قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ءتىل تۋرالى» زاڭىنىڭ 21 بابىندا: «بلانكىلەر، ماڭدايشالار، حابارلاندىرۋلار، پرەيسكۋرانتتار، باعا كورسەتكىشتەرى، باسقا دا كورنەكى اقپارات مەملەكەتتىك تىلدە جانە ورىس تىلىندە جازىلادى، ال قاجەت بولعان جاعدايدا باسقا تىلدەردە جازىلادى» دەپ انىق اتاپ كورسەتىلسە دە شىمكەنت قالاسىنداعى بىرقاتار كوممەرتسيالىق قۇرىلىمداردىڭ قوجايىندارى ماڭدايشا مەن جارناما جازۋلارىن ەڭ الدىمەن شەت تىلىندە جازىپ، سودان كەيىن عانا مەملەكەتتىك تىلدە، ال كەيبىر كاسىپكەرلەر ماڭدايشانى مەملەكەتتىك تىلدە جازۋدى مۇلدە ەسكەرمەيتىنىن اشىنا ايتۋعا ءتيىستىمىز. كەز-كەلگەن نىساننىڭ ماڭدايشا جازۋلارى مەن جارناما ماتىندەرىن مەملەكەتتىك تىلدە جازۋ، قازاقستان زاڭدارىن قۇرمەتتەيتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءاربىر ازاماتىنىڭ ءتول مىندەتى ەمەس پە؟

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ءتىل تۋرالى» زاڭىنىڭ 21 بابىندا: «بلانكىلەر، ماڭدايشالار، حابارلاندىرۋلار، پرەيسكۋرانتتار، باعا كورسەتكىشتەرى، باسقا دا كورنەكى اقپارات مەملەكەتتىك تىلدە جانە ورىس تىلىندە جازىلادى، ال قاجەت بولعان جاعدايدا باسقا تىلدەردە جازىلادى» دەپ انىق اتاپ كورسەتىلسە دە شىمكەنت قالاسىنداعى بىرقاتار كوممەرتسيالىق قۇرىلىمداردىڭ قوجايىندارى ماڭدايشا مەن جارناما جازۋلارىن ەڭ الدىمەن شەت تىلىندە جازىپ، سودان كەيىن عانا مەملەكەتتىك تىلدە، ال كەيبىر كاسىپكەرلەر ماڭدايشانى مەملەكەتتىك تىلدە جازۋدى مۇلدە ەسكەرمەيتىنىن اشىنا ايتۋعا ءتيىستىمىز. كەز-كەلگەن نىساننىڭ ماڭدايشا جازۋلارى مەن جارناما ماتىندەرىن مەملەكەتتىك تىلدە جازۋ، قازاقستان زاڭدارىن قۇرمەتتەيتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءاربىر ازاماتىنىڭ ءتول مىندەتى ەمەس پە؟
اتالعان زاڭ بۇزۋشىلىقتار كاسىپكەرلەر تاراپىنان زاڭدى بىلمەيتىندىگىنەن نەمەسە ماڭدايشانى زاڭ تالابىنا سايكەس جازۋدى ءتيىستى مەكەمەلەرمەن كەڭەسپەي ىلە سالعاندىعىنان بولۋى دا مۇمكىن. بىراق وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسى شىمكەنت قالاسىنىڭ كوشەلەرىندەگى ماڭدايشالار مەن سىرتقى جارنامالاردىڭ تىلدەر تۋرالى زاڭناما تالاپتارىنا سايكەس جازىلۋىنا قول جەتكىزۋ ءۇشىن بىرنەشە جىلدان بەرى ارنايى ءىس-شارالار جوسپارىن ازىرلەپ، زاڭ تالاپتارىنا ساي كەلمەيتىن ماڭدايشالار مەن جارنامالار ىلگەن عيمارات يەلەرىمەن جەكە–جەكە ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ كەلەدى. وسى ماسەلە توڭىرەگىندە وبلىستاعى مەرزىمدى باسىلىمداردا تۇراقتى تۇردە ماقالالار جاريالانىپ، جەرگىلىكتى تەلەارنالاردان بەينەكورىنىستەر مەن تەلەحابارلار كورسەتىلىپ جاتقانىمەن بۇل سالادا تۇبەگەيلى بەتبۇرىس جاسالدى دەۋگە ءالى ەرتە.
ماسەلەن، شىمقالانىڭ قاق ورتاسىنداعى عاني ىلياەۆ كوشەسىندە ورنالاسقان «ادۆوكاتسكايا كونتورا سۇلتان» كەڭسەسىنىڭ قوجايىنى، تاجىريبەلى ادۆوكات ءوز فيرماسىنىڭ ماڭدايشا جازۋىن تەك قانا ورىس تىلىندە ءىلىپ قويعان، مەملەكەتتىك تىلدەگى كورنەكى اقپارات مۇلدە جوق. «ءوزىڭىز زاڭگەر بولساڭىز دا رەسپۋبليكامىزدىڭ «ءتىل تۋرالى» زاڭىن بۇزىپ تۇرسىز عوي؟» دەگەن سۇراعىمىزعا: «بۇرىن مۇنداي تالاپ قويىلماۋشى ەدى، 10-15 كۇن ىشىندە ماڭدايشانى مەملەكەتتىك تىلگە اۋىستىرامىن» دەپ اقتالعانسىپ ۋادە بەردى. بىراق 1 اي مەرزىم ءوتىپ كەتسە دە زاڭگەر ماڭدايشانى ءتىل تۋرالى زاڭ تالابىنا سايكەستەندىرىپ ىلگەن جوق. تاجىريبەلى زاڭگەر ءتىل تۋرالى زاڭىمىزدى سىيلاماسا باسقا كاسىپكەرلەردەن نە كۇتۋگە بولادى دەگەن زاڭدى سۇراق كوكەيىمىزدەن كەتپەي قويدى.
مۇنىڭ سەبەبى، ماڭدايشا جازۋلارىنداعى زاڭ بۇزۋشىلىقتار وسىدان 10-15 جىل بۇرىن باستالعانىمەن ول كەزدە ولاردى قازاقستان رەسۋبليكاسىنىڭ زاڭدارىمەن رەتكە كەلتىرەتىن نەمەسە كىنالىلەرگە ايىپپۇل سالاتىن باپتار جوق بولاتىن. تەك قانا 2007 جىلدىڭ 19 ماۋسىمىندا عانا قر «اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى» كودەكسىنە ەنگىزىلگەن تۇزەتۋلەر مەن تولىقتىرۋلاردا، اتالعان كودەكستىڭ 349-بابىنىڭ 2-تارماعى بويىنشا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭدارىمەن بەلگىلەنگەن جارنامانى تاراتۋ تىلدەرىنە قويىلاتىن تالاپتاردى بۇزعاندارعا» اكىمشىلىك جازا قولدانۋ ەنگىزىلگەن. بىزدىڭشە بۇعان قوسىمشا عيماراتتاردىڭ، ساۋدا ورىندارىنىڭ ماڭدايشالارى مەن سىرتقى جارنامالارىنىڭ تىلىنە قويىلاتىن زاڭ تالاپتارىن بۇزعاندارعا دا اكىمشىلىك شارا كورەتىن زاڭ نورمالارى ەنگىزىلۋى كەرەك. الدىمەن كوپ جىلدان بەرى ۇسىنىلعان، قر-نىڭ «ونوماستيكا تۋرالى» زاڭى قابىلدانۋى قاجەت. بۇل زاڭ قابىلدانعانشا ماڭدايشالار مەن سىرتقى جارنامالاردى ىلۋدە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل تۋرالى زاڭناما تالاپتارىن بۇزعاندارعا اكىمشىلىك شارا قولداناتىن وبلىس اكىمدىگىنىڭ قاۋلىسى ازىرلەنىپ، وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ شەشىمىنە نەگىزدەلگەن ءتيىستى قۇجات قابىلدانسا ءجون بولار ەدى. سونىمەن بىرگە، ءاربىر قۇرىلىس نىسانىن سالار الدىندا اۋداندىق(قالالىق) ساۋلەت جانە قالا قۇرىلىسى بولىمدەرى ءتيىستى نىسان يەلەرىنە اجت (ارحيتەكتۋرالىق جوبالىق تاپسىرىس) قۇجاتتارىن بەرەدى. وسى اتالعان قۇجاتتا ماڭدايشا مەن سىرتقى جارنامالار تىلىنە قويىلاتىن تالاپتاردى ەنگىزۋدى زاڭداستىرۋ قاجەت دەپ بىلەمىز.
سەبەبى، كەي جەرلەردە كاسىپكەرلىك نىسانداردىڭ باسشىلارى كوپتەگەن ساۋدا ورىندارى مەن عيماراتتارعا ماڭدايشا رەتىندە جارناما ءىلىپ قويعانىمەن قويماي، «جارناما تۋرالى» زاڭىنىڭ 14-1-بابىنداعى: «بەلگىلەنگەن تارتىپپەن تىركەلگەن تاۋار بەلگىلەرى تۇپنۇسقا تىلىندە كەلتىرىلەدى» − دەگەن تالاپقا سىلتەمە جاساپ، ماڭدايشالاردى ىلۋدە «تاۋار تاڭبالارى، قىزمەت كورسەتۋ تاڭبالارى جانە تاۋار شىعارىلعان جەرلەردىڭ اتاۋلارى تۋرالى» زاڭنىڭ تالاپتارىن نەگىزگى قۇجات رەتىندە باسشىلىققا الادى.
بىزدىڭشە، عيماراتتاردىڭ ماڭدايشالارى مەن جارنامالارىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ءتىل تۋرالى» زاڭىنىڭ 21-بابىنىڭ تالابىنا سايكەستەندىرىپ، ءىلۋدى جوعارىدا اتالعان اجت-عا ەنگىزۋ قاجەت. سوندا عانا جاڭادان سالىناتىن قۇرىلىس نىسانىنىڭ يەلەرى زاڭ تالاپتارىن ورىندايتىن بولادى.
ءتىل تۋرالى نورماتيۆتىك قۇقىقتىق بازا تولىق جەتىلدىرىلمەگەندىكتەن ماڭدايشالارىن شەت تىلىندە جازىپ، مەملەكەتتىك تىلدە جازۋعا مويىن بۇرمايتىن جەكە مەنشىك نىسان يەلەرىنە زاڭنامالاردى ءتۇسىندىرۋ مەن قىزمەتتىك حات جازۋدان باسقا ەشقانداي شارا قولدانا الماي كەلە جاتقانىمىزدى جاسىرعىمىز كەلمەيدى. دەگەنمەن دە قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرعان جوقپىز. جاقىندا عانا وبلىستىق تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «مەملەكەتتىك ءتىل: ماڭدايشا مەن جارناما» اتتى «دوڭگەلەك ۇستەل» ءماجىلىسى وتكىزىلىپ، وندا شىمكەنت قالاسىنداعى عيماراتتاردىڭ ماڭدايشا جازۋلارىن، سىرتقى جارنامالاردىڭ مەملەكەتتىك تىلدە جازىلۋى بارىسى تالقىلانىپ، وعان وبلىس ورتالىعىندا ماڭدايشالار مەن سىرتقى جارنامالاردى ازىرلەۋ جانە ورنالاستىرۋمەن اينالىساتىن جارناما اگەنتتىكتەرى مەن كاسىپكەرلەر، وبلىستىق ادىلەت دەپارتامەنتىنىڭ، وبلىستىق تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسى مەن وبلىستىق ساۋلەت جانە قالا قۇرىلىسى باسقارماسىنىڭ جانە قالالىق مادەنيەت جانە تىلدەردى دامىتۋ ءبولىمىنىڭ ماماندارى، باق وكىلدەرى قاتىستى.
«دوڭگەلەك ۇستەل» ماجىلىسىندە جارناما اگەنتتىكتەرى مەن كاسىپكەرلەرگە ماڭدايشالار مەن سىرتقى جارنامالاردى ازىرلەۋ جانە ورنالاستىرۋ بارىسىندا «ءتىل تۋرالى» جانە «جارناما تۋرالى» زاڭدار مەن قر ۇكىمەتىنىڭ 2008 جىلعى 7 اقپاندا قابىلدانعان «ەلدى مەكەندەردە سىرتقى (كورنەكى) جارناما نىساندارىن ورنالاستىرۋ ەرەجەسىن» باسشىلىققا الۋ جايى ءتۇسىندىرىلدى. ماجىلىسىنە قاتىسقاندار كوتەرىلگەن ماسەلەلەر بويىنشا ءوزارا پىكىر الماستى.
ءساۋىر مەن مامىر ايلارىنداعى جۇرگىزىلگەن جۇمىس بارىسىندا ءبىر عانا شىمكەنت قالاسىنىڭ كوشەلەرىندەگى عيماراتتار مەن ساۋدا ورىندارىنىڭ 129 ماڭدايشا جازۋلارى زاڭعا سايكەستەندىرىلىپ قايتا ءىلىندى، ال ەسكىرگەن جانە قاتە جازىلعان 65 ماڭدايشا مەن جارناما جازۋلارى الىنىپ تاستالدى. ماڭدايشالار مەن جارناما جازۋلارىن ءتىل تۋرالى زاڭناما تالاپتارىنا سايكەستەندىرۋ جۇمىستارى ودان ءارى جالعاسىن تابا بەرەتىن بولادى.

ءىبايدۋللا ءاشىر، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسى باستىعىنىڭ ورىنباسارى
«انا ءتىلى» گازەتى 12 ماۋسىم 2009 جىل