نەمەسە پاۆلوداردىڭ اتىن وزگەرتۋ تۋرالى

«كەرۇكى» – ۇكىتاي قاھان 98 جاسقا تولىپ دۇنيەدەن وزادى. ەلتىرىس قاھاننىڭ ارعى داۋىرلەردەگى ۇلى باباسى.

«كەرۇكى» قاھاندى ەلى، «ۇكىتاي» قاھان دەپ اتاعان. قازىر بۇل قاھاندى «ۇكاش اتا» - دەپ اتايدى. ۇكىتاي قاھان بيلىك قۇرىپ تۇرعان كەزىندە ءوز اينالاسىنا تەمىر، التىن، كۇمىس جانە نەشە ءتۇرلى ويۋ-ورنەكتەردى بىلەتىن ۇستا-زەرگەرلەردى جينايدى. ۇكىتاي قاھان: «ءبىر ەلدە تەمىردىڭ باسقا ءبىر ءتۇرىن ويلاپ تاۋىپتى» – دەپ ەستىسە، تەز ارادا ەلشى جىبەرىپ سول تەمىردىڭ ءوزىن بولماسا اينىماعان باسقا ۇلگىسىن الىپ كەلۋگە پارمەن بەرگەن. بەرسە جولىنان، بەرمەسە قولىنان تارتىپ العان. «تەمىر سوعىسىن» جاريالاعان. «مەنىڭ رۇقساتىمسىز پارمەنىم جەتەتىن جەردە ۇستالار ءوز ويىن، ونەرىن كورسەتپەي جۇمىس ىستەمەسىن!» – دەپ قاتاڭ ۇكىم شىعارعان.

«ۇكىتاي» قاھاننان ەر ءداۋىت، شايمەردەن، سۇرمەرگەن تۋىلادى. وسى ءۇش ۇلىنىڭ ىشىندە ۇستالىق ونەر ەر داۋىتكە عانا قونعان. ەر داۋىتتەن ەكى ۇل تۋىلادى، ولار وقجەزدى، ءتوسبولات. وسى ەكەۋىنەن كەيىنگى داۋىرلەردە وتىز ەكى وردالى «قۇتى باش» – كىشى جۇزدەر تاراعان.
كوزىنىڭ تىرىسىندە تەرەڭ قۇدىق قازدىرىپ، ىشكى قابىرعاسىن قايراق تاستان ورگىزىپ، تەمىردەن جاسالىنعان قارۋ نەمەسە باسقا بۇيىم بولسىن ارقانعا بايلاپ وسى قۇدىققا تاستايدى. وسى ىستەلىنگەن زاتتى قايتا تارتىپ العاندا، تەمىرى مايىسپاي، تاستىڭ قاجاعان ىزدەرى تۇسپەسە، سول زات وتە ساپالى ءارى قىمبات باعالانعان. وسىنداي زاتتار ىستەگەن ۇستاعا: «زەركەر» - دەگەن ات بەرگەن. زەركەرلەردى ەكىگە ءبولىپ، مىنانداي اتاقتار بەرگەن: «دۋلا»، «بۋلات»، «زۇلمارت»، «ەكۇش»، «ۇلگە»، «قىلا» - دەپ.

ەڭ كۇشتى ۇستا «زەركەرلەرگە»: «زۇلمارت»، «بۋلات»، «دۋلا»–دەگەن اتاق بەرسە، ال بىلايشا كۇندەلىكتى تۇرمىس – سالتتاعى قۇرالداردى ىستەيتىن ۇستالاردى: «ەكۇش»، «ۇلگە»، «قىلا» – دەپ اتاعان.

كەرۇكى، ۇكاشا، ۇكىشامان، ۇكىتاي قاھان – دەپ تاريحتا ايتادى، بىراق وسىنىڭ بارلىعى ءبىر ادامنىڭ اتى، شەنى، اتاعى.

«كەرۇكى» – ازان شاقىرىپ قويعان اتى. «ۇكاشا» - قۇس ۇيقىلى، «ۇكىشامان» - قارۋلى، قايسار، قايراتتى، بىربەتكەي، «ۇكىتاي» – «ءبارىن كورەدى، ءبارىن ەستيدى، الداۋ قيىن» - دەگەن.

كەرۇكى، ۇكىتاي قاھان ۇزىن سىرنايدى ويلاپ تاۋىپ، بۇل سازدى اسپاپقا «كەرنەي» - دەگەن ات قويسا، حالىق «كەرنەيدىڭ» زور ءۇنىن تىڭداپ «جارقۇلاق» - دەگەن ات قويادى. بۇل سىرنايدىڭ ءۇنىن جاۋ كەلە جاتقاندا دابىل كوتەرىپ شىعارسا، ال توي-دۋمانداردا سازدى دا، ارقالاندىرا ويناعان. بۇل سىرنايدى جارشىلار ۇستاعان، كوبىنەسە بيىك توبەلەردە تۇرعان. ونداي توبەلەردە تۇراتىن جارشىلاردىڭ شاعىن كەپەلەرى دە بولعان.

تۇسىندىرمە: ۇكىتاي قاھاننىڭ تۋىلعان جەرى قازىرگى پاۆلودار قالاسىنىڭ ورنىندا. بۇل جەردە ەجەلگى ساق بابالارىمىزدىڭ داۋىرىندە شاھار – قالالار بولعان. بۇل جەردەگى ەلدى مەكەندى ەجەلگى زامانداردان بەرى بابالارىمىز «كەرۇكى» - دەپ اتاعان. كەيىنگى داۋىرلەردە ءتىل سالتىمىزعا بايلانىستى كەرەكۋ دەپ اتالىپ كەتكەن. بۇل قاھان قانداي تەمىر ۇستاسا دا ونى ءبىر ىسكە اينالدىرماي قويمايتىن جانە وتە قارۋلى، ءبىر بەتكەي ادام بولعان. ال زيراتى قازىرگى تۇركىستان مەن كەنتاۋ قالاسىنا جاقىن جەردە.

«كەرنەي» - قازاقتىڭ ەجەلگى سازدى اسپابى. قازىر بۇل اسپاپتى ايتىستاردا قولدانىپ ءجۇر. قازاقتىڭ ۇلت اسپاپتار وركەسترلەرىنە ورنىن تاۋىپ قولدانا بىلسە، ەرەكشە سازدى اسەر بەرىپ، تىڭداعان ادامدى، اسىرەسە قانى قازاقتى ارقالاندىرىپ جىبەرەر.

كەيىنگى زامانداردا اتا تاريحاتىمىزدى 20 رەت وزگەرتكەن زار زامانداردىڭ كەسىرىنەن ۇكىتاي قاھاندى، ءدىنبۇزارلار وزدەرىنە تەلىپ اب، ونى اراپتان كەلگەن ءدىن تاراتۋشى باپتاردىڭ ءبىرى دەپ ءتۇسىندىرىپ كەلەدى. بىراق جالعاندىق ۇزاققا بارماي كيەلى شەجىرەلەرىمىز تابىلىپ جاتىر، ەندىگى جەردە تەكتى بابالارىمىز بىرىنەن سوڭ ءبىرى جارىققا شىعا بەرمەك!
بابالاردىڭ جاندارى جانناتتا بولسىن!

ينشاللا! اللا جار بولسىن!

ەسكەرتۋ: بۇل ماعلۇماتتار سىپىرا شەجىرەشى الياسقار بايعۇتۇلىنىڭ مۇرالارىنان الىنعان.

ىلەسبەك بايجانوۆ

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

شىمكەنت

Abai.kz