بالا كەزىمدە اعام "وت جاعۋعا تامىزدىق بولادى" دەپ، قالادان قاپتارعا سالىنعان ەسكى كىتاپتاردى اۋىلعا الىپ كەلەتىن ەدى. سول قاپتاردىن ىشىنەن تاريحي كىتاپتاردى تاۋىپ الىپ، ءىشىم پىسقاندا وقيتىن ەدىم. كىتاپتار ىشىنەن، كارل ماركستىڭ «كاپيتال» دەگەن عىلىمي ەڭبەكتەرىن قىزىعىپ بىرنەشە رەت وقىسام دا، ۇقپايتىن ەدىم. اعامنان سۇراپ ءجۇرىپ، «بولشوي ەنتسيكلوپەديچەسكي سلوۆار» دەگەن قالىڭ كىتاپتى قولىما ءتۇسىردىم. قويدىڭ كەزەگىنە بارسام دا، «مەن كوتەرمەيمىن، ات كوتەرەدى» - دەپ، «ەنتسيكلوپەديانى» قورجىنعا سالىپ الىپ، مال سوڭىندا ءجۇرىپ وقيتىنمىن.

بارلىق كىتاپتارداعى ءجيى كەزدەسەتىن تۇسىنىكسىز تەرميندەر مەن سوزدەردى داپتەرگە جازىپ الىپ «ەنتسيكلوپەديادان» قاراپ وتىرىپ تۇسىنۋگە تىرىسىپ، عىلىمي جانە ساياسي ويلاردى وزىمشە قازاقشاعا  اۋداراتىنمىن. ناتيجەسىندە، كەيىن «كاپيتالدى» وقىعانىمدا عىلىمي جانە ساياسي سوزدەردى تۇسىنە باستادىم. ينستيتۋتتا تاريح ماماندىعى بويىنشا وقىپ جۇرگەنىمدە، كارل ماركس پەن ۆ.ي. لەنيننىڭ عىلىمي ەڭبەكتەرىن ەش قينالماي وقىپ ۇعاتىن حالگە دە جەتتىم. جىلدار بويى، لەنيننىڭ شىعارمالارىن وقىپ ءجۇرىپ، ويشىلدىڭ كىتاپقا تۇسىرگەن ويلارىنىڭ داۋرىقپا ەكەنىن ءتۇسىندىم. «دەماگوگيا» دەمەكشى، كىتاپتاردان ۇعىپ تۇيگەنىمە دالەل بولسىن دەگەندەي "ك.ماركس، ۆ.ي.لەنيننىڭ ىلىمىمەن سوۆەت ەلىنە كوممۋنيزم ورناتامىز" دەگەن كەڭەس وداعى دا قۇلادى.

قاتارداعى ازاماتتارىمىز تۇسىنە بەرمەيتىن ساياسي سوزدەردى كوپ پايدالانىپ ۇستازدىق جۇمىسىمدا ورىسشا سۋدىرلاپ سويلەگەنىمدە الدىمداعى وتىرعان اۋديتوريا اۋىزدارىن اشىپ، ءدارىسىمدى تۇسىنبەسە دە تىنىش وتىرىپ تىڭدايتىن. ادامداردى وزىنە وراپ الىپ تىڭداتاتىن فەنومەندى وسى كۇنگە دەيىن، ەلىمىزدىڭ بيلىگىندە جۇرگەن ءورىستىلدى تۇلعالار اسا شەبەرلىكپەن پايدالانادى. سوۆەت وكىمەتى تۇسىندا بارلىق دەڭگەيدە باستىق بولعان ۇلكەن كىسىلەر مەنى جاقسى تۇسىنەدى دەپ ويلايمىن. سەبەبى ولار، بارلىق مەرەكەلەردە جانە جينالىستاردا ورىس تىلىندە ءوز زامانىنداعى كوسەمدەردى ۇلىقتايتىن بايانداما جاساۋعا مىندەتتى ەدى. «باياندامالارىن» ويداعىداي وقىپ شىعۋ ءۇشىن، ءار قازاق ورىس ءتىلىن جاقسى بىلۋگە تىرىستى، ءتىل قورىن ۇزبەي تولىقتىرىپ وتىردى. وسىنداي «داستۇرلەردى» وسى كۇنگە دەيىن ساقتاپ، ەسكىنىڭ ادامدارى بۇگىن وتباسىلارىمەن جالعاستىرىپ وتىر دەۋگە بولادى. سول زاماننان وسى كۇنگە دەيىن انا-ءتىلىمىز ەكىنشى قاتاردا تۇر.

ەلىمىزدىڭ بارلىق قالالارىنداعى جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتەرىندە تىلدەردى دامىتۋ بولىمدەرى بار. شاھار تۇرعىندارىن قازاق تىلىنە وقىتۋعا ارنالعان قالا بيۋدجەتىنەن جىلدا قوماقتى قاراجات ءبولىنىپ وتىرادى. مەملەكەت اقشاسىن جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتەر جانىندا جۇمىس جاسايتىن وقۋ ورتالىقتارىنا ەمەس، سول جەردە كوممەرتسيالىق تۇرعىدا جۇمىس جاسايتىن ءبىلىم بەرۋ ورتالىقتارىنا سۋبسياديا رەتىندە بەرۋ كەرەك سياقتى. وسى كەزدە عانا مەملەكتتىك ەمەس ءبىلىم بەرۋ ورتالىقتارى قالا تۇرعىندارىن وقۋعا شاقىرىپ، قازاق ءتىلىن ناتيجەلى ۇيرەنۋگە ورنالعان وقىتۋدىڭ جولدارىن تابار ەدى.

ادام قۇقىعىن قورعايتىن حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ قولداۋىمەن جۇمىس جاسايتىن ەلىمىزدەگى قوعامدىق ۇيىمداردى ايتپاعاندا، مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن جۇمىس جاسايتىن قوعامدىق ۇيىمداردىڭ وزدەرى بارلىق جەردە ءىس-شارالارىن كوبىنە ورىس تىلىندە وتكىزىپ جاتادى.

ازاماتتارىمىزدىڭ قارىم-قاتىناسىندا تىلدىك كەدەرگىلەر (يازىكوۆىە بارەرى) ماسەلەلەسى وسى كۇنگە دەيىن شەشىمىن تاپپاي وتىر. ازاماتتار اراسىنداعى تىلدىك كەدەرگىلەر ەلىمىزدىڭ ىلگەرى العا باسىپ دامۋىنا توسقاۋىل جاسايتىنى انىق. تەك ورىس تىلىندە سويلەيتىڭ باۋىرلارىم «وزگە تىلدىڭ بارىن بىل، وز تىلىڭدى قۇرمەتتە!» - دەگەن سوزدەرگە نەگە قۇلاق اسپايدى؟ بارلىق ءبىلىم بەرۋ ورتالىقتارىندا شەت تىلدەرىن وقىپ جۇرگەن جاستارىمىز بولاشاقتا شەت ەلدەرىنە جۇمىسقا نەمەسە تۇراقتى ءومىر سۇرۋگە كەتۋدى ارماندايتىندارىن جاسىرمايدى.

بۋحگالتەريا، سمەتا جاساۋشى، كادر جۇمىستارى دەگەن سياقتى ماماندارعا وقىتاتىن اقىلى رەپەتيتورلىق وقۋ كۋرستارى بارلىق جەردە كوپتەپ اشىلىپ جاتىر. سول ءبىلىم بەرۋ ورتالىقتاردىڭ كوپشىلىگى بىلىمدەرىن تەك ورىس تىلىندە بەرەدى. مەملەكەتىمىزدىڭ ورتا كاسىپتىك جانە جوعارى وقۋ ورىنداردا قازاق تىلىندە وقىلاتىن كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ ساپاسىن جوعارى كوتەرىپ، ۇدايى جەتىلدىرىپ وتىرۋىمىز قاجەت. بارلىق وقۋ ورىندارداعى وقيتىن جاستارىمىزعا ساباق ورنىنا كوشە سىپىرتقانىمىز دا دۇرىس ەمەس. «سەنبىلىكتەر» ارقىلى جاستارىمىزدى ەڭبەكقورلىققا جانە تازالىققا ۇيرەتەمىز دەگەن ۇعىمدار قاتە.

ەلباسىنىڭ وسى جولعى قازاقستان حالقىنا ارنالعان جولداۋىندا 2019 جىلدى جاستار جىلى دەپ جاريالاۋدى ۇسىنعانىڭ بىلەمىز. بارلىق ەل ءوزىنىڭ كەلەشەگىن وسكەلەڭ ۇرپاعىمەن بايلانىستىرادى، جاستارىمىزدىڭ جاعدايىن جاقسارتامىز دەگەن سوزدەر ەلىمىزدىڭ بارلىق ساياسي پارتيالاردىڭ باعدارلامالارىندا جازىلعان. وسىدان بارىپ، جاستارىمىزدى مەملەكتتىمىزدىڭ قوعامدىق-ساياسي ومىرىنە بەلسەندى ارالاسۋعا شاقىرامىن! بۇل دەگەڭىمىز الدا، جاستارىمىزعا سايلاۋعا بارىپ ەركىن تاڭداۋ جاساۋىنا نەمەسە سايلاۋعا ءتۇسىپ تاڭداۋلى بولۋعا بولادى دەگەن كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىن مەيلىنشە پايدالانۋ كەرەك.

جانات اسانقالي

Abai.kz