«ەلىم-اي» ءəنى ءسوز بولعاندا كوپتەگەن باسىلىمدار مەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ونى كۇنى بۇگىنگە دەيىن حالىق ءəنى رەتىندە قاراپ كەلەدى. بىراق باسى اشىق، ەن-تاڭبالىق بوگەنايى انىق ونەر تۋىندىسىنىڭ قوجابەرگەن جىراۋدىكى ەكەنىندە ەش كۇمəن جوق. Əپسəنا-اڭىزداردى ايتپاعان كۇننىڭ وزىندە تاسقا باسىلعان تاريحي جازبالاردا جەتكىلىكتى.

وسى ورايدا ەڭ əۋەلى ءان اۆتورى – قوجابەرگەننىڭ كىم ەكەنىنە ازىراق توقتالا كەتەيىك. سوسىن ەكىنشى قوجابەرگەنگە ايالدايمىز.

تولىباي سىنشى ارقاداعى كەرەي رۋىنىڭ باسشىسى، اتاقتى əسكەر باسشىسى بولعان. سونىمەن بiرگە ول الداعىنى بولجايتىن كورەگەن، ادامدى دا، اتتى دا، قۇستى دا سىنايتىن سىنشى، قارا قىلدى قاڭ جارعان əدiل بي، ايىر كومەي، جەز تاڭداي شەشەن، ات سۇرiنگەنشە اقىل تاباتىن دەيتiن ادام بولعان. گۇلتوبەدە كوپ جىلبويى قازاق، نوعاي، قاراقالپاق حالىقتارىنىڭ بiرiككەن əسكەرiن باسقارىپ، ورداباسى-ءباھادۇر دەپ اتانعان. شەشەندiگiن، əدiلدiگiن، سىنشىلدىعىن كەزiندە بۇكiل قازاق حالقى قادiر تۇتقان.

تولىباي سىنشىدان – 23 بالا تۋعان. تولىباي سىنشىنىڭ ەڭ كەنجە بالاسى قوجابەرگەن جىراۋدىڭ ءومiرi جايلى شايمۇرات سماعۇلوۆ، قوسىل وماروۆ، قاراتاي بيعوجين باستاعان قالامگەرلەر باسپا بەتتەرiندە از جازعان جوق. بەلگiلi جازۋشى ن.Əبۋتاليەۆ «ورداباسى قوجابەرگەن» اتتى مونوگرافيا جازىپ، 1995 جىلى «جەتi جارعى» باسپاسىنان كىتاپ ەتىپ شىعارعان.

بiر جاقسىسى، قوجابەرگەن جىراۋ ءوزىنىڭ ومiردەرەگىن ولەڭمەن جازىپ كەتىپتى. «ەلiم-اي» داستانىندا:

ادام دەپ ءوز بويىنا ونەر جيعان،

ەل-جۇرتىم دەپ اتايدى مەنi يمام.

جورىققا ون جەتiمنەن ارالاسىپ،

بولعام جوق مولدا، سوفى، قوجا، يشان...

تiلiنە اراب-پارسى بولدىم جەتiك،

ونى دا قولدانبادىم ونەر ەتiپ.

كورشi ەلگە ەلشiلiككە ىلعي بارىپ

مەن ءجۇردiم قازاعىما قىزمەت ەتiپ.

...

جورىقتا 45 جىل عۇمىرىم ءوتتi.

ورتا جاس ول دا مەنi تاستاپ كەتتi.

يت قالماق سوعىسۋعا دۋشار ەتتi,

بولماسا اقساقالدىق كەزiم جەتتi.

...

جاسىنان ەر جۇرەگi شەرگە تولعان

حالقىنا قارتايعاندا قورعان بولعان

قينالىپ قىسىلعاندا جىر شىعارعان،

كەرەيدە قوجابەرگەن باباڭ بولام, – دەگەن جولدار بار.

قوجابەرگەن جىراۋدان قالعان əدەبي مۇرالار دا از ەمەس. «ەلiم-اي!»، «بابا تiل»، «ەر كوكشە»، «ەڭسەگەي بويلى ەر ەسiم»، «ەر قويلىباي»، «قورقىت بابا»، «اسان اتا» سياقتى داستاندارى، «اقساۋىت»، «عاسىرجاس»، «دۇنيە»، «جiگiتتiك» ت.ب. تولعاۋلارى، «قارعىس اتقان قالماق-اي!»، «شوڭعال، شوڭعال، شوڭعال تاس»، «سىلاڭ سىر»، «بالقان، بالقان، بالقان تاۋ»، «قازاق پەن نوعايدىڭ قوشتاسۋى»، سياقتى ولەڭدەرi, «دابىل»، «اڭىراقاي»، «بوزايعىر»، «كۇلدiرماماي»، «سۇلاما» سياقتى كۇيلەرi بار.

قوجابەرگەن جىراۋدان – 17 بالا: Əلي، Əدي، Əسەت، ەسەت، Əبەت، مəدي، نəبي، ناۋان، بەكەت، اقىل، نوعاي، ماماي، باعىدا، ساعىنبەك، بەكتەمiس، توقتامىس، بالقان (بəرi دە ايشا بəيبiشەدەن تۋعان). وسى 17 بالاسىنان كوپشiلiگi قازاق – قالماق سوعىسىندا شəيiت بولعان. ەڭ كەنجە ۇلى بالقاننان عانا ۇرپاق بار. بالقان باتىردىڭ سەگiزiنشi ۇرپاعى – 1929 جىلى تۋعان قاراجiگiت ءۇش بالاسىمەن بiرگە رەسەيگە قاراستى قورعان وبلىسىنىڭ ماكۋشين اۋدانىندا تۇرادى.

قوجابەرگەن تۋرالى ءسوز بولعاندا فيليولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور تۇرسىنبەك كəكىشۇلى «قوجابەرگەن جىراۋ» اتتى كىتاپقا جازعان العى سوزىندە بىلاي دەيدى: «شىندىعىن ايتساق، قوجابەرگەن مۇراسىن، ءومiر جولىن عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ جۇيەلi تۇردە قولعا الىنۋى ەلiمiزدiڭ تəۋەلسiزدiگiنە قول جەتكەن كەزدەن باستالدى.

وسى تۇستا əدەبيەتشi – عالىم تولەش سۇلەيمەنوۆتىڭ، اتىراۋ-لىق نəبيدەن Əبۋتəليەۆتiڭ «سەگiز سەرi» (1991), «ورداباسى قوجابەرگەن» (1995) جيناقتارىن ايرىقشا ەسكە الۋ كەرەك. «ەلiم-اي» جيناعىن شىعارعان مəدينا داستانوۆانىڭ «جىرلارى قازاق جۇرتىن ەلجiرەتكەن» دەگەن ەڭبەگi دە قۇندى زەرتتەۋلەردiڭ بiرi.

قازاقتىڭ əل-فارابي اتىنداعى ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتiنiڭ «قازاق əدەبيەتiنiڭ تاريحى مەن سىنى» كافەدراسى جانىنداعى «قازاق فولكلورى جəنە əدەبيەت تاريحى» دەپ اتالاتىن عىلىمي زەرتتەۋ توبى 1991 جىلدان وسى تاقىرىپتا تۇراقتى جۇمىس iستەپ كەلەدi. «قازاق əدەبيەتiنiڭ قىسقاشا تاريحى»دەپ اتالاتىن ەڭبەكتiڭ بiرiنشi تومىندا، «قوجابەرگەن جىراۋ (1663-1763 ج.ج.)» اتتى ارنايى تاراۋ بەرiلiپ، قازاق əدەبيەتi تاريحىندا تۇڭعىش رەت «ەلiم-اي» əنiنiڭ اۆتورى جونiندە بiرقىدىرۋ مəلiمەت بەرiلگەن».

عالىمنىڭ پايىمىنشا: «قاراتاۋدىڭ باسىنان كوش كەلەدi..» گيمنiنiڭ العاشقى نۇسقاسى 16 جول كولەمiندە 1875 ج. «زاپيسكي ورەنبۋرگسكوگو وتدەلا يمپەراتورسكوگو رۋسسكوگو گەوگرافيچەسكوگو وبششەستۆانىڭ 3 كiتابىنىڭ 253 بەتiندە جاريا-لانعان ەكەن. ەكiنشi رەت، 1932 ج. «بيلەر دəۋiرiنiڭ əدەبيەتi»دەگەن اتپەن سəكەن سەيفۋللين ءوزiنiڭ اتاقتى وقۋلىق-حرەستوماتياسىندا «ەلiم-اي»-عا ورىن بەرگەن، 20 جول. («قازاق əدەبيەتi» I-ءبولiم، 1932 ج.). قوجابەرگەن جىراۋ تۋرالى ىبىراي التىنساريننىڭ، ءمəشھۇر ءجۇسiپ كوپەەۆتiڭ، سۇلتانماحمۇتتىڭ مۇرالارىندا دا ايتىلعان. ىبىراي 1879 جىلى ءوزiنiڭ قازاق حرەستوماتياسىندا 1896 ج. «ماحتۋباتىندا» كەرەي قوجابەرگەن جىراۋدىڭ اتىن اتاپ، ولەڭىنەن ءۇزiندi كەلتiرگەن. ءمəشھۇر ءجۇسiپ: – «ەلiم-اي» əنi مەنەن جىرى تاعى، شىعارعان قوجابەرگەن باباڭدى ءسۇي، – دەپ جازعان.

سۇلتانماحمۇت:

كەرەيدە قوجابەرگەن،

سەگiز وتكەن

قازاقتىڭ شەجiرەسiن جىر عىپ شەرتكەن, – دەپ جىرلاعان.

دەمەك، «ەلىم-اي» ءəنىنىڭ اۆتورى قوجابەرگەن تولىبايۇلى ەكەنىنە ەشكىم كوز جۇما المايدى.

دەسە دە، قوجابەرگەن تۇلعاسىنا كولەڭكەلى كوزبەن قارايتىن اعايىندار دا جوق ەمەس.

م.Əۋەزوۆ اتىنداعى Əدەبيەت جəنە ونەر ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى س.قوسان «عاسىر جۇمباعى» ماقالاسىندا سەگىز سەرىنى جوققا شىعارىپ قانا قويماي: «سەگىز سەرىنىڭ اتاسى قوجابەرگەن جىراۋدىڭ «ەلىم-اي» داستانى جاساندى دۇنيە، ونى ولەڭ دەپ قابىلداۋ ونەردىڭ كوركەمدىك قاسيەتىن تەرەڭ تۇسىنە الماۋ» دەگەنگە دەيىن بارعان.

وسى ورايدا قوجابەرگەن جىرىن كەيىنگە جالعاۋشىلاردىڭ ءبىرى بولعان سەگىز سەرى (مۇحامەدقاناپيا) باھرامۇلى شاقشاقوۆ (1818 – 1854) جəنە تاعى ءبىر قوجابەرگەن باتىر جايىندا دا تولعانا كەتۋگە تۋرا كەلدەدى.

سەگىز سەرى توڭىرەگىندەگى داۋلى مəسەلەلەر 1979 جىلدان باستاپ ۇدايى كوتەرىلىپ، سودان بەرى شامامەن ءۇش جۇزدەي ماقالا جارىق كورگەن ەكەن. نəبيدەن ءƏبۋتəلىپوۆ، تولەش سۇلەيمەنوۆ، تۇرسىنبەك كəكىشەۆ، شəمشəدين كەرىم، ءبورىباي كəرتەن جəنە باسقالار قالام تەربەگەن.

سەگىز سەرى ەسىمى ءوزىنىڭ جاساعان əن-كۇيلەرى ارقىلى عانا ەمەس ع.مۇسىرەپوۆ، س.مۇقانوۆ، Ə.مارعۇلان، ت.نۇرتازين، ش.سəتباەۆا ەڭبەكتەرىمەندە بەلگىلى بولعان. Əلكەي مارعۇلاننىڭ «جۇلدىز» جۋرنالىندا «ءƏندى ەرتتەپ، كۇيدى مىنگەن كەمەڭگەرلەر» دەگەن ماقالاسىندا سەگىز سەرىنىڭ اتى اتالسا، əيگىلى جازۋشى ع. مۇسىرەپوۆ ءوزىنىڭ «ۇلپان» اتتى رومانىندا: «بۇل كەلگەن كەرەي اتالاتىن كوپ رۋلى ەلدەردىڭ اتى شۋلى اقىن- əنشىلەرى، جىراۋلارى ەدى. اقىن شəركە سال، سوقىر توقجان اقىن، نياز سەرى، ساپارعالي اقىن، ت. ب. ءبəرى دە اتاقتى – سەگىز سەرى اقىننىڭ مۇراگەرلەرى»، – دەپ جازدى.

دەسە دە، سەگىز سەرىنىڭ بارىنان گورى جوعىن ايعاقتاعىسى كەلگەن ايتقىشتار توبى دا از بولعان جوق.

ولار تومەندەگى اقىن-جازۋشىلاردىڭ ايتقاندارىن دا مويىنداعىسى كەلمەيدى.

ءبىرجان سال :

ۇستازىم سەگىز سەرى، نياز سەرى،

سولاردان ۇلگى العان مەن ءبىرجان سەرى.

جەتپىس ءۇش مۇشەلىمە تولعانىمدا،

دۇنيە تەرىس اينىپ كەتتى كەرى.

سەگىزدەي اسىل ادام جارالمايدى،

حالقىنا بولىپ وتكەن تىم جاعدايلى.

كەرەيدەن ءجۇز مىڭ əيەل ۇل تاپسا دا،

ەشبىرى سەگىز سەرى بولا المايدى.

جاياۋ مۇسا :

جىگىتتەر ونەر قۋساڭ سەگىزگە ۇقسا،

شəكىرتى سەگىز سەرى اتىم مۇسا.

قازاقتىڭ ەل قورعانى ماقتانىش قوي،

ءۇش جۇزدە ەر سەگىزدەي كوپ ۇل تۋسا.

بولەگەن كۇيگە سەگىز وي مەن قىردى،

توگەتىن جيىنداردا اسقاق جىردى.

ومبىدا مۇقاراما سۇلۋعا ارناپ،

شىعارعان العاشقى ءəنى «نازقوڭىردى»

بالۋان شولاق :

... سەگىز سەرىنى كورگەنىم جوق،

كورسەم دە ەستىمەي جۇرگەنىم جوق.

ءبىرجاننان قانىپ ونىڭ جولىن قۋدىم،

جاقسىنى ودان ارتىق بىلگەنىم جوق.

سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ :

كەرەيدە قوجابەرگەن، سەگىز وتكەن،

...

ع.مۇسىرەپوۆ:

«سەگىز سەرى – اتاقتىنىڭ اتاقتىسى».

ن.Əبۋتاليەۆ:

«مəسەلەن، قانىشتىڭ əكەسى تۋعاندا اتاسى سəتباي سەگىز سەرىنى əدەيى شاقىرىپ، بالاسىنىڭ اتىن قويعىزعان. سوندا سەگىز سەرى يمانجان دەپ ات قويىپ، بالاعا باتا بەرىپتى».

ودان ارى قاراي – نۇرجان ناۋشاباەۆتىڭ «ەر سەگىز» پوەماسى، سەگىز-سەرىنىڭ ءوز قولىمەن جازىلعان قولجازبا شىعارماسىنىڭ قازاقستان عىلىم اكادەمياسى ورتالىق عىلىمي كىتاپحاناسىنىڭ قولجازبا قورىندا ساقتالعاندىعى.

جوعىمىزدى تۇگەندەي الماي جۇرگەندە بارىمىزدى قۇرتۋعا ەڭبەكتەنىپ، «سەگىز سەرى مەن قوجابەرگەندى جوعالتۋ كىمدەرگە، نەگە كەرەك بولدى ەكەن؟!» دەگەن اششى زاپىران وزەكتى ورتەيدى. ءƏلى دە «جوعالتۋلار» كەرەك بولسا اسان قايعى، قازتۋعان باستاعان جىراۋلار جىرىن دا «دəلەلى جوق، ويدان قۇراستىرىلعان» – دەيتىن جازعىش-تاردىڭ شىعۋى əبدەن مۇمكىن عوي. وزگە ۇلت وزىندە جوقتى ويدان جاساپ، ماقتانىش بيىگى ەتىپ جاتقاندا، ءبىزدىڭ ءوزىمىزدى ءوزىمىز جوعالتۋىمىز əستە تەكتىلىكتىڭ بەلگىسى ەمەس. اتالارمىزدىڭ: «بولار ەلدىڭ بالاسى ءبىرىن-ءبىرى باتىر دەيدى، توزار ەلدىڭ بالاسى ءبىرىن-ءبىرى قاتىن دەيدى» – دەيتىن ەسكى ماقالى ەسكە تۇسەدى.

ال، ەكىنشى قوجابەرگەن باتىر كىم؟

«ابىلاي كەزەڭى – باتىرلاردىڭ زامانى» دەگەن ءسوز تەككە ايتىلماعان. كەرەيدەن شىققان باتىرلاردىڭ ىشىندە جوڭعار زامانىندا ەر جانىبەكتەن باسقا دا كوپتەگەن باتىرلار بولعان. سونىڭ ءبىرى جوعارىدا ايتىلعان «ەلىم-اي» ءانىنىڭ اۆتورى اشامايلى كەرەيدەن شىققان ءارى باتىر ءارى جىراۋ قوجابەرگەن تولىبايۇلى بولسا، ەكىنشىسى اباق كەرەيدەن شىققان باتىر قوجابەرگەن جانىبەكۇلى (1723-1785). ەكەۋى دە جوڭعار زامانىندا ءبىرى قارت، ءبىرى جاس باتىر بولعاندار. ارالارىندا 60 جىل ايىرما بار.

قوجابەرگەن جəنىبەكۇلى جوڭعار سوعىسىنىڭ سوڭعى كەزەڭ-دەرىندە ابىلاي باستاعان قازاق ساربازدىرىنىڭ تۋ ۇستاۋشى-لارىنىڭ ءبىرى بولعان. ول دا ەرلىگى ارقىلى ەل اۋزىندا اڭىزعا اينالعان باھادۇرلەردىڭ ءبىرى.

باتىردىڭ قارا شاڭىراعىنداعى تىكە ۇرپاقتارىنىڭ تارالۋىنا كەلسەك، قوجابەرگەن – جانداۋلەت – اسان –  باتناس – كەميەك. كەميەكتەن نۇقتاجى، سەمبى (سەمبى كەميەكۇلى 1940 جىلدار ىشىندە ءور التاي كوتەرىلىسىنە قوجابەرگەننىڭ تۋىن كوتەرىپ بارعان), توقسانباي، بورانباي، مالىك، ءاجبان، قويانباي. نۇقتاجىدان – تۇراش، شاتىرحان، جۇماش (قوجابەرگەننىڭ تۋى وسى شاڭىراقتا)...جۇماشتان – سولدات، دەپۋتات، وزات، مۇرات، بەرىكبول بولىپ تارايدى. (راحمەتۇلى شىناي قۇراستىرعان «موڭعوليا قازاقتارىنىڭ اتا-تەك شەجىرەسى» ولگەي، «باسپاگەر»، 1997ج، 155 بەت). باتىر قوجابەرگەننىڭ ۇرپاقتارىنىڭ ءبىر ءبولىمى مونعوليادا وتىرسا، ءبىر ءبولىمى اتاجۇرتقا كوشىپ كەلگەن.

باتىردىڭ تۋىنىڭ كۇنى بۇگىنگە دەيىن ساقتالۋى جəنە ونىڭ مۇراجايلارعا الىنباۋى ءبىراز وي سالادى.

تۋ جəنە باتىر تۋرالى دەرەكتەردى شىنجاڭدا شىققان «شۇبارايعىر شەجىرەسى» ء(ۇرىمجى، 2000ج) سەكىلدى شەجىرەلىك باسىلىمدار ءتىپتى دە راستاي تۇسەدى.

ال قوجابەرگەندى ورىس دەرەكتەرىنەن ىزدەگەن تاريح عالىمى احمەت توقتاباي بىلاي دەيدى:

«...1750 جىلداردان باستاپ جوڭعاريانىڭ جەڭىلەتىنىنە كوزى جەتكەن قىتاي، قازاقيا، رەسەي اراسىندا جوڭعاردان بوساعان جەرلەر اراسىندا تالاس باستالعان، ونى تاريحشىلار «ترەحستوروننوە سوپەرنيچەستۆو كيتايا، كازاحي، روسسي و رازدەلە جۋنگاري» – دەپ كورسەتەدى.

ورىس دەرەكتەرى 1750 جىلدىڭ وزىندە-اق قوجابەرگەن باستاعان كەرەيلەردىڭ حابارگا-بازار (قارعىبا-بازار دەگەن وزەن اتاۋى. شىعىس قازاقستان وبلىسى، تارباعاتاي اۋدانىندا ا.ت.) وزەنىنە جەتكەنىن كورسەتەدى (قوجابەرگەن باتىر، ءəرى جىراۋ اتاقتى «ەلىم-اي» ءəنىنىڭ اۆتورى – ا.ت). بۇل «قوجابەرگەن جىراۋ» تۋرالى ورىس-شا بىردەن-ءبىر دەرەك. (پۋتەشەستۆيە نا وزەرو زايسان ي ۆ رەچنۋيۋ وبلاست چەرنوگو يرتىشا دو وزەرا ماركاكۋل ي گورى سارىتاۋ لەتوم 1863 گودا كارلا سترۋۆە ي گريگوري پوتانينا. ستر. 507-508.) («ەر جəنىبەك» 1 توم، الماتى، 2008. 34-35 بەتتەر).

مۇندا ايتىلعان قوجابەرگەندى ا.توقتاباي «قوجابەرگەن جىراۋ» دەيدى. دەسە دە مۇنداعى باتىردىڭ ەكى قوجابەرگەننىڭ قايسىسى ەكەنى وتە انىق ەمەس. جىراۋ قوجابەرگەننەن كورى باتىر قوجابەرگەن بولۋىنىڭ نەگىزى باسىم. قىتاي دەرەكتەرىندەدە 1757-1760 جىلداردا ابىلايدىڭ ساۋدا كەرۋەنىمەن قىتايعا باراتىن قوجابەرگەن دە وسى باتىر قوجابەرگەن بولسا كەرەك. جىل سالىستىرماسى بويىنشا قاراعاندا دا سوعان تۋرا كەلەدى.

قالاي بولعان كۇندەدە ەكى باتىردىڭ دا ومىردە بولعان ادامدار ەكەنىن تاريحي قۇجاتتار مەن ولاردىڭ ۇلارداي شۋلاعان ۇرپاقتارى راستاپ وتىر.

ەل ىشىندەگى ەسكى شەجىرەنىڭ ايتۋىنشا قوجابەرگەن باتىر مەن ءامىرسانا اراسىندا دا ءبىراز حيكايا بار. قىتاي دەرەكتەرىندە ءامىرسانا مەن قوجابەرگەن باستاعان قولدىڭ وزدەرىنە بەتپە-بەت كەلىپ قالعانى تۋرالى جازىلعان. قالايدا قوجابەرگەن مەن ءامىرسانا اراسىندا دوستىق قارىم-قاتىناستىڭ بولعانى شىن.

ءامىرسانانىڭ باسىنا قىسپاق ءتۇسىپ، ءومىرى قىل ۇستىندە قالعاندا مۇلتار (كەي دەرەكتە مۇنتىر دەيدى) اتتى ۇلىن قوجابەرگەننىڭ دۇزىك اتتى ءۇشىنشى ايەلىنىڭ باۋىرىنا سالىپ بەرگەنى جايىندا اڭىز بار. دۇزىكتەن – شىنداۋلەت، جانداۋلەت، رىسپانبەت، بوگەنباي، مەڭدىباي، كەنجەباي  اتتى التى ۇل تۋعان. «كەنجەباي» دەگەن سوڭعى ۇلدىڭ اتىنا قاراپ تا ونىڭ شاڭىراقتىڭ كەنجەسى ەكەنى بىردەن اڭعارىلادى. ال، وسى كەنجەبايعا ءىنى قىلىپ، التى ۇلدان كەيىن مۇلتاردى جەتىنشى ۇل رەتىندە اسىراپ العان. باسقالار ونى وگەيسىتپەسىن دەپ اتىن دا ادەيى «قازاقباي» اتاپ كەتكەن. قازاقبايدان – قوسان، جانبول، بيبول اتتى ءۇش ۇل تۋىپ، ول دا اۋلەتتى اتاعا اينالدى. ۇرپاقتارى موڭعوليانىڭ بايان-ولگەي ايماعىندا جانە ءبىر ءبولىمى قازاقستاندا تۇرادى.

وسىعان وراي ايتىلاتىن تاعى ءبىر اڭگىمەدە كەرەيدىڭ شەرۋشى اتاسىنىڭ ساڭىراۋىنان تۋاتىن قايداعۇلدىڭ ۇلكەنى ەسەنتايعا ءامىرسانانىڭ دابا اتتى بالاسىن بەرگەنى ءسوز بولادى. ءوز كىندىگىنەن تۋعان بالا ما، الدە جاماعايىن تۋىسىنىڭ بالاسى ما؟ – ول جاعى انىق ەمەس. ەسەنتاي ونى وزىنە ۇل قىلىپ الدى ما، الدە بالاسىنىڭ باۋىرىنا سالىپ نەمەرە قىلىپ الدى ما، – ايتەۋىر، وسى اتتاس بالانى ءامىرسانادان العانى شىن. «دابا» كەيىننەن «اق دابا» اتالىپ، ودان كەيىن قازاقتار ونى «لابا» اتاسىپ كەتىپتى. بۇل كۇندە لابا (اق دابا) دا كىندىكتى اتاعا اينالعان.

تاريحي دەرەكتەرگە كوز جىبەرگەندە ەكى قوجابەرگەننىڭ ومىرىندە كەزدەسەتىن ۇقساستىقتار مەن ءبىر-بىرىنە تەلىنىپ جۇرگەن وقيعالار ءالى دە بولسا زەرتتەۋدى قاجەت ەتەدى.

قالاي بولعان كۇندەدە ەكى باتىردىڭ دا ومىردە بولعان ادامدار ەكەنىن تاريحي قۇجاتتار مەن ولاردىڭ ۇلارداي شۋلاعان ۇرپاقتارى راستاپ وتىر. ولاي بولسا بارىمىزدى باعامداپ، باتىرلارىمىزدى دəرىپتەۋدەن ۇتپاساق ۇتىلمايمىز. Əسىرەسە «ەلىم-اي» ءəنىنىڭ قوجابەرگەن جىراۋدىكى ەكەنىمەن ماقتانۋىمىزدىڭ ەش ورەسكەلدىگى جوق.

قازاقتىڭ بايتاق دالاسىنىڭ ءار ءبىر توبەسىن كۇزەتكەن باتىرلارىمىزدىڭ سول توپىراقتى جاستانىپ، ماڭگىلىك ۇيقىعا كەتكەنىن ەسكەرسەك، بۇل ساق، ھۇن، تۇركى داۋىرىنەن قالعان ەرلىك شەجىرەنىڭ جالعاسى، قۇلاماس ەسكەرتكىشى. قازاققا باتىرلار ەشقاشان كوپتىك ەتپەيدى!

ءجادي شاكەنۇلى، جازۋشى، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ، ەۋرازيا جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى، حالىقارالىق شىڭعىسحان اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى

Abai.kz