Qazaq jazushylary men muzykanttaryn shetelde tanytu, «Ruhany Janghyru» baghdarlamasynyng jana kezenderi, atalghan proseske ózindik ýlesi men auqymdy baghdarlamany jýzege asyru turaly QazAqparat tilshisine QR Preziydent Ákimshiligining Ishki sayasat bólimining mengerushisi Aida Balaeva aityp beripti.

- Aida Ghalymqyzy, osydan biraz búryn siz Fransiya, Úlybritaniya men Ispaniya elderinde bolyp, sol jaqtaghy beldi basylymdardyng basshylarymen kezdesip, otandyq avtorlardyng kitabyn shygharugha kelisip keldiniz. Qol jetkizilgen kelisim turaly tolyghyraq aityp bere alasyz ba?

- «Jahandyq әlemdegi zamanauy qazaqstandyq mәdeniyet» tobynyng júmys nәtiyjesi jayly qysqasha aita keteyin. Qazirgi tanda jýieli týrde bizding әdebiyettin, muzyka men suretshiliktin, horegorafiya, kino men teatrdyng jetistikterin shetelde nasihattau júmysy jýrgizilip jatyr. Árbir baghyt boyynsha naqty nәtiyje bar. Tarqata aitqanda, «Ádebiyet» baghyty boyynsha Memleket basshysynyng tapsyrmasymen BÚÚ-nyng alty tiline audaru ýshin qazaq qalamgerlerining tuyndylaryna irikteu jýrgizdik.

Júmystyng әu basynda avtorlar men tuyndylardyng kóp ekenin eskere otyryp, belgili jazushylarmen, synshylarmen, әdebiyetshilermen aqyldasa kele biz «Qazirgi qazaqstandyq әdebiyetting antologiyasy» týrinde proza men poeziya janry boyynsha audarma jasaudy jón dep taptyq. Jobany tiyimdi әri tolyghymen jýzege asyru ýshin kelissózder jýrgizip, әlemdegi jetekshi baspalarmen, audarma ýilerimen yntymaqtastyq turaly kelisimge keldik.

Strategiyalyq әriptesterimizding ishinde - «Britan kenesi» men Kembridj uniyversiyteti, Ispaniya Mәdeniyet ministrligi men «Servantes instituty», Fransiyadaghy Miysheli De Mol Últtyq kitap jәne baspa ortalyghy bar.

Juyq arada Reseydegi, Qytay men Arab Ámirlikterindegi әriptesterimizben dәl osynday kelisimderge qol qoyylady.

Joba ayasynda audarylghan kitaptardy atalghan tórt elde ghana emes, audarma tili qoldanylatyn basqa jaqtarda da taratu boyynsha auqymdy júmys kýtip túrghanyn aita ketu kerek.

Mәselen, fransuz tilindegi oqushy auditoriyanyng ózi әrtýrli esepterdi alyp qaraghanda 220 million adamgha deyin jetedi. Al ispan tilinde sóileytinderding sany, tipti, 600 milliongha deyin barady.

Audarylghan kitaptardyng taratyluy kommersiyalyq negizde de, ghylymiy-zertteu ortalarynda da jýzege asyrylady.

Sondyqtan keng auqymdaghy oqushy auditoriyany tartudy kózdegen jobanyng keleshegi zor.

- Qazaq tilindegi әdeby kitaptardyng әlemning basqa tilderine audaru júmysy qalay jýrgiziledi? Osynau manyzdy júmysty atqara alarlyqtay bilikti mamandar bar ma?

- Ádeby audarma - búl kýrdeli shygharmashylyq prosess. Qajetti audarmashylyq baza bizde qúrylyp ta qoyghan.

Bizding halyqaralyq jobanyng kózqarasy boyynsha Últtyq audarma burosynyng mindeti - sapaly jolma-jol audarmany dayyndau. Sonyng negizinde bizding әriptester әdeby mәtinderdi әzirleydi.

Búl rette biz tuyndylardy tek memlekettik tilden audaratynymyzdy aita ketkim keledi.

Shygharmashylyq erekshelikti dәlme-dәl oqyrmangha jetkize bilu maqsatynda biz avtorlarymyz ben sheteldik audarmashylardyn, baspagerlerding kezdesuin úiymdastyrghaly otyrmyz. Búl óz kezeginde mәdeny dialogty bir jolgha qoyyp, shet memlekettermen mәdeny baylanysty nyghaytugha jol ashady.

- Kitaptardy әlemdik tilderge audarudan basqa «Qazirgi qazaqstandyq mәdeniyetti shetelde nasihattau» ayasynda taghy qanday jobalar qolgha alynghaly jatyr?

- Jýzege asyrylyp jatqan baghyttardyng әrbiri boyynsha bizde naqty nәtiyje bar.

Tolyghyraq aitar bolsaq, kórkem óner salasynda QR Mәdeniyet jәne sport ministrligi jelisi boyynsha QR Últtyq muzeyinin, Á.Qasteev atyndaghy óner múrajayynyng sheteldik ekspozisiyalyq jobalaryn jýzege asyru júmysy jalghasyn tabatyn bolady. Jyl basynan beri «Altyn adamnyng әlem muzeylerine sapary», «Euraziya kóshpendileri», «Aziya men Europanyng toghysynda» atty kóshpeli kórmeler AQSh, Britaniya, Qytay, Belarusi, Ázerbayjan men ózge de memleketterding jetekshi alandarynda bolyp ótti.

Búl rette aimaqtyq muzeylerding júmysynyng belsendiligin erekshe atap ótu kerek. Olar ózderining eng ýzdik qoryn el ishi men shetelderdegi kórme ýshin dayyndap otyrady.

Muzey eksponattaryn sifrlandyru júmysy da jalghasuda. Á.Qasteev atyndaghy óner múrajayymen 14 myng dana, al 3D modeli boyynsha 100 dana mýsin sifrlandyryldy. QR Ortalyq memlekettik muzey qorynda saqtauda túrghandardyng sany 40 myngha tarta danagha jetedi.

Sifrlandyru túrghysynan aimaqtarda da júmys jýrgizilip jatyr. Tarqata aitqanda, Qostanay, Aqtóbe, Atyrau jәne ózge de oblystarda muzey qorlarynyng 20 payyzy sifrlandyrylyp qoyghan.

Dәstýrli jәne klassikalyq muzyka baghyty boyynsha shygharmashylyq újymdardyng gastrolidik júmysy da jalghasyn tabuda. Italiya, Resey, Úlybritaniya elderinde aimaqtyq teatrlar ónerin pash etti. «I am a singer Qazaqstan» halyqaralyq telejobasynyng ekinshi mausymy bastalyp ketti.

Astana men Almaty qalalarynda dәstýrli týrde әlemning 15 elining qatysuymen «Astana dauysy», «Star of Asia» atty muzykalyq festivalideri úiymdastyryldy.

Teatr ónerining jetistikterin ary qaray jalghastyru ýshin «Qyz Jibek», «Birjan-Sara» últtyq operalaryn Resey, Italiya, Fransiya, Týrkiya, Qytay, Japoniya, Koreya Respublikasy, Gruziya men ózge de memleketterde qoi josparlanghan.

Kino óneri salasyndaghy aituly oqigha retinde 71-shi Kann festivalinde qazaqstandyq pavilionnyng ashyluyn aita ketuge bolady. 2018 jyldyng basynan beri qazaqstandyq 18 filim 14 halyqaralyq kinofestivalige qatysty. 11 jýldege qol jetkizildi.

Osy jyldyng mausym aiynda Italiyada jәne Estoniyada Qazaqstan kinolary kýni bolyp ótti. Jyldyng sonyna deyin dәl osynday aituly sharalardy Tailand Korolidiginde, Chehiyada, Slovakiyada, Rumyniya men ózge de memleketterde ótkizu kózdelgen.

Jalpy mәdeniyet pen ónerding barlyq baghyty boyynsha bizding memleket ózin әlemning jetekshi alandarynda pash etti. Bizding strategiyalyq maqsat - jahandyq mәdeny kenistikke integrasiyalanu.

- Siz «Jahandyq әlemge qazirgi qazaqstandyq mәdeniyetti nasihattau» baghytynyng kuratorysyz. Shygharmashylyq adamgha, jazushy nemese muzykantqa, suretshige atalmysh baghytta enbegin pash etu ýshin ne isteui kerek? Óner adamdary ózderin qalay kórsete alady?

- Qazirgi qazaqstandyq mәdeniyet turaly aityp otyrghanymyzdyqtan, bizding basty mindetterding biri - Tәuelsizdik jetistigin tanyta otyryp, bizding el ishindegi talanttardy qoldau. Shygharmashylyq birlestiktermen jýrgiziletin barlyq júmys óner ókilderi ózderi qoyghan naqty talaptardyng negizinde әzirlenedi. Mine, sondyqtan jobagha kez kelgen shygharmashylyq adamynyng qatysugha mýmkindigi bar. Búl tek sәttik emes, úzaq merzimdi prosess ekenin aita ketsem deymin. Memleket basshysynyng tapsyrmasynyng arqasynda mәdeniyet pen ónerding ókilderi óz ónerlerin әlemdik dengeyge shygharugha mýmkindik alyp otyr.

- Osy jyldyng aqpan aiynda Siz ónirlerdegi jas jazushylardy jigerlendirudi maqsat tútqan «Ádeby beldeu» jobasynyng bastalghanyn jariya ettiniz. Qazirgi uaqytta ol joba qalay jýzege asyrylyp jatyr?

- «Ádeby beldeu» el ónirleri turaly týrli mәlimetterdi jýielendirip, aimaqtyng ereksheligin pash etip jýrgen, tarihy ózgesheligin jyr etken daryndy әri talapty jazushylardy biriktirudi maqsat tútady.

Býgingi tanda eluge tarta zamandas jazushylardan qúrylghan kóshpeli top jasaqtaldy. Olar elimizding әrtýrli aimaqtaryna baghyt alatyn bolady.

Jergilikti әdeby birlestiktermen birlese otyryp, jazushylar aimaqtardaghy tarihy fakttilerdi, kiyeli geografiyany jәne ónirding ózge de biregey erekshelikterin zertteytin bolady.

«Ádeby beldeu» elimizding mәdeny astanasy - Almatydan bastau alyp, jyl sonyna deyin elimizding barlyq oblysyn qamtidy. Avtorlardyng enbekteri «Tughan jer» ensiklopediyasynda jinaqtalady. Búl óz kezeginde atqarylghan júmysty jýielendiruge mýmkindik beredi.

- Siz sonymen birge «Ruhany janghyru» baghdarlamasynyng jobalyq kensesine jetekshilik etesiz. Qazirgi tanda atalmysh qúrylym qanday júmystardy atqaryp jatyr? Qoghamdyq sanany janghyrtu baghdarlamasyn jýrgizu baghytynda ne aitar ediniz?

- Jobalyq kense - «Ruhany janghyru» baghdarlamasynyng negizgi ýilestirushisi. Jobalyq әdis barlyq aimaqtar men mýddeli memlekettik organdardyng júmysyna naqty algoritm beruge jol ashty.

Býgingi tanda Qoghamdyq damu ministrligining qyzmetining auqymy keneyip bara jatqanyna baylanysty Kense belsendi tranfsormasiyadan ótip jatyr.

Bizding júmystyng basty nәtiyjesi - naqty jobalar men BAQ-tyng barlyq týri boyynsha óte auqymdy aqparattyq qoldau.

Memleket basshysynyng bastamasymen qolgha alynghan baghdarlamanyng barlyq baghyty halyqtyng zor qoldauyna ie boldy.

Mine, qazirgi tanda biz ortaq júmysymyzdyng naqty nәtiyjelerin kórip otyrmyz. Búl baghytta pash eterlik jobalardyng biri - «Tughan jer».

Joba jýzege asa bastaghaly beri demeushiler men mesenattardyng kómegi arqyly 17 mektep, 62 balabaqsha, 36 mәdeniyet, 23 densaulyq saqtau, 169 sporttyq nysan, 32 balalar alany salyndy. Búl jetistik, jeke bastamalardy aitpaghanda, iske asyrylghan sharua. Odan bólek, demeushilerding arqasynda synyptardy kompiutermen qamtamasyz etu, aulalalardy abattandyru sekildi qanshama júmys atqaryldy. Múnday iygi jetistikter әlbette keleshektegi jana jobalar boyynsha kónilge quanysh pen jiger úyalatady.

- Al Siz jeke óziniz «Tughan jer» baghdarlamasyna qatystynyz ba? Tughan jerinizdi qoldau baghytynda qolgha alghan sharualarynyz bar bolar?

- Qoghamdyq manyzy bar jobalardyng bәrinde jeke qatysudyng manyzy óte erekshe.

Qoghamdyq sanany janghyrtu baghdarlamasy búl rette jeke bastamalargha erekshe alang ashyp beredi. Ózimiz kórip otyrghanday, jogharyda atalghan jobalardyng qay-qaysysy býkilhalyqtyq qoldaugha ie bolyp otyr.

Jeke ózimning ýlesim retinde balalargha arnalghan «Qyzyr qonghan qút meken» atty ghylymiy-tanymdyq kitaptyng jaryq kóruin atap ótuime bolady. Búl kitap mening tughan jerimning tarihy turaly jazylghan. Ol arqyly balalar Almaty oblysynyng Jambyl audanynyng barlyq túrghylyqty mekenining tarihyn bile alady.

Eng birinshi kezekte búl kitap ósip kele jatqan jas buyngha arnalghan. Balalar óz tughan jerining tarihy, onyng kiyeli oryndary men úly adamdary turaly bilui kerek. Kitapta ózender men taulardyn, túrghylyqty jerlerding ataulary qaydan shyqqany turaly jazylghan. Kitapta jinalghan materialdar jas ólketanushylardyng zertteu júmystaryna jaqsy serpin berer degen senimdemin.

Memleket basshysy atap ótkendey, óz tughan jerinning tarihy arqyly mening jerlesterim jalpyrespublikalyq dengeydegi oqighalardy tereng zerdeley alady.

Osyghan oray qoghamdyq sananyng janghyruynyng tabysy әrbir qazaqstandyqqa baylanysty ekenin týisine biluimiz kerek.

Sondyqtan, «Ruhany Janghyru» - búl jeke joba emes, jyl sayyn jana iydeyalarmen jәne jobalarmen tolygha týsetin úzaq merzimdi baghdarlama.

- Súhbatynyzgha raqmet.

Abai.kz