ونەر اتاۋلىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ماڭىزدىسى – كينو. بۇل ءسوز لەنيننىڭ ءسوزى دەلىنەدى عالىمدار اراسىندا. ونىڭ اكادەميالىق 54 تومدىق ەڭبەگىنىڭ ىشىندە مۇنداي ءسوز كەزدەسپەيدى، ارينە. ءبىز مىسال رەتىندە كەلتىرىپ وتىرعان ءسوز لۋناچارسكيدىڭ ەستەلىگىنەن الىنعان.

ءجا. بۇل ءسوزدىڭ كىمنىڭ ەستەلىگىنەن الىنعانى، ءتىپتى، كىمنىڭ ايتقانى دا ماڭىزدى ەمەس. ماڭىزدىسى سول – بۇل ءسوزدىڭ شىندىعى. ونەر اتاۋلىنىڭ ىشىندەگى ماڭىزدىسى دا، سونىمەن قاتار ەڭ كەنجەسى دە – كينو. بۇگىنگى ادامزات ساناسىن وزگەرتۋدىڭ نەمەسە قالىپتاستىرۋدىڭ نەگىزى ءارى ەڭ ءتيىمدى قۇرالى دا كينو بولىپ وتىر. مىنە وسىنداي مۇمكىندىكتەرىنىڭ كوپتىگىمەن جانە كەڭدىگىمەن كينو – زاماناۋي قوعامداعى جورعا جانرعا اينالعان.

كەز كەلگەن ونەر سەكىلدى كينوموتوگرافيا دا دامي كەلە جانرلارعا بولىنە باستادى. ءاربىر جانردىڭ ءوز ەرەكشەلىكتەرى بار. سول جانرلار ىشىندەگى كوپشىلىكتى اسا قىزىقتىراتىنى – ومىرباياندىق كينو جانرى بولىپ سانالادى. بۇل تەكتەس فيلمدەرگە سۇرانىستىڭ كوپتىگىن ادامزاتتىڭ وزىنە ۇلگى بولارلىق ادام ىزدەۋىمەن تۇسىندىرۋگە بولاتىن شىعار.

ونەر اتاۋلىنىڭ ەڭ ءبىرىنشى كلاسسيكالىق ۇلگىسى قالىپتاسادى. بۇل – اكسەما. نەمەسە ءبىز سول ۇلگىدەگى العاشقى تۋىندىلاردى سول جانردىڭ كلاسسيكاسى ساناپ كەتەمىز. قاي جاعىنان الىپ قاراعاندا دا ومىرباياندىق كينولار كوبىنە تازا تاريحي دەرەكتەرگە قۇرىلادى. ارينە، يدەولوگيانى ەسكەرمەگەندە. سوندىقتان ومىرباياندىق كينو جانرىندا ەكسپەريمەنتكە بارا قويعان رەجيسسەرلەر از كەزدەسەدى. سولاردىڭ ءبىرى گولليۆۋدتاعى قازاقستاندىق رەجيسسەر تيمۋر بەكمامبەتوۆتىڭ «لينكولن پرەزيدەنت» ءفيلمى. وندا اقش پرەزيدەنتى ادامزاتتى قان سورعىش جىرتقىشتاردان قۇتقارۋشى تيپ رەتىندە سۋرەتتەلگەن. ونەر وسىلاي ەكسپەريمەنتتەر ناتيجەسىندە دامي تۇسەدى. ارادا بىرنەشە جىلدار وتكەندە سول ەكسپەريمەنتتەردىڭ ءوزى كلاسسيكاعا اينالاتىن كۇن تۋادى.

قازاق كينوموتوگرافياسى قانداي ومىرباياندىق فيلمدەرمەن ماقتانا الادى؟ ارينە ءبىزدىڭ رەجيسسەرلەردەن ازىرگە ەكسپەريمەنت كۇتە المايمىز. سوندا دا بولسا تىلگە تيەك ەتەرلىك كينولەنتالار جەتەرلىك.

وسى قاتاردا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ تۋرالى تۇسىرىلگەن «ەلباسى جولى» كينوەپوپەياسىن ايتۋعا بولادى. كينوەپوپەيا ەل ەكراندارىنا 2011 جىلى شىققان «بالالىق شاعىمنىڭ اسپانى» فيلمىنەن باستالعان. كەيىن ونىڭ جالعاسى - «وتتى وزەن», «تەمىر تاۋ», «تىعىرىقتان جول تاپقان» فيلمدەرى شىقتى. ولاردا نازارباەۆتىڭ بالالىق، ءجاسوسپىرىم، جاستىق شاعى، ساياساتكەر رەتىندە قالىپتاسۋ جولى باياندالادى. ال ودان كەيىن تۇسىرىلگەن «جۇلدىزدار توعىسقاندا» فيلمىندە نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قازاق سسر مينيسترلەر كەڭەسى توراعالىعىنا تاعايىندالعانىنان تارتىپ، تاۋەلسىز قازاقستاندى قالىپتاستىرۋ جولىنداعى العاشقى قادامداردى، ءبىرىنشى پرەزيدەنتتىك سايلاۋدى قامتيدى.

ءبىزدىڭ ەلباسى ومىرىنەن تۇسىرلىگەن فيلمدەر جايلى ءسوز قوزعاۋىمىزدىڭ ءوز سەبەبى بار. 17 قاراشا كۇنى رەجيسسەر اقان ساتاەۆ «كوشباسشى جولى. استانا» ءفيلمىنىڭ پوستەرىن جاريالادى. بۇل ءبىز ايتىپ وتىرعان «ەلباسى جولى» كينوەپوپەياسىنىڭ التىنشى ءبولىمى سانالادى. فيلم جاقىن ارادا كورەرمەن قاۋىمعا جول تارتادى دەپ كۇتىلۋدە.

ەندى ەلباسى تۋرالى تۇسىرىلگەن وسى ومىرباياندىق كوركەم فيلمدەردى رەت-رەتىمەن تانىستىرا كەتەيىك:

1.«بالالىق شاعىمنىڭ اسپانى» - 2011 جىل. رەجيسسەرى رۇستەم ابدىراشەۆ. ەلباسىنىڭ بالالىق شاعى جايلى.

2,3. «وتتى وزەن»، «تەمىر تاۋ» - 2013 جىل. رەجيسسەرى رۇستەم ابدىراشەۆ. 1958-1967 جىلدار ارالىعىن قامتيدى.

4.«تىعىرىقتان جول تاپقان» - 2014. رەجيسسەرى رۇستەم ابدىراشەۆ. 1971-1977 جىلدار ارالىعى.

5.«جۇلدىزدار توعىسقاندا» - 2016. رەجيسسەرى سەرگەي سنەجكين (رەسەي). 1984-1993 جىلدار ارالىعى.

6.«كوشباسشى جولى. استانا» - 2018. رەجيسسەرى اقان ساتاەۆ. 1994-1998 جىلدار ارلىعىنداعى وقيعالار قامتىلعان.

ءالى ەل نازارىنا ۇسىنىلا قويماعان التىنشى بولىمدە مەملەكەت باسشىسىنىڭ ەلوردانى الماتىدان استاناعا كوشىرۋ تۋرالى شەشىمى، تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىنداعى ماڭىزدى وقيعالار كورىنىس تابادى.

ءبارىمىز بايقاعانداي، «ەلباسى جولى» كينوەپوپەياسى مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءومىر جولىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن ەكرانعا شىعارىپ كەلەدى. دەمەك، اقان ساتاەۆ تۇسىرگەن فيلم كينوەپوپەيانىڭ سوڭعى ءبولىمى ەمەس. سەبەبى، بۇل ءبولىم 1998 جىلمەن شەكتەلىپ وتىر. الداعى ۋاقىتتا جالعاستى ءتۇسىرىلۋى مۇمكىن.

تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى، رۇستەم ابدىراشەۆ تۇسىرگەن العاشقى ءتورت بولىمدە ەلباسىنىڭ ءرولىن اكتەر نۇرلان ءالىمجانوۆ سومداسا، سەرگەي سنەجكين فيلمىندە بۇل جۇمىس اكتەر بەرىك ايتجانوۆقا جۇكتەلگەن. ال اقان ساتاەۆ ءوزىنىڭ باس كەيىپكەرىن سومداۋدى اكتەر مۇرات احمانوۆقا سەنىپ تاپسىرعان ەكەن.

اقىرى ەلباسى جايلى فيلمدەردى ءسوز ەتكەن ەكەنبىز دەرەكتى فيلمدەر تۋرالى دا ايتا كەتەيىك. بىراق ەلباسى ومىرىنەن تۇسىرىلگەن دەرەكتى فيلمدەر از ەمەس. ەلىمىزدە عانا ەمەس الىس-جاقىن شەتەلدەردە دە بىرقانشا دۇنيە ەكرانعا جول تارتقان. ءبىز ارينە ونىڭ ءبارىن تۇگەندەۋدى ماقسات ەتىپ وتىرعان جوقپىز.

1.«نازارباەۆ. Live» - 2013 جىل. ۇزاقتىعى 57 مينۋت. رەجيسسەرى اقان ساتاەۆ. نازارباەۆتىڭ بالالىق شاعىنان بۇگىنگى كۇنىنە دەيىنگى ءومىرىن كورسەتكەن.

2.«س نازارباەۆىم و گلاۆنوم...» - 2015 جىل. ۇزاقتىعى 58 مينۋت. پرەزيدەنت تۋرالى دەرەكتى فيلم. سۇحبات فورماتىندا جازىلعان ەڭبەكتە ەلباسى ەل ىشىندەگى ماڭىزدى وقيعالار مەن ءىرى رەفورمالار جايلى وي قوزعايدى. جوبانىڭ ەرەكشەلىگى پرەزيدەنتتىڭ بۇگىنگى پىكىرلەرى مەن ەگەمەندىكتىڭ العاشقى جىلدارى ايتقان ويلارىن سالىستىرا وتىرىپ، سۇحبات قۇرىلۋىندا. بۇل ەگەمەندىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا جازىلعان كادرلار. زاماننىڭ تار كەزى ەدى. ازىق-تۇلىك، جىلۋ-جارىق تاپشى ۋاقىت. ءسوز جوق، پرەزيدەنتتىڭ سوزدەرى جابىققان جۇرتتىڭ جانىنا شيپا بولدى.

3.«ەلباسى» - 2016 جىل. اۆتورى ياروسلاۆ كراسيەنكو.

4.«يزبراننىي ۆەرەمەنەم» - 2017 جىل. ۇزاقتىعى 37 مينۋت. دەرەكتى كارتينانى قر پرەزيدەنتىنىڭ تەلەراديو كەشەنى بەلگىلى رەسەيلىك پۋبليتسيست لەونيد ملەچينمەن بىرلەسىپ تۇسىرگەن.

5.«ەلباسى، جاڭا تاريح» (تاريحي دەرەكتى فيلم) – 2017 جىل. ۇزاقتىعى 94 مينۋت.

6.«ات ۇستىندەگى عۇمىر» - 2017. ۇزاقتىعى 30 مينۋت. «اسىل ارنا» تەلەارناسى تۇسىرگەن.

7. «ەلباسى - بىرەۋ، ءبىز وعان - تىرەۋ!» - 2017 جىل. ۇزاقتىعى 17 مينۋت. «حابار» تەلەارناسى تۇسىرگەن.

باستا ايتقانىمىزداي ەلباسى جايلى تۇسىرىلگەن دەرەكتى فيلمدەر وتە كوپ. ءبىز كورەرمەن كوڭىلىنەن شىققان بىرقانشاسىن عانا اتاپ كورسەتتىك. بۇلاردان بولەك، ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرىندەگى تەلەارنالار تۇسىرگەن فيلمدەر بار. ساۋد ارابياسى، قىتاي، قىرعىزستان قاتارلى ەلدەردىڭ مەملەكەتتىك تەلەارنالارى دا قازاقستان پرەزيدەنتى جايلى دەرەكتى فيلمدەر كورسەتكەن بولاتىن.

جوعارىدا ايتقانىمىزداي، بۇگىنگى زاماناۋي قوعامدا ادامزات ساناسىنا اسەر ەتۋدىڭ ەڭ ءوتىمدى قۇرالى كينو بولىپ وتىر. «ەل بولام دەسەڭ ەكرانىڭدى تۇزە» دەپ شىر-پىر بولاتىنىمىز دا سودان. ءدال وسىنداي ۇلكەن مۇمكىندىككە يە كينوموتوگرافيا سالاسىندا ەلباسىنىڭ ءومىر جولى جايلى فيلمدەردىڭ بولعانى وتە دۇرىس دەپ ەسەپتەيمىز. بۇل فيلمدەردەن تەك نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ جەكە ءومىر جولى عانا ەمەس، ەل تاريحى جايلى دا ماعۇلمات الۋعا بولادى.

قۋانىش قاپپاس

Abai.kz