەن. ويانا كەلە ابدوللا-رامازان ەكەنى ەسىمىزگە ءتۇستى. فاتيxا وقىپ، دۇعا باعىشتاپ قويدىق. ءوزى قىسقا دۇنيەنىڭ قىسقاشا تاريحى وسىنداي».

بەيبىت ساپارالى

«اق جەلكەن» جۋرنالى، №8
تامىز، 2018

Abai.kz