قازاق قۇلدىق قامىتتى ءبىرجولا كيگەنىن تويلاپ جاتىر. بۇلاي دەيتىن سەبەبىمىز كۇز كەلگەلى ەلىمىزدەگى اۋداندار قۇرىلعانىنىڭ 90 جىلدىعىن اتاپ وتۋدە. راس، وسىدان 90 جىل بۇرىن ەلىمىزدە جاپپاي ۇجىمداستىرۋ جۇرگىزىلىپ، قازىرگى اۋداندار قۇرىلدى. بىراق، "وسى ءبىر داتانى تويلايتىنداي نە باسىمىزعا كۇن تۋدى؟" دەگەن ساۋال وزدىگىنەن كومەيگە كەپتەلەدى. ءدال سول جىلى بايلاردىڭ مالى تارتىپ الىنىپ، ەل تىزگىنىن ۇستاعان ازاماتتار يتجەككەنگە ايدالا باستامادى ما؟. سوندا ءبىزدىڭ بۇل تويىمىز لاگەرلەردە ءىش-قۇسا بولىپ شەيىت كەتكەن ارۋاقتاردى مازاقتاۋ ەمەس پە؟ ۇجىمداسۋ جايى "اسىرا سىلتەۋ" ساياساتىنا ۇلاسىپ، وتارلاۋشى بيلىكتىڭ حالقىمىزدى اشتتىقتان قىرىپ سالعانىن تويلاپ جاتقان جىقپىز با؟ 

قۇرمەتتى قر پرەمەر-ءمينيسترى باقىتجان ساعىنتاەۆ مىرزا!

اۋدان مەن وڭىرلەر تاريحىن 90 جىلدىقپەن باستاۋ قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىنە قاۋىپ توندىرەتىن تەندەنتسيا. ءبىزدىڭ جەردە اۋداندار قۇرىلعانشا ەل بولماپ پا؟ ەلدىڭ تاريحى بولماپ پا؟

بىلتىر الاشوردانىڭ قۇرىلعانىنا 100 جىل تولدى. سوندا كەڭەستىك اۋداننىڭ تويىن تويلاعىش اۋدان اكىمدەرى نەگە ءۇنسىز قالدى؟

ونىڭ ارعى جىلى 1916 جىلداعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىستىڭ 100 جىلدىعى بولدى. تاعى دا توبە كورسەتكەن ەشكىم بولمادى.

ال، ەندى بيىل شە؟ بيىل كومسومولدىڭ 100 جىلدىعىن تويلاماق بولعانداردى Abai.kz اتتانداپ ءجۇرىپ توقتاتتى. "كومسومولدىڭ 100 جىلدىعىنان قۇتىلدىق پا؟" دەگەنشە بولماي، تاريحتى قۇلدىق قامىتتى كيگەن كەزدەن باستاۋ تاعى قارقىن الدى.

داۋلەت سەرىكباي، قوعام بەلسەندىسى: 

- قازىر قازاقستانداعى بارلىق اۋداندار جاپپاي قۇرىلعاندارىنا 90 جىل بولعانىن تويلاپ جاتىر، سول اۋداننىڭ تۋمالارى تويعا تارتۋىمىز دەپ ءتۇرلى نىساندار سالىپ بەرىپ جاتىر. ءبىزدىڭ جانكەلدين اۋدانىنىڭ قۇرىلعانىنا دا 90 جىل بولىپتى. اۋداننىڭ ءبىر توپ جاستارى اۋدان ورتالىعى تورعاي كەنتىنىڭ كىرەبەرىسىنە "اركا" سالىپتى، تاعى ءبىر كاسىپكەرلەر سەلونىڭ ورتالىعىنا ساحنا سالىپ بەرىپتى. ەندى مادەني شارالار سوندا وتەدى. ءبارى دۇرىس-اق. اۋدانىمىزدا تۋعان ازاماتتارعا العىس. بىراق جانكەلدين اۋدانى قانداي اۋدان، اۋدان ورتالىعى تورعاي سەلوسى قانداي سەلو؟ ەندى سوعان كەلەيىك.

بۇل اۋدان الاش ارىستارى احمەت پەن مىرجاقىپ تۋعان اۋدان. تورعاي سەلوسىندا 150 جىل بۇرىن ىبىراي اتامىز تۇڭعىش مەكتەپ اشقان، احمەت پەن مىرجاقىپ اتالارىمىز سول مەكتەپتە وقىدى، 100 جىل بۇرىن اق پاتشاعا قارسى كوتەرىلىستىڭ ورتالىعى بولدى، الاشوردانىڭ دا ورتالىقتارىنىڭ ءبىرى بولدى. تورعاي دالاسى ەسىمحاننىڭ باتىرى بولعان شاقشاقتىڭ، ابىلايدىڭ باس باتىرلارىنىڭ ءبىرى بولعان جانىبەك تارحاننىڭ اتا قونىسى بولعان جەر. سول اۋداندى تۇراتىن حالىقتىڭ باسىم بولىگى شاقشاقتىڭ ۇرپاقتارى. اتالارىمىزدىڭ مەكەنى. تورعاي دالاسى ءبىر شەتى ۇلىتاۋعا، ءبىر شەتى ىرعىزعا دەيىن سوزىلعان ۇلانعايىر دالا. ەندەشە تاريحى مىڭداعان جىلدان سىر شەرتەتىن تورعايدىڭ 90 جىلدىعىن تويلاۋ قاي ساسقانىمىز، الدە تاريحىمىز كەڭەس ۇكىمەتى قۇرعان اۋداننان باستالا ما؟

راس مەن اۋدان ءۇشىن دىم بىتىرگەن جوقپىن، تورعايدا تۋعان ەڭ جامان ادام مەنمىن، ءتىپتى وڭباعان، جەكسۇرىنمىن. بىراق 90 جىل دەگەندى قابىلداي المادىم. جاس ۇرپاققا نە ايتامىز، تورعايعا 90 جىل عانا بولدى دەپ ميلارىنا ءسىڭىرىپ تاستاساق تەرەڭدەگى تاريحىمىزدى قالاي تۇسىندىرەمىز، جارايدى اۋداننىڭ قۇرىلعانىنا 90 جىل بولدى دەيىك، سول تويلايتىن نارسە مە، اۋدان قۇرىلۋ دەگەن تويلايتىن نارسە ەمەس قوي، تۇركىستاننىڭ وبلىس ورتالىعى بولعانىنا 1 جىل بولدى دەپ ەل بولىپ توي جاسايىق ەندەشە، بارلىق تاريحىن سىزىپ تاستاپ تاريحىن بيىلدان باستايىق، ەندەشە. 90 جىلدىق تويلاۋ يدەولوگياعا دا جات نارسە، اۋدان قۇرىلعان كۇن دەگەن تاريح ەمەس، تاريحي داتا ەمەس. ءاي بىراق ەلگە ءبارىبىر-اۋ. زيالى دەپ سەنگەندەرىمىز سول تويدا ءجۇر. ايتىس وتكىزىپ، بالۋان كۇرەستىرىپ كەرەمەت تويلاپ جاتقان كورىنەدى. زيالىلارىمىز بايانداما جاساپ شاپان جامىلىپ، "اۋداننىڭ قۇرمەتتى ازاماتى" اتانىپ جاتىر. سولاي توي وتكىزگەننەن جاستار كەرەمەت ۇلگى الىپ تاربيەلى بوپ كەتسە ونى دا كورەيىك. ەفيرى جالاڭاشتارعا، مەشىتى ساقالدىلارعا تولى ەلگە يدەولوگيامەن شىنداپ اينالىساتىن كۇن تۋعان سياقتى. قالا كۇنى، دالا كۇنى دەگەن سياقتى قىرتىمباي داتالاردان، كەڭەستىڭ داتالارىنان ارىلىپ، ءدىنىمىزدى، ءدىلىمىزدى، تاريحىمىزدى تۇگەندەپ جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا ءسىڭىرۋمىز قاجەت.

ءتۇيىن

قۇرمەتتى، باقىتجان ءابدىرۇلى! وتكەندە عانا سەنات سپيكەرى قاسىم-جومارت توقاەۆ تويعا قاتىستى ويىن ءبىلدىرىپ، ىسىراپشىلدىققا جول بەرمەۋدى ايتتى. توقاەۆ ايتقان ىسىرىپشىلدىق بەرگى جاعى. ەلدەگى بار اۋدان كەڭەستىك كەزەڭنىڭ قاڭسىعىن ەلباسىنىڭ "رۋحاني جاڭعىرۋ" باستاماسىنا جاپسىرىپ، ءبارىن بىلىقتىرىپ ءبىتتى. قازاق سان عاسىرلىق تاريحىن تەرەڭنەن قازىپ جاتقاندا اۋدانداردىڭ ء"بىزدىڭ قۇرىلعانىمىزعا 90 جىل بولدى" دەپ تاقياسىن اسپانعا اتىپ جۇرگەندىگى الدىمەن ۇكىمەتكە سىن! وبلىس اكىمدەرىنە پارمەن بەرىپ، مىنا ماسقارا تويدى توقتاتۋ كەرەك. ءبىزدىڭ بار ايتپاعىمىز وسى.

ءشارىپحان قايسار

Abai.kz