بۇگىنگى قوعام ءوزارا ارەكەت ەتۋدىڭ زا­ماناۋي تاسىلدەرىنە مۇقتاج. Nur Otan Trends پىكىرتالاس كلۋبىنىڭ كەزەكتى باسقوسۋى بيلىك پەن قوعامنىڭ ءوزارا ءىس-ارەكەتىنىڭ جاڭا ۇلگىسىن تالقىلاۋعا ارنالدى. باسقوسۋدىڭ ءداستۇرلى مودەراتورى «تالاپ» قولدانبالى زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى راحىم وشاقباەۆ ورتاعا «مەملەكەتتىك ورگاندار قوعاممەن بايلانىس ورناتۋدا قانداي مەحانيزمدەردى قولدانادى جانە ولار ءتيىمدى مە؟» دەگەن ساۋال تاستادى.

بۇل ساۋالعا قوعامدىق دامۋ ءمينيسترى دارحان قالەتاەۆ، قازاقستان ازاماتتىق اليانسىنىڭ پرەزيدەنتى اسىلبەك قوجاح­مەتوۆ جانە ساراپشىلار ايدوس سارىم، تالعات قاليەۆ پەن ميحايل دوروفەەۆ جاۋاپ بەرۋگە تىرىستى.

تالقىلاۋ، ادەتتەگىدەي، ونلاين رەجيمدە ءوتتى، Facebook جەلىسىنەن تىكەلەي ەفيردە كورسەتىلدى.

كەزدەسۋدى اشقان «نۇر وتان» پارتياسى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ماۋلەن اشىمباەۆ بۇگىندە قوعامدا الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق، حالىقارالىق جاعدايلارعا بايلانىستى ءتۇرلى ماسەلە بار، قوعام سول وزەكتى ماسەلەلەرگە قاتىستى ناقتى ءارى ءادىل جاۋاپقا مۇقتاج ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

«ءبىزدىڭ بۇگىنگى مەملەكەت پەن قوعام اراسىنداعى ءوزارا ءىس-ارەكەتتى جانداندىرۋ ماسەلەسىن كوتەرۋ ءۇشىن جينالۋىمىزدىڭ ءوزى پارتيانىڭ وسى باعىتتاعى جۇمىسىنىڭ ناتيجەسى. مۇنداي ديالوگ ءبىر-ءبىرىمىزدى تىڭداۋمەن عانا شەكتەلمەي، قوعامدى الاڭداتقان ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ ءتيىمدى تەتىكتەرىن قاراستىرۋى ءتيىس. قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە ەكونوميكا، ساياسات، رۋحانيات جانە الەۋمەتتىك سالانى قامتيتىن كەشەندى جاڭعىرۋ جونىندە ناقتى كۇن ءتارتىبى بار. سوندىقتان اتالعان ديالوگ بارىسىندا قازاقستاندى جاڭعىرتۋ جانە قوردالانىپ قالعان ماسەلەلەردى شەشۋ جولدارىن تال­قىلاۋىمىز كەرەك» دەدى ول.

قوعامدىق دامۋ ءمينيسترى دارحان قالە­تاەۆ بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدە بيلىك پەن قوعام اراسىندا ديالوگ جاسايتىن كوپ الاڭ قۇرىلعانىن، بۇل رەتتە، قوعامدىق كەڭەس­تەردى، ءتۇرلى جيىندار مەن فورۋمداردىڭ ۇيىمداستىرىلىپ جاتقانىن تىلگە تيەك ەتتى. ماسەلەن، جەلتوقسان ايىندا ازاماتتىق فورۋم وتەتىنىن، بۇل جيىنعا مەملەكەت باس­شىسىنىڭ قاتىسۋى جوسپارلانىپ وتىر­عانىن جەتكىزدى. «بىزدە ازاماتتىق قوعامعا دەگەن ەكى ءتۇرلى كوزقاراس بار، ءبىرى – ازاماتتىق قوعام بيلىككە قارسى دەپ ساناۋ، ەكىنشىسى – ازاماتتىق قوعام ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردان تۇرادى دەۋ. بۇل ەكى تۇجىرىم دا دۇرىس ەمەس. سوڭعى ۋاقىتتا ازاماتتىق قوعام كۇشەيدى. بىراق ازاماتتاردىڭ تالاپ-تىلەگىن قارسىلىق ءبىلدىرۋ دەپ قابىلداماۋىمىز كەرەك، مۇنى ازاماتتاردىڭ زاڭ شەڭبەرىندەگى تالابى دەپ تۇسىنگەن ءجون. ال مەملەكەت ازاماتتاردىڭ تالابىنا نازار اۋدارىپ، دۇرىس جاۋاپ بەرۋى ءتيىس. ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار ازاماتتىق قوعامنىڭ ماڭىزدى قۇرامى ەكەنى داۋسىز، الايدا قازىرگى تاڭدا ازاماتتىق قوعامنىڭ دامۋىنا ارنايى ديپلومى جوق ادام دا ىقپال ەتە الادى. وعان اقپارات قۇرالدارى ارقىلى سويلەۋ شارت ەمەس. ونىڭ پىكىرىن بىلدىرەتىن الاڭ – الەۋمەتتىك جەلىلەر بار. قازاقستاندا ءتۇرلى ەسەپ بويىنشا 4 ملن ادام الەۋمەتتىك جەلىدە وتىرادى. ولاردىڭ كوبى بەلسەندى. بالكىم، بەلگىلى ءبىر وزەكتى ماسەلەگە بايلانىستى پىكىر قالدىرۋشىلاردىڭ سانى كوپ بولماۋى مۇمكىن. بىراق 4 ملن ادامنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدە ءوزارا پىكىر الماسۋى قوعام ءۇشىن دە، بيلىك ءۇشىن دە سيگنال دەپ ايتار ەدىم. بيلىك وسى كورسەتكىشتى نازارعا الىپ، سوعان ساي جۇمىس جۇرگىزۋى كەرەك» دەيدى مينيستر.

ونىڭ ايتۋىنشا، بۇگىنگى كۇنى 220-دان استام قوعامدىق كەڭەس جۇمىس ىستەيدى. مي­نيسترلىك كەلەسى جىلى «قوعامدىق كەڭەستەر تۋرالى» زاڭ جوباسىن تالقىلاۋعا ۇسىنىپتى. بۇل ءوز كەزەگىندە ازاماتتىق قوعامنىڭ العا جىلجۋىنا ىقپال ەتەدى دەگەن ءۇمىت بار.

«ايماقتاردا ءماسليحاتتار تۇرعاندا قوعامدىق كەڭەستەردىڭ قاجەتى بار ما دەگەن ساۋال تۋىندايدى. شىنىندا، ءماسليحات­تاردىڭ دەاكتۋالدى ەكەنىن كورىپ وتىرمىز. جاس اكىمدەر فەيسبۋكتە پاراقشا اشتى. ءبىر جاقسىسى، بۇل تاجىريبە باسقالارعا دا ىقپال ەتەدى. قازىرگى كۇنى جاڭا الەۋمەتتىك شارتتار پايدا بولىپ جاتىر. ساياسي ومىرگە ارالاسىپ جاتقان جاستار جاڭا شارتتى تالاپ ەتەدى. ءبىز قالاساق تا، قالاماساق تا ول شارت جاسالادى. ال ازىرگە بيلىكتىڭ قارسىلىعىن كورىپ وتىرمىز، ولار ازاماتتىق قوعامنىڭ وزىنە كىرىپتار بولعانىن قالايدى، ەلەكتروندى ۇكىمەت جوباسى سونىڭ مىسالى» دەيدى ساياساتتانۋشى ايدوس سارىم.

قازاقستان ازاماتتىق اليانسىنىڭ پرەزيدەنتى اسىلبەك قوجاحمەتوۆ ازاماتتىق اليانس دەگەنىمىز – ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم­داردىڭ (ۇەۇ) بىرلەستىگى دەگەن تۇسىنىكتىڭ ەسكىرگەنىن مويىندادى.

– ءارى-بەرىدەن سوڭ پارتيالار دا ۇەۇ سيپاتى بار قۇرىلىم. ايىرماشىلىعى – ۇەۇ بيلىك ءۇشىن كۇرەسەتىن پارتيا ەمەس، ول بار بولعانى ءتارتىپ ءۇشىن جۇمىس ىستەيدى. ۇەۇ كوتەرگەن تاقىرىپ قوعامنىڭ ءۇنى بولۋى كەرەك، ال بيلىك سول ۇنگە قۇلاق اسۋى ءتيىس. بۇگىنگى مەملەكەتتىك قىزمەتتەردىڭ كوپشىلىگى ازاماتتىق سەكتورعا بەرىلۋى ءتيىس. بيلىك سول قىزمەتتى ۇەۇ-عا بەرىپ، قارجىسىن تولەسىن دە، ورىندالۋىن ءوزى باقىلاسىن، – دەيدى.

ال ساراپشى ميحايل دوروفەەۆتىڭ پىكىرىنشە، بيلىك قوعاممەن بايلانىستى دامىتۋدى كوزدەسە، بارىنشا اشىق بولسا جەتكىلىكتى.

«بيلىك ءوزىنىڭ قوعامعا اشىق ەكەنىن كورسەتكىسى كەلىپ، جۋرناليستەردى پرەسس تۋرلارعا اپارۋشى ەدى، ەندى سول ءتاسىلدى بلوگەرلەرگە قولدانعىسى كەلەدى. بۇل – ەسكىرگەن تەحنولوگيا. سوندىقتان بيلىك باق-تىڭ ءوزى تۋرالى جاقسى جازعانىن قالاسا، بارىنشا اشىق بولۋى ءتيىس. كەرى بايلانىستى دامىتسىن» دەيدى.

ونىڭ ايتۋىنشا، بيلىككە فەيسبۋكتەن شوشۋدىڭ قاجەتى جوق. سەبەبى، بۇل جەلى قازاقستاندا اسا ىقپالدى دەۋگە كەلمەيدى. تىركەلۋشىلەر جونىنەن ۆكونتاكتە مەن ينستاگرامنان كەيىنگى ءۇشىنشى ورىندا تۇر. ونىڭ ۇستىنە، «رەيتەر» اگەنتتىگىنىڭ وسى جىلى جۇرگىزگەن زەرتتەۋىنە سايكەس، دامىعان ەلدەردە الەۋمەتتىك جەلىگە قاراعاندا باق-تاعى اقپاراتقا سەنىم ارتۋ 1-2 پايىزعا وسكەن. ياعني، الەۋمەتتىك جەلى بەدەلى تومەن­دەي باستادى، سەبەبى، بۇل جەلى فەيك اقپا­راتتار سالۋعا قولايلى الاڭعا اينالدى.

ساراپشى ساياسات نۇربەك كەز كەلگەن ماسەلەنى شەشۋدە ءبىلىمدى كوتەرۋدىڭ ماڭىزى زور، تسيفرلى تەحنولوگيالاردى مەڭگەرمەۋ پوپۋليزممەن اۋەستەنۋگە، فەيك جاڭالىق­تارعا قۇمارلىققا الىپ كەلەدى دەپ سانايدى.

«بۇل ماسەلەنىڭ شەشىمىن كوپ ەل ءبىلىم بەرۋدىڭ وسال تۇسىن رەتتەۋمەن تاپتى. سوندىقتان ءبىز قازىر تسيفرلى ساۋاتسىزدىق ماسەلەسىن كوتەرۋىمىز كەرەك» دەيدى.

پىكىرتالاستا ايتىلعان اڭگىمەنىڭ ءتۇيىنى بيلىكتىڭ اشىق جۇمىس ىستەۋىنە كەلىپ تىرەلدى.

«نۇر وتان» پارتياسى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ماۋلەن اشىمباەۆ بارلىق مەملەكەتتىك ورگان قىزمەتتەرىنىڭ اشىق­تىعىن قامتاماسىز ەتەتىن Open Government Partnership باعدارلاماسىن ەنگىزۋدىڭ ماڭى­زىنا توقتالدى.

– بۇگىندە قانداي دا ءبىر ماڭىزدى مەملەكەتتىك باعدارلاما مەن باستامانى قابىلدار الدىندا قوعامنىڭ تالقىسىنا سالۋ داستۇرگە اينالدى. Open Government Partnership اياسىندا وسى مەحانيزمدەردى جانداندىرىپ، باسقا دا تەتىكتەردى قاراستىرۋ كەرەك. قوعامنىڭ جاي تالقىلاپ قانا قويماي، الەۋمەتتىك سالادا ءتيىمدى ۇسىنىستار دايىنداۋعا بەلسەندى قاتىسۋىن قامتاماسىز ەتۋىمىز قاجەت. ال مەملەكەت ولاردى ەسكەرۋى ءتيىس. ديالوگتىڭ ەكىنشى مەحانيزمى مەن باعىتى – قوعامدىق كەڭەستەردىڭ جۇمىسى. بۇل جونىندە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ ءتيىستى زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزۋدى قولعا الۋى كوڭىل قۋانتادى. بۇل دەر كەزىندە جۇزەگە اسىرىلعان جۇمىس دەپ ەسەپتەيمىن. وسى با­عىتتا ءبارىمىز جۇمىس ىستەۋىمىز كەرەك. سول زاڭعا تابان تىرەگەن ءتيىمدى قوعامدىق كەڭەس­تەر قۇرۋىمىز كەرەك. ءۇشىنشى باعىت – «نۇر وتان» پارتياسى. پارتيا تالقىلاۋلار مەن پىكىرتالاس الاڭى بولۋعا جانە ءتۇرلى ماسە­لەلەردى شەشۋ جولدارىن ۇكىمەت، مەملەكەتتىك ورگاندار جانە اكىمدىكتەردىڭ الدىنا قويۋعا دايىن. سوندىقتان وزەكتى ماسەلەلەردى پارتيا الاڭىندا تالقىلاۋدىڭ بەرەرى مول دەپ ەسەپتەيمىن، – دەدى ول.

ماۋلەن اشىمباەۆ پارتيانىڭ اتالعان باعىتتار بويىنشا ازاماتتىق قوعام ينستي­تۋتتارىمەن، ساراپشىلارمەن جانە ۇكىمەتتىك ەمەس سەكتورمەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋگە دايىن ەكەنىن جەتكىزدى. پىكىرتالاس قورىتىندىسى بويىنشا ناقتى ۇسىنىستار پىسىقتالىپ، ولار ۇكى­مەت، پارلامەنت جانە جەرگىلىكتى اتقا­رۋشى ورگاندارعا جولداناتىن بولدى.

دارقان قالەتاەۆ:

– الەۋمەتتىك جەلى – ول فاكت، ودان قاشىپ كەتە ال­مايسىز، جاۋىپ تا تاستاي المايسىز، قالاساق تا، قالا­ما­ساق تا بيلىك رەتىندە ول ينستيتۋتتى (الەۋ­مەتتىك جەلىلەردى) قابىلداۋ – مىندە­تىمىز، سول پروتسەسپەن جۇ­مىس ىستەۋ كەرەك. كەلەسى ايتارىم، كۇن ءتارتىبىن بيلىك قۇرادى، دۇرىس، بىراق ول حالىقتىڭ تا­لاپ-تىلەگىنە جاۋاپ بەرە الۋى كەرەك، ازا­ماتتىق الاڭدى بوس سوزبەن ال­دارقاتۋعا بولمايدى، ازاماتتىق قوعام بيلىكتەن ناقتى ىستەردىڭ، ناقتى تاپ­سىرمالاردىڭ ورىندالۋىن تالاپ ەتەدى. ونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك باعدار­لامالاردىڭ ورىندالۋى دا بار. بيلىك پەن حالىق اراسىنداعى قارىم-قاتى­ناس­تىڭ ستاندارتى تۇسىنىكتى بولۋى كەرەك.

ايدوس سارىم:

– اكىمدەر مەن مينيسترلەردىڭ اشىقتىعى تۋرالى ايتامىز، ال بىزدە ءتۇرلى-ءتۇرلى اكىم بار. كونستيتۋتسيادا ءبارىنىڭ قۇقى بىردەي. الايدا بىزدەگى 17 اكىمنىڭ ادامدارمەن قارىم-قاتىناسى 17 ءتۇرلى، 17 ءتۇرلى ءما­دەنيەت قالىپتاستىرىپ وتىر. مىسالى، ءبىر اكىم كەز كەل­گەن ۋاقىتتا حالىقپەن سۇح­بات قۇرۋعا دايىن، ال ەندى ءبىر اكىم حالىقپەن جىلىنا ءبىر رەت، وندا دا ۇلى مەرەكەلەردە عانا كەزدەسەدى. بىزدە بارلىق اكىم جاقسى بولىپ كورىنگىسى كەلەدى. ءبىر مىسال ايتايىن، «ايماقتىق دامۋ باعدارلاماسى» بار. اكىمدەر وسى باعدارلامانى جۇزەگە اسىرمادى، سەبەبى باعدارلاماعا سايكەس، 20 اۋىلدى جابۋ كەرەك، ال ولار حالىققا جەكسۇرىن بولىپ كورىنگىسى كەلمەيدى. سويتە تۇرا، ول اۋىلداردى سۋمەن، جارىقپەن، ينتەرنەتپەن دە قامتاماسىز ەتە المايدى. نە بولماسا اۋىلداردىڭ نە ءۇشىن جابىلۋى ءتيىس ەكەنىن حالىققا اشىپ تا ايتا المايدى.

تالعات قاليەۆ:

– ازامات­تىق قو­عام ءمۇ­شە­لەرى ءىس-ارە­كەتى­مەن كو­رى­نۋى كەرەك، ول ءۇشىن اقشا جۇم­ساۋ­دى دا مەڭ­­گەرۋى ءتيىس. مى­سالى، ءوزى قولدايتىن پار­تيانىڭ مۇشەسى رەتىندە پارتياسىنا جارنا تولەۋ، قوعامدىق تەلەارنانىڭ اكتسيونەرى بولۋ – بۇل ازا­ماتتىق قوعامنىڭ كورىنىسى. ال الەۋمەتتىك جەلىدە وتى­رىپ الىپ پوست جاريالاۋ، پىكىر جازىپ اتتانداۋ ازا­ماتتىق قوعامنىڭ مىسالى بولا المايدى.

ساياسات نۇربەك: – بىز بۇگىنگى تالقىلاۋدا ءبىر نارسەنى ۇمىت قالدىر­دىق، ول – سەنىم ماسەلەسى. بىردە-ءبىر باستاما سەنىم بالانسى بولماسا جۇزەگە اسپايدى. مىسالى، الەۋ­مەت­تىك جەلىدە سەنىم ارقىلى 160 ملن لايك جيناي الادى. ءوزىنىڭ ءىس-ارەكەتىمەن، سوزىمەن سەنىم­دى ادامنىڭ وبرازىن جاساي السا، ول تۇبىندە بيزنەسكە اينالادى، سەبەبى بۇگىنگى كۇنى سەنىم دەگەن ابسوليۋت كاپيتالعا اينالدى. ءبىز قاي جەردە تۇراقتاپ قالدىق دەسەك، بىزگە سەنىم جەتپەيدى. ستاندارتتار ماسەلەسىنە ورالار بولساق، بۇل دا تەحنولوگيالىق جاعىنان جۇزەگە اسىپ قويعان. 2010 جىلى باراك وباما اكىمشىلىگى «ءتىلدىڭ قاراپايىمدىلىعى تۋرالى» زاڭ شىعارعان. وندا مەملەكەتتىك قىز­مەتكەرلەردىڭ حالىقپەن قالاي سويلەسەتىنى، قۇجاتتاردى قالاي تولتىراتىنى، حاتقا جاۋاپ بەرگەندە جازىلاتىن ءسوز تىركەستەرىنە دەيىن جازىلعان.

دايىنداعان حاليما بۇقارقىزى

Abai.kz