الماتى ەلىمىزدەگى ەڭ ءىرى مەگاپوليس ەكەنى بەلگىلى. ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى دا الماتى رەسپۋبليكا بيۋدجەتىندە ەڭ ماڭىزدى ءرول وينايتىنىن ايتادى. بۇگىندە شاھار شارۋاشىلىعى بۇگىندە جولعا قويىلعان.  مىسالى، جەكە تۇرعىن ءۇي سەكتورى مەن جىلۋ ەنەرگەتيكا كاسىپورىندارىن گازبەن قامتۋ جۇرگىزىلۋدە. بۇعان قوسا جالپى سوماسى 1 ملرد. تەڭگەگە شامامەن 80 كم گاز جەلىسى تارتىلعان ەكەن. الاتاۋ جانە اۋەزوۆ اۋداندارىنداعى ءبىلىم جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ وبەكتىلەرىنىڭ 15 اۆتونوميالى قازاندىقتارى تابيعي گازعا كوشىرىلگەن.

سونىمەن مەگاپوليستە اتقارىلعان جۇمىستاردىڭ ءبىرسىپىراسىن ءبىز دە شولىپ شىقتىق.

- الماتى قالاسىن ءۇزىلىسسىز گازبەن جابدىقتاۋ ءۇشىن 2-گتس قۋاتتىلىعىن سىرتقا شاعىرۋ بويىنشا جوبانى ىسكە اسىرۋ شەڭبەرىندە 2014-2015 جىلدارى قالانىڭ شىعىس بولىگىندە 28 كم اينالما گاز قۇبىرى سالىندى;

- كولىك ستراتەگياسىن ىسكە اسىرۋ شەڭبەرىندە قوعامدىق جولاۋشىلار جانە كوممۋنالدىق كولىكتى ەكولوگيالاندىرۋ بويىنشا شارالار قابىلدانۋدا;

- 2015 جىلدىڭ 18 ساۋىرىندە الماتى مەتروپوليتەنىنىڭ تاعى 2 ستانساسى پايدالانۋعا بەرىلدى: اباي داڭعىلى مەن تىلەنديەۆ كوشەسىنىڭ قيىلىسىندا «ماسكەۋ» جانە «سايران» ستانسالارى; مەترو ۆاگونىنىڭ 7 قۇرامى جۇمىس ىستەۋدە، جولاۋشىلار لەگى تاۋلىگىنە 40 مىڭ ادامعا دەيىن ارتتى (2014 جىلى تاۋلىگىنە 24 مىڭ ادامدى قۇراعان). مەتروپوليتەندى پايدالانۋ ءۇشىن 2015 جىلى جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن 3,7 ملرد. تەڭگە ءبولىندى.

مەترونىڭ ءبىرىنشى جەلىسىنىڭ ەكىنشى كەزەگىنىڭ ەكىنشى ىسكە قوسۋ كەشەنىن سالۋ بويىنشا جۇمىستاردىڭ شەڭبەرىندە (2017-2019 جج.) جەر تەلىمدەرىن الىپ قويۋ جانە ساتىپ الۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. جول اباي داڭعىلىنىڭ استىمەن التىنسارين داڭعىلىنان ياسساۋي داڭعىلىنا دەيىن باتىسقا قاراي سالىناتىن بولادى (تەرەڭ ورنالاسقان «سارى ارقا» ستانساسى جانە جەر بەتىنە جاقىن ورنالاسقان «دوستىق» ستانساسى);

- تروللەيبۋس باعىتتارى وڭتايلاندىرىلدى، 11 تروللەيبۋس باعىتىنىڭ ورنىنا 8-ءى جۇمىس ىستەۋدە، وندا 176 بىرلىك تروللەيبۋس (تەڭگەرىمدەگى 215-ءتىڭ) قىزمەت كورسەتۋدە. ترامۆايلاردىڭ قاتىسۋىمەن ورىن العان جول-كولىك وقيعالارىنا بايلانىستى، سونداي-اق جولدارىنىڭ جاعدايى قاناعاتتانارلىقسىز بولعاندىقتان، ولاردى پايدالانۋ ۋاقىتشا توقتاتىلدى;

- تۇرعىندارعا قىزمەت كورسەتۋ ءۇشىن كتگ-مەن جۇرەتىن 400 بىرلىك تاكسي ساتىپ الىنىپ، «ەكو-تاكسي» جەكە تاسىمالداۋشىعا بەرىلدى;

- شجق «الماتى تازالىق» كمك-دا 33 بىرلىك كوممۋنالدىق ارنايى تەحنيكا كومپريميرلەنگەن گازبەن جۇمىس ىستەيدى;

- 2013 جىلعى 15 قاڭتاردان باستاپ قالاعا كىرە بەرىستە كولىكتەردەن شىعاتىن ۋلى گاز جانە ءتۇتىننىڭ ۋلىلىق نورماسىنا باقىلاۋ جۇرگىزەتىن 13 ەكولوگيالىق پوست جۇمىس ىستەيدى. 2015 جىلى 34 557 كولىك جۇرگىزۋشىسى ءتۇتىن مەن ۋلى گاز نورماسىن بۇزعانى ءۇشىن اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى (ونىڭ ىشىندە قالالىق – 10211 جانە سىرتتان كىرگەندەر – 24346; قايتارا ۇستالعاندار - 2333), جالپى سوماسى 146 333 042 تەڭگەگە اكىمشىلىك ايىپپۇل سالىندى، ونىڭ شىندە وندىرىلگەنى 95 929 973 تەڭگە (وتكەن جىلدارداعىنى قوسا ەسەپتەگەندە).

- جانار-جاعارماي قۇيۋ ستانسالارىندا (جقس) ساتىلاتىن كولىك جانارمايلارىنىڭ ساپاسىنا مونيتورينگ جۇرگىزىلۋدە, 2015 جىلى 179جانارماي قۇيۋ ستانساسىنان جانارمايدىڭ جانە ديزەلدى وتىننىڭ سىنامالارى ساتىپ الىندى. ونىڭ ىشىندە 36 جقس-دان الىنعان 48 سىنىمادا (30 سىناما – بەنزين، 18 سىناما ديزەلدى وتىن بويىنشا) جانارمايدىڭ وكتان سانى جانە جارقىلداۋ تەمپەراتۋراسى بويىنشا نورماتيۆتىك قۇجاتتاردىڭ تالاپتارىنا سايكەس ەمەستىگى انىقتالدى. قابىلدانعان ءوزارا ءىس-قيمىل تەتىكتەرىنە سايكەس زاڭ بۇزۋشىلار تۋرالى مالىمەتتەر مامانداندىرىلعان تابيعاتتى قورعاۋ پروكۋراتۋراسىنا جىبەرىلدى;

- الماتى قالاسىنىڭ اۋماعىندا بىرىڭعاي اۆتوماتتاندىرىلعان پاركينگ جۇيەسىن قۇرۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىلۋدە. سولتۇستىك اينالىم كوشەسىنىڭ بويىندا، ساۋدا بازارلارىنىڭ ىرگەلەس اۋماقتارىندا 2797 ورىندىق كولىك قويۋعا ارنالعان الاڭدىق ۇلگىدەگى 9 تۇراق ۇيىمداستىرىلدى جانە پايدالانۋعا بەرىلدى. پايدالانۋشى ۇيىم «الماتى ءححى عاسىر» جشس (الاڭدىق ۇلگىدەگى اۆتوتۇراقتىڭ جالپى الاڭى - 3,5578 گا، 600 كولىك ورنى) جەرگىلىكتى بيۋدجەتكە 2014 جىلعى شىلدەدەن 2015 جىلعى جەلتوقسان ارالىعىندا 9 963 000 تەڭگە اۋداردى. «بايسات» جشس جانە «ريكەا» جشس اۆتوتۇراقتارىنان جەرگىلىكتى بيۋدجەتكە اقشا قاراجاتى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن تۇسەدى دەپ كۇتىلۋدە.

الماتى قالاسىنىڭ اۋماعىنداعى اقىلى تۇراقتار جۇيەسىن جەتىلدىرۋ، سونىڭ ىشىندە الماتى قالاسىنىڭ اۋماعىنداعى اقىلى تۇراقتاردى باسقارۋدىڭ بىرىڭعاي جۇيەسىن ۇيىمداستىرۋ بويىنشا ۇسىنىستار ازىرلەنۋدە. بىرىڭعاي جۇيە قابىلدانعانعا دەيىن كوشەدەگى كوممۋنالدىق تۇراقتارداعى تولەم الىنىپ تاستالدى. كوپ دەڭگەيلى پاركينگتەر قۇرىلىسىنا ۇسىنىستار مەن ينۆەستورلار ىزدەستىرىلۋدە.

- قالانىڭ ورتالىعىندا كولىك قوزعالىسىن شەكتەۋدى ەنگىزۋدىڭ نۇسقالارى پىسىقتالۋدا. يا.گەيلدىڭ ۇسىنىستارىنا سايكەس قالانىڭ بارلىق اۋداندارىندا ۆەلوسيپەد جولدارىمەن، سپورتتىق جابدىقتارىمەن 9 جاياۋ جۇرگىنشىلەر ايماعى, اۋماقتارى كورىكتەندىرىلە وتىرىپ، ۇيىمداستىرىلدى. الماتى قالاسىنداعى ۆەلوجولداردىڭ جالپى ۇزىندىعى شامامەن 24 كم قۇرايدى، سونىڭ ىشىندە قالانىڭ ورتالىق بولىگىندە اباي داڭعىلىنىڭ بويىندا - 2,4 كم، دوستىق داڭعىلى - جولداسبەكوۆ كوشەسى - ساتباەۆ كوشەسى - دوستىق داڭعىلى شارشىسىنداعى كوشەلەردىڭ بويىندا - 2,4 كم، ورتالىق مادەنيەت جانە دەمالىس ساياباعىندا جالپى ۇزىندىعى 2,6 كم ۆەلوسيپەد جولدارى ۇيىمداستىرىلعان، مومىشۇلى كوشەسىنىڭ بويىندا 11,7 كم، رىسقۇلوۆ داڭعىلى 3,0 كم، ۇلكەن الماتى كانالىنىڭ بويىندا 1,1 كم. ۆەلوتۇراقتار ورناتۋ بيزنەس - قۇرىلىمدار جانە قوعامدىق بىرلەستىكتەردى تارتۋمەن جۇزەگە اسىرىلۋدا - بارلىعى سىيىمدىلىعى 700-900 ۆەلو ورىن بولاتىن شامامەن 120 ۆەلوتۇراق بار، سونىڭ ىشىندە ب. شولاق اتىنداعى سپورت سارايىنىڭ الدىندا (14 ورىنعا) جانە اباي مەن ابىلاي حان داڭعىلدارىنىڭ قيىلىسىندا (16 ورىنعا) ۆەلوسيپەدتى جالعا بەرۋدىڭ اۆتوماتتاندىرىلعان پۋنكتى جۇمىس ىستەۋدە. بولاشاقتا كەزەڭ-كەزەڭمەن جالعا بەرۋ جەلىسىن 200 پۋنكتكە دەيىن كەڭەيتۋ جوسپارلانۋدا.

- دەمەۋشىلەردىڭ قاراجاتى ەسەبىنەن جالپى سوماسى 700 ملن. استام تەڭگەگە، جالپى پايدالانۋداعى جەرلەردە جانە اۋلا ىشىندەگى اۋماقتاردا 110 استام بالالاردىڭ سپورتتىق جانە ويىن الاڭدارىن قۇرۋ ۇيىمداستىرىلدى. ونىڭ 70 %-دان استامى قوسىلعان اۋماقتاردا جانە قالانىڭ تومەنگى بولىگىندە سالىندى.

بۇل الماتىدا اتقارىلعان شارۋالاردىڭ ءبىرسىپىراسى عانا. 2017 جىلعى رەسمي دەرەككە كوز جۇگىرتسەك، الماتىدا 1,7 ميلليون ادام تۇرادى. مامانداردىڭ بولجامىنشا الماتى حالقى 2030 جىلى 5 ميلليونعا جۋىقتايدى.

Abai.kz