بۇل پوست وسىدان تۋرا ءبىر جىل بۇرىن جازىلعان ەدى. فب ەسكە سالىپ تۇر. كوتەرىلگەن تاقىرىپ ءالى كۇنگە وزەكتى قالپىندا. سوندىقتان وقىرمان نازارىنا قايتالاپ ۇسىنىپ وتىرمىن.

ءتورت-بەس كۇن بۇرىن وسى تاقىرىپتا ورىس تىلىندە پوست جازىپ ەدىم. وقىرمانداردىڭ سۇراۋى بويىنشا ەندى ونى قازاقشاعا اۋدارۋعا تۋرا كەلدى. ايتەۋىر پۆلودارلىقتاردىڭ ءبىر كادەسىنە جاراسا بولعانى.

سوڭعى كەزدە ونوماستيكا سالاسىندا كوپتەگەن سۇراقتار تۋىنداپ ءجۇر. اسىرەسە پاۆلودار اتىنا بايلانىستى ايتىس-تارتىس قۇلاققا كوبىرەك شالىندى. البەتتە، بۇل ماسەلەلەر ءوز شەشىمىن تابۋعا ءتيىس. سوندىقتان بۇگىنگى تاڭدا پاۆلودار اتاۋىن وزگەرتۋگە بايلانىستى بەس ماڭىزدى سەبەپ بارىن ايتقىم كەلەدى. ولاردى تومەندە كەلتىرە كەتەيىن.

ءبىرىنشى. پاۆلوداردىڭ قازىرگى اتاۋى وعان وتارشىلدىق كەزەڭدە 1861 جىلى 4 (16) ساۋىردە پاتشالىق بيلىك تاراپىنان الەكساندر ءىى-ءنىڭ دۇنيەگە كەلگەن كەنجە ۇلى كنياز پاۆەل الەكساندروۆيچتىڭ قۇرمەتىنە بەرىلگەن. الايدا قازىر رەسەي سامودەرجاۆيەسى جوق، ول تۇرماق ودان كەيىن 70 بيلىك قۇرعان كەڭەس وكىمەتى دە تاريح ساحناسىنان تايىپ كەتتى. ال كەشەگى پاتشا سامودەرجاۆيەسى مەن بۇگىنگى تاۋەلسىز قازاقستان اراسىن بايلانىستىرىپ تۇرعان ەشتەمە جوق.

ەكىنشى. بىزبەن دوستاس مەملەكەت بولىپ تابىلاتىن رف ۇكىمەتى دە جاڭا قالالارىنا ات بەرۋدە پاتشالىق فاميليالارعا باسىمدىق بەرمەيدى. ءىس جۇزىندە بۇل دا وتكەن شاق. ماسەلەن، ەكاتەرينودار قالاسىنىڭ اتى كەزىندە كراسنودار دەپ وزگەرتىلگەن. ول كەزدە بۇل وزگەرىسكە ەشكىم رەنجىگەن ەمەس، بۇگىنگى تاڭدا دا قالانىڭ اتىن قايتادان ەكاتەرينودار دەپ وزگەرتەيىك دەپ جۇرگەن ەشكىم جوق. بۇل ءومىر، بۇل ۋاقىت تاڭداۋى، بۇل ءوز ۋاقىتىنىڭ ساياساتى.

ءۇشىنشى. مۇنداي ساياسات تاۋەلسىز قازاقستان ءۇشىن دە ماڭىزدى. وتارشىلدىق ءداۋىردى باستان كەشىرگەن كەز-كەلگەن مەملەكەت وتارسىزداندىرۋ ۇدەرىسىن جۇرگىزەدى. قازاق مەملەكەتتىلىگى دە بۇدان سىرت قالا المايدى. قازاق مەملەكەتى وندا تۇراتىن بارلىق ۇلت وكىلدەرى ءۇشىن تەڭدەي جاعداي تۋعىزىپ وتىر. ەرتىس وڭىرىندە تۇراتىن بارلىق دياسپورالار پاۆلودار اتىن وزگەرتۋ ماسەلەسىنە تۇسىنىستىكپەن قارايدى. ال ورىس دياسپوراسى بولسا پاۆلودار اتىن وزگەرتۋ بۇل ورىسسىزداندىرۋ ەمەس، ەلدى وتارلىق كەزەڭ قالدىقتارىنان ارىلتاتىن وتارسىزداندىرۋعا باستايتىن قادام ەكەندىگىن تۇسىنۋگە ءتيىستى.

ءتورتىنشى. ەندى ناقتى پاۆەلگە – الەكساندر ءىى-ءنىڭ پاۆلودارعا اتى بەرىلگەن كەنجە ۇلىنا توقتالايىق. پاۆەل يمپەريادا ەشقانداي جاۋاپتى قىزمەت اتقارماعان. ول ساياساتتان الىس، قاتىنقۇمار جان بولاتىن. ول مايدانداردا ەشقانداي ەرلىك جاساعان ەمەس. زور مۇمكىندىكتەرى بولا تۇرا ءوزىنىڭ اتى بەرىلگەن قالاعا ەش كومەك كورسەتپەگەن. بىردە ءبىر مەكتەپ، بىردە ءبىر حرام سالدىرتپاپتى. قالتاسىنان كوك تيىن جۇمساماعان. ءتىپتى ومىرىندە پاۆلودارعا بىردە ءبىر رەت كەلىپ كورمەپتى. سول كەزدەگى پاتشالىق رەسەيدىڭ قارجى ءمينيسترى س.يۋ.ۆيتتەنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا پاۆەل الەكساندروۆيچ «جامان ادام ەمەس ەدى، بىراق مۇلدە بايعۇس جان بولاتىن». ول 1902 جىلى وزىنە باعىنىشتى گۆارديا پولكوۆنيگى ەريح فون پيستولكورستىڭ اجىراسقان ايەلىمەن مورگانيكالىق نەكەگە تۇرعانى ءۇشىن كۇللى پاتشالىق ارتىقشىلىقتارىنان، تاققا مۇراگەرلىك قۇقىقتارىنان تۇگەلدەي ايىرىلعان بولاتىن. پاتشا وتباسىنىڭ ماسقارا بولعان وسى سياقتى ۇرپاعىنا قازاقستان تۇگىلى رەسەيدە قازىر قالا اتىن بەرۋ مۇمكىن بە؟

بەسىنشى. قازاق حالقى دا، قازاق مەملەكەتتىلىگى دە پاۆەل الەكساندروۆيچتى ولتىرۋگە زاڭ جۇزىندە دە، مورالدىق تۇرعىدان دا جاۋاپتى بولعان ەمەس. ونى 1919 جىلى 30-قاڭتاردا تاڭعى ساعات ۇشتە پەتروپاۆلوۆسك بەكىنىسىندە بلاگوۆيدوۆ پەن سولوۆەۆ دەگەن ورىس سولداتتارى اتىپ ولتىرگەن. ياعني قازاقستاننىڭ مەملەكەتقۇراۋشى ۇلتى مەن جەرگىلىكتى بيلىك ورىندارى پاۆلودار اتىن وزگەرتپەيمىز دەپ ەشكىمنىڭ الدىندا موينىنا العان مىندەتتەمەسى تاعى جوق.

سوندىقتان جوعارىدا كەلتىرىلگەن جايتتار نەگىزىندە پاۆلودار وبلىستىق ءماسليحاتى تاياۋ ارادا پاۆلودار قالاسىنىڭ اتاۋىن كەرەكۋگە اۋىستىرۋ جونىندە شەشىم قابىلداۋى قاجەت.

نەگە كەرەكۋ ەكەندىگى تۋرالى كەيىنگى جولى بولەك جازارمىن.

مارات ءبايدىلداۇلى توقاشباەۆتىڭ

Facebook-تەگى جازباسى

Abai.kz