2011 جىلدان بەرى كۇللى الەم سيريادان كوز جازباي، ءجىتى باقىلاپ وتىر. ويتكەنى، بۇل ەلدىڭ اۋماعىندا ءبىر-بىرىنە باعىنبايتىن بىرنەشە قارۋلى توپ ءالى كۇنگە دەيىن سوعىسىپ جاتىر. ارقايسىسىنا جەكە-جەكە توقتالىپ وتەيىك. رەسەي، يران جانە ليۆان قولداۋ بىلدىرەتىن سيريا رەسمي بيلىگىنىڭ ەكى جاۋى بار:

1. سدك (سيريا دەموكراتيالىق كۇشتەرى). 2015 جىلدىڭ 11 قازانىندا پرەزيدەنت باشار اساد پەن ونىڭ جاقتاستارىن بيلىكتەن تايدىرۋدى ماقسات ەتكەن قارۋلى وپپوزيتسيا جانە جەكە مەملەكەت قۇرۋدى كوزدەيتىن قارۋلى كۇرد جاساقتارى بىرىگىپ وسىنداي اليانس قۇردى. ايتا كەتەيىك، سدك-عا اقش قارجىلاي جانە اسكەري كومەك كورسەتىپ وتىر.

2. يراك جانە شامداعى يسلام مەملەكەتى (يشيم) تەرروريستىك ۇيىمى. 2013 جىلى قۇرىلعان لاڭكەستىك ۇيىمعا ساۋد ارابياسى مەن كاتار قارجىلاي جانە اسكەري قولداۋ ءبىلدىرىپ وتىر.

سيرياداعى ازاماتتىق سوعىس ەڭ الدىمەن قاراپايىم حالىقتى سورلاتىپ، بەرەكەسىن كەتىردى. بۇۇ-نىڭ رەسمي مالىمەتى بويىنشا اتالعان ەلدەن 5 ميللونداي ادام بوسىپ، شەتەلدەرگە بارىپ پانا سۇراۋعا ءماجبۇر بولعان. سونداي-اق، اتامەكەنىندەگى 13,5 ميلليون سيريالىق گۋمانيتارلىق كومەككە ءزارۋ.

وكىنىشكە قاراي، اتالعان سوعىستىڭ سالقىنى ءبىزدىڭ ەلگە جەتتى. ساناسى ۋلانىپ، مىسىقتىلەۋ يدەولوگياعا الدانعان جۇزدەگەن قازاق وتباسى اللا جولىندا شايقاسامىز دەپ، يشيم سودىرلارىنا بارىپ قوسىلدى. وندا ءدىني سەبەپتەردەن مۇلدە جىراق، ساياسي ماقساتتاعى مايدان ءجۇرىپ جاتقانىنا كوزى جەتىپ، ەلگە قايتىپ ورالعان 125 وتانداسىمىزدىڭ 57-ءسى سوتتالسا، ال وزگەلەرى قاتاڭ باقىلاۋدا ۇستالىپ وتىر. جات جەردە قانشاسىنىڭ وققا ۇشىپ، اجال قۇشقانى ءبىر قۇدايعا عانا ايان. ەڭ سوراقىسى، ۇقك-ءنىڭ 2017 جىلعى دەرەگى بويىنشا، سيريا-يراك اۋماعىنا 390 قازاق بالاسى اكە-شەشەسىمەن ەرىپ بارعانى بەلگىلى. ولاردىڭ 214-ءى ۇل، 176-سى قىز. 16 جاسقا دەيىنگى سول بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ 63-ءى ەلگە قايتارىلعان. پسيحولوگياسىنا كەلگەن زاقىمنان ايىعۋى ءۇشىن بالالارمەن ماماندار جۇمىس ىستەپ جاتىر.

ەندى سيرياداعى جاعدايعا قايتىپ ورالايىق.

قازىر سيريا ۇكىمەت اسكەرى دە، سدك (سيريا دەموكراتيالىق كۇشتەرى) دا يشيم تەرروريستىك ۇيىمىنا قارسى بەلسەندى تۇردە كۇرەس جۇرگىزىپ جاتىر. سونداي-اق، كوپتەگەن مەملەكەت قوسىلعان حالىقارالىق كواليتسيا دا لاڭكەستىك ۇيىمعا دۇركىن-دۇركىن اۋەدەن سوققى جاسايدى. يشيم سودىرلارىنىڭ قاراماعىنداعى ستراتەگيالىق ماڭىزى بار ەڭ سوڭعى جەر حاجين قالاسى الىنعان سوڭ، ولار ءۇشىن قاشارعا جەر قالمايدى. بىراق اتالعان شاھارعا بەكىنگەن 5 مىڭداي تەرروريست ءالى دە بەرىلەر ەمەس.

«The Independent» باسىلىمىنىڭ جازۋىنشا، «يسلام مەملەكەتى» تەرروريستىك ۇيىمىنىڭ باسقارۋ تەتىكتەرىندە قىزمەت ەتكەن رەسمي وكىلدەر بىرىنەن سوڭ ءبىرى قولعا ءتۇسىپ نەمەسە اتىس كەزىندە وققا ۇشىپ جاتىر. بۇرىن جەر اۋماعى بريتانيانىكىنە جەتە-قابىل بولعان «حاليفاتتىڭ» ءار تۇكپىرىندە بوي تاسالاپ جۇرگەن سودىرلار يەلەگىندەگى جەردىڭ كوبىنەن ايرىلىپ قالعان سوڭ، جاسىرىنۋ جانە قاشا ءجۇرىپ ۇرىس سالۋ ولارعا قيىنعا اينالدى. ياعني، تەرروريستەرگە جان-جاقتان تۇسكەن بۇعاۋ تارىلعان ۇستىنە تارىلىپ بارادى.

ايتا كەتەيىك، «يسلام مەملەكەتى» ناعىز كۇشەيگەن تۇسىندا 10 ميلليون حالىق تۇراتىن 110 مىڭ شارشى شاقىرىم ۇلان-عايىر اۋماققا بيلىك جۇرگىزسە، ال قازىر سيريانىڭ شىعىسىنداعى دەير ەز-زور ولكەسىندە ەۆفرات وزەنىن جاعالاي ورنالاسقان قالالار مەن اۋىلدار شوعىرىنا عانا يەلىك ەتىپ وتىر. سوڭعى رەسمي مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، 2 جەلتوقسان كۇنى بولعان شايقاستا «يسلام مەملەكەتىنىڭ» بەلدى مۇشەسى ءابۋ ءال-ۋماراين ولتىرىلگەن. ونىڭ سيريا تۇرعىندارىنا گۋمانيتارلىق كومەك كورسەتۋگە بارعان سوڭ، تۇتقىنعا ءتۇسىپ، 2014 جىلى ايۋاندىقپەن ولتىرىلگەن اقش ازاماتى پيتەر كەسسيگتىڭ قازاسىنا تىكەلەي قاتىسى بار كورىنەدى.

سونىمەن قاتار، اقش قولدايتىن سدك (سيريا دەموكراتيالىق كۇشتەرى) دەير ەز-زور ايماعىنداعى ەڭ قاۋىپتى سودىرلاردىڭ ءبىرى وساما وۋەيد سالەحتى قولعا تۇسىرسە، ال يراك بيلىگى «يسلام مەملەكەتىنىڭ» جانە ءبىر سەركەسى تۇتقىندا وتىرعان ءال-ءماشادانيدىڭ كىناسىن مويىنداعان بەينەجازباسىن جاريالادى.

ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، مامىر ايىندا يراك پەن اقش بىرىگىپ ۇيىمداستىرعان اسكەري وپەراتسيا ناتيجەسىندە تەرروريستىك ۇيىمنىڭ كوسەمى ءال-باعداديمەن بىرگە، جوعارى لاۋازىمداعى ءتورت رەسمي وكىل دە قولعا تۇسكەن بولاتىن.

بۇل دەرەكتەر «يسلام مەملەكەتىنىڭ» كۇنى باتۋعا تاياۋ ەكەنىنە ايعاق. باسشىلارى بىرىنەن سوڭ ءبىرى ۇستالىپ نەمەسە ءولتىرىلىپ جاتقان سودىرلار ءار جەردە شاشىراپ، ءالسىز قارسىلىقتار كورسەتكەنمەن، كوپ ۇزاماي اتالعان تەرروريستىك ۇيىمنىڭ بۇرىنعىداي سوعىسۋعا قاۋقارى قالمايتىنى انىق. سودان كەيىن سيريا جەرىندە قالاتىن ەكى نەگىزگى كۇش سيريا ۇكىمەت اسكەرى مەن سدك (سيريا دەموكراتيالىق كۇشتەرى) ءبىر مامىلەگە كەلە مە، الدە ءوزارا سوعىستى جالعاستىرا بەرە مە، ول جاعىن بولجاۋ قيىن. دەگەنمەن، ساياساتتانۋشى راسۋل جۇمالىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل ەلدە ازىرشە بەيبىت زامان ورناۋى ەكىتالاي.

 راسۋل جۇمالى، ساياساتتانۋشى:

- بۇگىندە باشار اساد بيلىگىن رەسەي، يران سەكىلدى سىرتقى كۇشتەردىڭ قولداۋى ارقاسىندا ساقتاپ وتىر. ايتپەسە، ونىڭ ەلدى باسقارا بەرۋى نەعايبىل. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، ءدىني راديكالدى توپتار سيرياداعى ازاماتتىق سوعىسقا 2011 جىلى ەمەس، ودان 2-3 جىل كەيىن قوسىلدى. دەمەك، بۇل جەردە ءدىني راديكاليزمنەن بۇرىن جەرگىلىكتى حالىقتىڭ بيلىككە دەگەن نارازىلىعى ابدەن ورشىگەن. مەنىڭشە، سيريالىقتاردىڭ 60-70 پايىزى باشار اساد بيلىگىنە قارسى. اراب ەلدەرىنىڭ كوبى باشار اساد پەن جاقتاستارىن رەسمي بيلىك دەپ تانىمايدى. ونىڭ ەل باسقارۋىنا اقش پەن ەۋروپا ەلدەرى دە قارسى. بۇلار تەك قارسى بولىپ، سىرتتاي باقىلاپ وتىرعان جوق. ءارتۇرلى قارۋلى توپتارعا قولداۋ ءبىلدىرىپ جاتىر. جالپى، سيريادا تاراپتاردىڭ ءبىر-ءبىرىن مويىنداماۋى، ءبىر-ءبىرىنىڭ پىكىرىنە قۇلاق اسپاۋى بايقالادى. سول سەبەپتى، بۇل ەلدەگى ازاماتتىق سوعىس اۋعانستانداعى شيەلەنىس سياقتى ۇزاققا سوزىلاتىن ءتۇرى بار. جالپى، سيريا جۋىق ارادا ءبىرتۇتاس مەملەكەت رەتىندە اياققا تۇرۋى قيىن.

حالقىن ويلاعان بيلىك بولسا، باشار اساد پەن جاقتاستارى ەلدە تىنىشتىق پەن تۇراقتىلىق ورناتۋعا تىرىسۋى قاجەت. ايتپەسە، جەرگىلىكتى بۇقارا دا، اسكەر دە قانتوگىس پەن سوعىستان ابدەن تيتىقتاپ، قالجىرادى.

الپامىس فايزوللا

Abai.kz