قازاق جازۋشىلارى مەن مۋزىكانتتارىن شەتەلدە تانىتۋ، «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىنىڭ جاڭا كەزەڭدەرى، اتالعان پروتسەسكە وزىندىك ۇلەسى مەن اۋقىمدى باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋ تۋرالى قازاقپارات تىلشىسىنە قر پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ ىشكى ساياسات ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ايدا بالاەۆا ايتىپ بەرىپتى.

- ايدا عالىمقىزى، وسىدان ءبىراز بۇرىن ءسىز فرانتسيا، ۇلىبريتانيا مەن يسپانيا ەلدەرىندە بولىپ، سول جاقتاعى بەلدى باسىلىمداردىڭ باسشىلارىمەن كەزدەسىپ، وتاندىق اۆتورلاردىڭ كىتابىن شىعارۋعا كەلىسىپ كەلدىڭىز. قول جەتكىزىلگەن كەلىسىم تۋرالى تولىعىراق ايتىپ بەرە الاسىز با؟

- «جاھاندىق الەمدەگى زاماناۋي قازاقستاندىق مادەنيەت» توبىنىڭ جۇمىس ناتيجەسى جايلى قىسقاشا ايتا كەتەيىن. قازىرگى تاڭدا جۇيەلى تۇردە ءبىزدىڭ ادەبيەتتىڭ، مۋزىكا مەن سۋرەتشىلىكتىڭ، حورەگورافيا، كينو مەن تەاتردىڭ جەتىستىكتەرىن شەتەلدە ناسيحاتتاۋ جۇمىسى جۇرگىزىلىپ جاتىر. ءاربىر باعىت بويىنشا ناقتى ناتيجە بار. تارقاتا ايتقاندا، «ادەبيەت» باعىتى بويىنشا مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن بۇۇ-نىڭ التى تىلىنە اۋدارۋ ءۇشىن قازاق قالامگەرلەرىنىڭ تۋىندىلارىنا ىرىكتەۋ جۇرگىزدىك.

جۇمىستىڭ ءاۋ باسىندا اۆتورلار مەن تۋىندىلاردىڭ كوپ ەكەنىن ەسكەرە وتىرىپ، بەلگىلى جازۋشىلارمەن، سىنشىلارمەن، ادەبيەتشىلەرمەن اقىلداسا كەلە ءبىز «قازىرگى قازاقستاندىق ادەبيەتتىڭ انتولوگياسى» تۇرىندە پروزا مەن پوەزيا جانرى بويىنشا اۋدارما جاساۋدى ءجون دەپ تاپتىق. جوبانى ءتيىمدى ءارى تولىعىمەن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ، الەمدەگى جەتەكشى باسپالارمەن، اۋدارما ۇيلەرىمەن ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمگە كەلدىك.

ستراتەگيالىق ارىپتەستەرىمىزدىڭ ىشىندە - «بريتان كەڭەسى» مەن كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتى، يسپانيا مادەنيەت مينيسترلىگى مەن «سەرۆانتەس ينستيتۋتى»، فرانتسياداعى ميشەل دە مول ۇلتتىق كىتاپ جانە باسپا ورتالىعى بار.

جۋىق ارادا رەسەيدەگى، قىتاي مەن اراب امىرلىكتەرىندەگى ارىپتەستەرىمىزبەن ءدال وسىنداي كەلىسىمدەرگە قول قويىلادى.

جوبا اياسىندا اۋدارىلعان كىتاپتاردى اتالعان ءتورت ەلدە عانا ەمەس، اۋدارما ءتىلى قولدانىلاتىن باسقا جاقتاردا دا تاراتۋ بويىنشا اۋقىمدى جۇمىس كۇتىپ تۇرعانىن ايتا كەتۋ كەرەك.

ماسەلەن، فرانتسۋز تىلىندەگى وقۋشى اۋديتوريانىڭ ءوزى ءارتۇرلى ەسەپتەردى الىپ قاراعاندا 220 ميلليون ادامعا دەيىن جەتەدى. ال يسپان تىلىندە سويلەيتىندەردىڭ سانى، ءتىپتى، 600 ميلليونعا دەيىن بارادى.

اۋدارىلعان كىتاپتاردىڭ تاراتىلۋى كوممەرتسيالىق نەگىزدە دە، عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالارىندا دا جۇزەگە اسىرىلادى.

سوندىقتان كەڭ اۋقىمداعى وقۋشى اۋديتوريانى تارتۋدى كوزدەگەن جوبانىڭ كەلەشەگى زور.

- قازاق تىلىندەگى ادەبي كىتاپتاردىڭ الەمنىڭ باسقا تىلدەرىنە اۋدارۋ جۇمىسى قالاي جۇرگىزىلەدى؟ وسىناۋ ماڭىزدى جۇمىستى اتقارا الارلىقتاي بىلىكتى ماماندار بار ما؟

- ادەبي اۋدارما - بۇل كۇردەلى شىعارماشىلىق پروتسەسس. قاجەتتى اۋدارماشىلىق بازا بىزدە قۇرىلىپ تا قويعان.

ءبىزدىڭ حالىقارالىق جوبانىڭ كوزقاراسى بويىنشا ۇلتتىق اۋدارما بيۋروسىنىڭ مىندەتى - ساپالى جولما-جول اۋدارمانى دايىنداۋ. سونىڭ نەگىزىندە ءبىزدىڭ ارىپتەستەر ادەبي ماتىندەردى ازىرلەيدى.

بۇل رەتتە ءبىز تۋىندىلاردى تەك مەملەكەتتىك تىلدەن اۋداراتىنىمىزدى ايتا كەتكىم كەلەدى.

شىعارماشىلىق ەرەكشەلىكتى دالمە-ءدال وقىرمانعا جەتكىزە ءبىلۋ ماقساتىندا ءبىز اۆتورلارىمىز بەن شەتەلدىك اۋدارماشىلاردىڭ، باسپاگەرلەردىڭ كەزدەسۋىن ۇيىمداستىرعالى وتىرمىز. بۇل ءوز كەزەگىندە مادەني ديالوگتى ءبىر جولعا قويىپ، شەت مەملەكەتتەرمەن مادەني بايلانىستى نىعايتۋعا جول اشادى.

- كىتاپتاردى الەمدىك تىلدەرگە اۋدارۋدان باسقا «قازىرگى قازاقستاندىق مادەنيەتتى شەتەلدە ناسيحاتتاۋ» اياسىندا تاعى قانداي جوبالار قولعا الىنعالى جاتىر؟

- جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان باعىتتاردىڭ ءاربىرى بويىنشا بىزدە ناقتى ناتيجە بار.

تولىعىراق ايتار بولساق، كوركەم ونەر سالاسىندا قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى جەلىسى بويىنشا قر ۇلتتىق مۋزەيىنىڭ، ءا.قاستەەۆ اتىنداعى ونەر مۇراجايىنىڭ شەتەلدىك ەكسپوزيتسيالىق جوبالارىن جۇزەگە اسىرۋ جۇمىسى جالعاسىن تاباتىن بولادى. جىل باسىنان بەرى «التىن ادامنىڭ الەم مۋزەيلەرىنە ساپارى»، «ەۋرازيا كوشپەندىلەرى»، «ازيا مەن ەۋروپانىڭ توعىسىندا» اتتى كوشپەلى كورمەلەر اقش، بريتانيا، قىتاي، بەلارۋس، ازەربايجان مەن وزگە دە مەملەكەتتەردىڭ جەتەكشى الاڭدارىندا بولىپ ءوتتى.

بۇل رەتتە ايماقتىق مۋزەيلەردىڭ جۇمىسىنىڭ بەلسەندىلىگىن ەرەكشە اتاپ ءوتۋ كەرەك. ولار وزدەرىنىڭ ەڭ ۇزدىك قورىن ەل ءىشى مەن شەتەلدەردەگى كورمە ءۇشىن دايىنداپ وتىرادى.

مۋزەي ەكسپوناتتارىن تسيفرلاندىرۋ جۇمىسى دا جالعاسۋدا. ءا.قاستەەۆ اتىنداعى ونەر مۇراجايىمەن 14 مىڭ دانا، ال 3D مودەلى بويىنشا 100 دانا ءمۇسىن تسيفرلاندىرىلدى. قر ورتالىق مەملەكەتتىك مۋزەي قورىندا ساقتاۋدا تۇرعانداردىڭ سانى 40 مىڭعا تارتا داناعا جەتەدى.

تسيفرلاندىرۋ تۇرعىسىنان ايماقتاردا دا جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتىر. تارقاتا ايتقاندا، قوستاناي، اقتوبە، اتىراۋ جانە وزگە دە وبلىستاردا مۋزەي قورلارىنىڭ 20 پايىزى تسيفرلاندىرىلىپ قويعان.

ءداستۇرلى جانە كلاسسيكالىق مۋزىكا باعىتى بويىنشا شىعارماشىلىق ۇجىمداردىڭ گاسترولدىك جۇمىسى دا جالعاسىن تابۋدا. يتاليا، رەسەي، ۇلىبريتانيا ەلدەرىندە ايماقتىق تەاترلار ونەرىن پاش ەتتى. «I am a singer قازاقستان» حالىقارالىق تەلەجوباسىنىڭ ەكىنشى ماۋسىمى باستالىپ كەتتى.

استانا مەن الماتى قالالارىندا ءداستۇرلى تۇردە الەمنىڭ 15 ەلىنىڭ قاتىسۋىمەن «استانا داۋىسى»، «Star of Asia» اتتى مۋزىكالىق فەستيۆالدەرى ۇيىمداستىرىلدى.

تەاتر ونەرىنىڭ جەتىستىكتەرىن ارى قاراي جالعاستىرۋ ءۇشىن «قىز جىبەك»، «ءبىرجان-سارا» ۇلتتىق وپەرالارىن رەسەي، يتاليا، فرانتسيا، تۇركيا، قىتاي، جاپونيا، كورەيا رەسپۋبليكاسى، گرۋزيا مەن وزگە دە مەملەكەتتەردە قويۋ جوسپارلانعان.

كينو ونەرى سالاسىنداعى ايتۋلى وقيعا رەتىندە 71-ءشى كانن فەستيۆالىندە قازاقستاندىق پاۆيلوننىڭ اشىلۋىن ايتا كەتۋگە بولادى. 2018 جىلدىڭ باسىنان بەرى قازاقستاندىق 18 فيلم 14 حالىقارالىق كينوفەستيۆالگە قاتىستى. 11 جۇلدەگە قول جەتكىزىلدى.

وسى جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا يتاليادا جانە ەستونيادا قازاقستان كينولارى كۇنى بولىپ ءوتتى. جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن ءدال وسىنداي ايتۋلى شارالاردى تايلاند كورولدىگىندە، چەحيادا، سلوۆاكيادا، رۋمىنيا مەن وزگە دە مەملەكەتتەردە وتكىزۋ كوزدەلگەن.

جالپى مادەنيەت پەن ونەردىڭ بارلىق باعىتى بويىنشا ءبىزدىڭ مەملەكەت ءوزىن الەمنىڭ جەتەكشى الاڭدارىندا پاش ەتتى. ءبىزدىڭ ستراتەگيالىق ماقسات - جاھاندىق مادەني كەڭىستىككە ينتەگراتسيالانۋ.

- ءسىز «جاھاندىق الەمگە قازىرگى قازاقستاندىق مادەنيەتتى ناسيحاتتاۋ» باعىتىنىڭ كۋراتورىسىز. شىعارماشىلىق ادامعا، جازۋشى نەمەسە مۋزىكانتقا، سۋرەتشىگە اتالمىش باعىتتا ەڭبەگىن پاش ەتۋ ءۇشىن نە ىستەۋى كەرەك؟ ونەر ادامدارى وزدەرىن قالاي كورسەتە الادى؟

- قازىرگى قازاقستاندىق مادەنيەت تۋرالى ايتىپ وتىرعانىمىزدىقتان، ءبىزدىڭ باستى مىندەتتەردىڭ ءبىرى - تاۋەلسىزدىك جەتىستىگىن تانىتا وتىرىپ، ءبىزدىڭ ەل ىشىندەگى تالانتتاردى قولداۋ. شىعارماشىلىق بىرلەستىكتەرمەن جۇرگىزىلەتىن بارلىق جۇمىس ونەر وكىلدەرى وزدەرى قويعان ناقتى تالاپتاردىڭ نەگىزىندە ازىرلەنەدى. مىنە، سوندىقتان جوباعا كەز كەلگەن شىعارماشىلىق ادامىنىڭ قاتىسۋعا مۇمكىندىگى بار. بۇل تەك ساتتىك ەمەس، ۇزاق مەرزىمدى پروتسەسس ەكەنىن ايتا كەتسەم دەيمىن. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىنىڭ ارقاسىندا مادەنيەت پەن ونەردىڭ وكىلدەرى ءوز ونەرلەرىن الەمدىك دەڭگەيگە شىعارۋعا مۇمكىندىك الىپ وتىر.

- وسى جىلدىڭ اقپان ايىندا ءسىز وڭىرلەردەگى جاس جازۋشىلاردى جىگەرلەندىرۋدى ماقسات تۇتقان «ادەبي بەلدەۋ» جوباسىنىڭ باستالعانىن جاريا ەتتىڭىز. قازىرگى ۋاقىتتا ول جوبا قالاي جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر؟

- «ادەبي بەلدەۋ» ەل وڭىرلەرى تۋرالى ءتۇرلى مالىمەتتەردى جۇيەلەندىرىپ، ايماقتىڭ ەرەكشەلىگىن پاش ەتىپ جۇرگەن، تاريحي وزگەشەلىگىن جىر ەتكەن دارىندى ءارى تالاپتى جازۋشىلاردى بىرىكتىرۋدى ماقسات تۇتادى.

بۇگىنگى تاڭدا ەلۋگە تارتا زامانداس جازۋشىلاردان قۇرىلعان كوشپەلى توپ جاساقتالدى. ولار ەلىمىزدىڭ ءارتۇرلى ايماقتارىنا باعىت الاتىن بولادى.

جەرگىلىكتى ادەبي بىرلەستىكتەرمەن بىرلەسە وتىرىپ، جازۋشىلار ايماقتارداعى تاريحي فاكتتىلەردى، كيەلى گەوگرافيانى جانە ءوڭىردىڭ وزگە دە بىرەگەي ەرەكشەلىكتەرىن زەرتتەيتىن بولادى.

«ادەبي بەلدەۋ» ەلىمىزدىڭ مادەني استاناسى - الماتىدان باستاۋ الىپ، جىل سوڭىنا دەيىن ەلىمىزدىڭ بارلىق وبلىسىن قامتيدى. اۆتورلاردىڭ ەڭبەكتەرى «تۋعان جەر» ەنتسيكلوپەدياسىندا جيناقتالادى. بۇل ءوز كەزەگىندە اتقارىلعان جۇمىستى جۇيەلەندىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

- ءسىز سونىمەن بىرگە «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىنىڭ جوبالىق كەڭسەسىنە جەتەكشىلىك ەتەسىز. قازىرگى تاڭدا اتالمىش قۇرىلىم قانداي جۇمىستاردى اتقارىپ جاتىر؟ قوعامدىق سانانى جاڭعىرتۋ باعدارلاماسىن جۇرگىزۋ باعىتىندا نە ايتار ەدىڭىز؟

- جوبالىق كەڭسە - «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىنىڭ نەگىزگى ۇيلەستىرۋشىسى. جوبالىق ءادىس بارلىق ايماقتار مەن مۇددەلى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ جۇمىسىنا ناقتى الگوريتم بەرۋگە جول اشتى.

بۇگىنگى تاڭدا قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ قىزمەتىنىڭ اۋقىمى كەڭەيىپ بارا جاتقانىنا بايلانىستى كەڭسە بەلسەندى ترانفسورماتسيادان ءوتىپ جاتىر.

ءبىزدىڭ جۇمىستىڭ باستى ناتيجەسى - ناقتى جوبالار مەن باق-تىڭ بارلىق ءتۇرى بويىنشا وتە اۋقىمدى اقپاراتتىق قولداۋ.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ باستاماسىمەن قولعا الىنعان باعدارلامانىڭ بارلىق باعىتى حالىقتىڭ زور قولداۋىنا يە بولدى.

مىنە، قازىرگى تاڭدا ءبىز ورتاق جۇمىسىمىزدىڭ ناقتى ناتيجەلەرىن كورىپ وتىرمىز. بۇل باعىتتا پاش ەتەرلىك جوبالاردىڭ ءبىرى - «تۋعان جەر».

جوبا جۇزەگە اسا باستاعالى بەرى دەمەۋشىلەر مەن مەتسەناتتاردىڭ كومەگى ارقىلى 17 مەكتەپ، 62 بالاباقشا، 36 مادەنيەت، 23 دەنساۋلىق ساقتاۋ، 169 سپورتتىق نىسان، 32 بالالار الاڭى سالىندى. بۇل جەتىستىك، جەكە باستامالاردى ايتپاعاندا، ىسكە اسىرىلعان شارۋا. ودان بولەك، دەمەۋشىلەردىڭ ارقاسىندا سىنىپتاردى كومپيۋتەرمەن قامتاماسىز ەتۋ، اۋلالالاردى اباتتاندىرۋ سەكىلدى قانشاما جۇمىس اتقارىلدى. مۇنداي يگى جەتىستىكتەر البەتتە كەلەشەكتەگى جاڭا جوبالار بويىنشا كوڭىلگە قۋانىش پەن جىگەر ۇيالاتادى.

- ال ءسىز جەكە ءوزىڭىز «تۋعان جەر» باعدارلاماسىنا قاتىستىڭىز با؟ تۋعان جەرىڭىزدى قولداۋ باعىتىندا قولعا العان شارۋالارىڭىز بار بولار؟

- قوعامدىق ماڭىزى بار جوبالاردىڭ بارىندە جەكە قاتىسۋدىڭ ماڭىزى وتە ەرەكشە.

قوعامدىق سانانى جاڭعىرتۋ باعدارلاماسى بۇل رەتتە جەكە باستامالارعا ەرەكشە الاڭ اشىپ بەرەدى. ءوزىمىز كورىپ وتىرعانداي، جوعارىدا اتالعان جوبالاردىڭ قاي-قايسىسى بۇكىلحالىقتىق قولداۋعا يە بولىپ وتىر.

جەكە ءوزىمنىڭ ۇلەسىم رەتىندە بالالارعا ارنالعان «قىزىر قونعان قۇت مەكەن» اتتى عىلىمي-تانىمدىق كىتاپتىڭ جارىق كورۋىن اتاپ وتۋىمە بولادى. بۇل كىتاپ مەنىڭ تۋعان جەرىمنىڭ تاريحى تۋرالى جازىلعان. ول ارقىلى بالالار الماتى وبلىسىنىڭ جامبىل اۋدانىنىڭ بارلىق تۇرعىلىقتى مەكەنىنىڭ تاريحىن بىلە الادى.

ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە بۇل كىتاپ ءوسىپ كەلە جاتقان جاس بۋىنعا ارنالعان. بالالار ءوز تۋعان جەرىنىڭ تاريحى، ونىڭ كيەلى ورىندارى مەن ۇلى ادامدارى تۋرالى ءبىلۋى كەرەك. كىتاپتا وزەندەر مەن تاۋلاردىڭ، تۇرعىلىقتى جەرلەردىڭ اتاۋلارى قايدان شىققانى تۋرالى جازىلعان. كىتاپتا جينالعان ماتەريالدار جاس ولكەتانۋشىلاردىڭ زەرتتەۋ جۇمىستارىنا جاقسى سەرپىن بەرەر دەگەن سەنىمدەمىن.

مەملەكەت باسشىسى اتاپ وتكەندەي، ءوز تۋعان جەرىڭنىڭ تاريحى ارقىلى مەنىڭ جەرلەستەرىم جالپىرەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى وقيعالاردى تەرەڭ زەردەلەي الادى.

وسىعان وراي قوعامدىق سانانىڭ جاڭعىرۋىنىڭ تابىسى ءاربىر قازاقستاندىققا بايلانىستى ەكەنىن تۇيسىنە ءبىلۋىمىز كەرەك.

سوندىقتان، «رۋحاني جاڭعىرۋ» - بۇل جەكە جوبا ەمەس، جىل سايىن جاڭا يدەيالارمەن جانە جوبالارمەن تولىعا تۇسەتىن ۇزاق مەرزىمدى باعدارلاما.

- سۇحباتىڭىزعا راقمەت.

Abai.kz