نەمەسە بۇگىنگى جازۋشىلار نەنى جازۋى كەرەك؟

الماتىدا  زيالىلاردىڭ باسىن قوسقان القالى جيىن ءوتىپ جاتىر. وعان ەلىمىز بەن شەت ەلدىڭ 16 مەملەكەتىنەن اقىن-جازۋشىلار، پۋبليتسيستەر، دراماتۋرگتەر، فيلوسوفتار مەن اۋدارماشىلار كەلگەن. جانە قازاق  پەن كلۋبىنىڭ اقش تاعى وكىلى، جازۋشى، پروفەسسور ۆلاديمير كارتسەۆ پەن لوندونداعى وكىلى، اۋدارماشى سايمون حوللينسورتز قاتىستى.

ورتاعا تاستالعان تاقىرىپ تا اۋقىمدى. “قۇبىلمالى الەمدەگى زاماناۋي ادەبيەتتىڭ ورنى” دەپ اتالادى.

ءبىز الدىمەن، ادەبيەتتىڭ الەمدەگى ورنىنان بۇرىن، قازىرگى قوعامداعى ءرولى قانداي دەگەنگە جاۋاپ ىزدەپ كورسەك. 2016 جىلعى زەرتتەۋلەر بويىنشا ەلىمىزدەگى جاستاردىڭ 80 پايىزى كىتاپتى نە وتە سيرەك وقيدى نەمەسە مۇلدە بەتىن اشپايدى ەكەن. سودان دا بولار، وقىرمان مەن جازۋشىنىڭ اراسىنداعى بايلانىس ءۇزىلىپ قالدى دەيتىندەر كوپ. وعان نە سەبەپ؟ سەبەپ وقىرماندى قىزىقتىرا الماۋدا شىعار. ماسەلەن، اينالامىزدا بولىپ جاتقان قوعامدىق-الەۋمەتتىك ماسەلەلەر  ءبىزدىڭ  ادەبيەتتەن كورىنىس تاۋىپ جاتقان جوق. قازىر كەز-كەلگەن قازاقتىڭ باسىندا ءۇي، كرەديت، اقشا ماسەلەسى بار. بۇل ماتەريالدىق قاراپايىم تاقىرىپ بولعانىمەن، حالىقتىڭ شىن مانىندەگى جاعدايى وسى ماسەلەلەرگە تىرەلىپ تۇرعانى اقيقات قوي. ودان بولەك، قوعامداعى  ۇرلىق پەن جەمقورلىق تا ادەبيەت ارقىلى اياماي اشكەرەلەنۋى ءتيىس ەدى. مۇمكىن، بۇل تاقىرىپتاردى قاۋزاعان تۋىندىلار حالىققا جەتپەي جاتقان بولار. دەمەك، كىتاپتىڭ جارناماسى مەن تارالىمى دا ماڭىزدى. بۇل جازۋشىلارىمىزعا  ادەبي اگەنتتەردىڭ  قاجەتتىگىن كورسەتەدى.

ەكىنشىدەن، قازىرگى ادامدار نەعۇرلىم قىسقا، ناقتى جازبالارعا دەن قويادى. ويتكەنى اقپارات كوپ، ۋاقىت تىعىز.

ەندى، ءبىزدىڭ الەم ادەبيەتىندەگى ورنىمىز قانداي دەگەنگە  جاۋاپ  ىزدەپ  كورسەك...

بۇل ساۋالعا كەلگەندە كوبىمىز  مۇحتار اۋەزوۆتىڭ “اباي جولى” رومانى الەمنىڭ 116 تىلىنە اۋدارىلعانىن العا تارتامىز. بىراق، ول روماننىڭ شىققانىنا دا جەتپىس جىلدان اسىپ كەتكەنىن ەسكەرۋگە ءتيىسپىز. ال، ابايدىڭ قانشا ولەڭى باسقا تىلدەرگە  اۋدارىلدى؟ حوش، ول وتكەن ۋاقىت.

ال، قازىرگى اقىن-جازۋشىلارىمىزدان  دۋلات يسابەكوۆتىڭ، عالىم جايلىبايدىڭ، ديدار امانتايدىڭ، دۋمان رامازان، تاناگوز تولقىنقىزى  تاعى باسقا اۆتورلاردىڭ شىعارمالارى باسقا تىلدەرگە اۋدارىلىپتى.  بىراق، شىنىن ايتقاندا بۇل اۆتورلاردى جانە اۋدارىلعان شىعارمالاردى جاستاردىڭ كوبى بىلمەيدى.

دۋلات يسابەكوۆ، جازۋشى:

- رەسەيدىڭ 24-كانالىنان سيرياداعى ءبىر وقيعانى كوردىم. كىشكەنتاي 1 جارىم جاستاعى بالا شەشەسىنىڭ ەمشەگىن ەمىپ جاتىر. ال، اناسىنىڭ باسى جوق. مىنە، وسىنداي ادامنىڭ جانىن تۇرشىكتىرەتىن وقيعالاردىڭ كەزىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتقاندا ءبىز جازۋشىلار بىرىگۋىمىز كەرەك.

جازۋشىلاردىڭ ارىن-نامىسىن قورعاۋ ءۇشىن لوندوندا پەن كلۋب اشىلدى. ەندى سونى ارى قاراي كەڭىتىپ، دۇنيە جۇزىنە ناسيحاتتاسا،  ار مەملەكەتتەن حابارلاسادى. ولار قارجىلارىن اۋدارسىن. بۇل بىزگە نەگە كەرەك؟ ءاربىر قاراپايىم جازۋشىنىڭ ار جاعىندا ەكى مىڭ وقۋشى تۇر دەپ ەسەپتەگەندە، دۇنيە ءجۇزىنىڭ جازۋشىلارىن وسى ەكى مىڭعا كوبەيتىپ كورىڭىزدەر. قانداي كوپ ارميا بولادى. ولاردىڭ باستى قارۋى – ءسوز. اناۋ بيبليادان باستاۋ الاتىن، قۇراننان باستاۋ الاتىن بەيبىتشىلىك ماسەلەسىن ءبىز وسى ءسوز ارقىلى ورناتۋىمىز كەرەك. ال، قارۋ ارقىلى ورناتۋ، ءبىر-بىرىنە سانكتسيا جاريالاۋ - انەشەيىن ادامداردى ابىگەرگە ءتۇسىرۋ. ءبىز ءبىر-ءبىرىمىزدى اۋدارۋىمىز كەرەك. قازىرگىدەي اقشا ءۇشىن لوندوندا نەمەسە فرانتسيادا اۋدارىپ، ەكى ءجۇز دانامەن تاستاي سالۋ ءۇشىن ەمەس. ول كادىمگى قازاق ادەبيەتىن تانىتاتىنداي بولۋ كەرەك. مەن انگليادا بولعاندا ءۇش رەت كىتابىم شىقتى. سوندا ايتقانىم وسى. ءبىزدىڭ ادەبيەت اعىلشىننىڭ، فرانتسۋزدىڭ بۇگىنگى ادەبيەتىنەن  ەشقانداي كەم سوقپايدى. قازىر قازاقستاندا ەشتەڭە جوق دەگەن ويدا تۇرسىڭدار ءبارىڭ. بىراق، ءبىز ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ ءسوزىمىزدى ءبىرىمىز تىڭدايىق! بۇگىنگى فورۋمدا وسى ءسوز بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىن.

ۇلىقبەك ەسداۋلەت، اقىن، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسى:

- قوعام رۋحاني اشتىقا جۇرگەنىن كوبىنە سەزىنە بەرمەيدى. ونى الدىمەن سەزىپ، ادامزاتتى ساقتاندىراتىن  قالام يەلەرى. ءبىر پارادوكس بار. قوعام بايىعان سايىن، رۋحاني اش بولا تۇسەدى. سوندىقتان توق قوعامدا ءجۇرىپ رۋحاني اشتىققا ۇشىراماس ءۇشىن جازىلعان ءھام ءالى جازىلماعان رۋحاني قازىنالارىمىزدى جويىپ الماۋ ءۇشىن اسىل ءسوزدى قادىرلەيىك. كوركەم ءسوزدىڭ قۇنىن ءتۇسىرىپ الماي كوزدىڭ قاراشىعىنداي قورعاپ، ارىمىزدى ساقتاعانداي ارداقتاي بىلەيىك. ءسوز بەن ءتىل الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىمىزدى ۇمىتپاساق بولعانى.

سونىمەن الماتىداعى ادەبيەت جيىنى ەكى كۇنگە جالعاسپاق. بىراق، ءبىزدى ويلاندىرعان تاعى ءبىر دۇنيە – جيىندا ءسوز العانداردىڭ بارلىعى دەرلىك كەڭەس ادەبيەتىنىڭ وكىلدەرى. ءتىپتى، قازاقشا ءبىر اۋىز ءلام دەمەگەندەرىنەن سول كەزەڭدى اڭسايتىنىن دا اڭعارىپ قالدىق.

جانە، ول كىسىلەردىڭ ايتۋىنشا ينتەرنەت پەن سمارتفوندار ۋاقىتشا قۇبىلىس. الايدا، ادامزات كەلبەتىن وزگەرتكەن سمارتفوندار ءبىزدىڭ ومىرىمىزگە دەندەپ ەنگەنى سونشالىق، ولار ءبىزدىڭ اجىراماس بولىگىمىزگە اينالدى. الداعى ۋاقىتتا دا سولاي بولا بەرمەك.

وسى تۇرعىدان العاندا، XXI عاسىردىڭ  جەتىستىكتەرىن قابىلداي المايتىن كەڭەستىك بۋىن - زاماناۋي ادەبيەتكە  جانە قۇبىلمالى الەمگە قانداي جاڭاشىلدىق پەن وزگەرىس اكەلۋى مۇمكىن؟ ەندىگى ساۋال وسى بولسا كەرەك...

نۇربيكە بەكسۇلتانقىزى

Abai.kz