بالا كەزىم. ۇيدەگى ازىن-اۋلاق مالعا جاۋاپتى ءوزىم. شاماسى كوكتەم جازعا ۇلاسار شاقتا ەكى توقتى ءبىر كۇندە سۇلق اۋىردى. ەكەۋى بىردەي ەدى، تەك ءبىرى اق بولسا، ەكىنشىسى كادىمگى قارا توقتى. اۋرۋ مالدار ورىندارىنان دا ازەر تۇرادى، كوتەرسەڭ قايتا جاتا بەرەدى. باستا اۋرۋلارىنىڭ نەدەن ەكەنىن بىلمەدىم، بىراق ءبىر كوتەرگەنىمدە اق توقتىنىڭ باۋىرىنان قارا داقتاردى بايقاپ قالدىم.ءۇڭىلىپ قاراسام بەيشارانىڭ ءتوسى مەن باۋىرى قاپتاعان كەنە، قانعا تويىپ، بالانىڭ بارماعىنداي بولىپ ءىسىنىپ العاندارى دا جەتەدى. قارا توقتىنى كوردىم، ءدال سول جاعداي. دەرەۋ ەكەۋىنىڭ دە كەنەلەرىن كەسىپ، ۋ (بىزدە دۋس دەپ اتايتىن) جاعىپ، ەرەكشە كۇتىمگە الدىم. بىراق، كەنە دەگەن پالە، قازىر الىپ تاستاساڭ، ساعات ارالاتپاي تاعى ونشاقتىسى قايتا جابىسىپ العانىن كورەسىڭ. قىسقاسى اق توقتى ەرلەدى، ۇستىنە ۇمتىلعان قانسورعىشتى كورسە تۇرىپ كەتىپ، تۇياعىمەن تاپتادى، ۇستىنە جابىسقانىن ءوزى تىستەپ الىپ تاستادى، مەن كومەكتەستىم، ايتەۋىر جازىلدى. ال، قارا توقتى جىگەرسىز ەكەن. نە الدىنا قويعان استى ىشپەدى، نە كەنەلەرگە قارسىلىق جاسامادى، جاتتى دا قويدى. تىرىدەي قانىڭدى سورعان وڭاي ما، جانى قينالعانىن تەك قارش-قارش ەتكىزىپ تىستەرىن قايراعانىنان عانا بىلەسىڭ. ال، جاتقان مالدىكى تۇسىنىكتى، الگىنىڭ كەنە جابىسپاعان جەرى قالمادى. اقىرى ءولدى.

قازىرگى قازاقستاننىڭ جاعدايىن مەن وسى توقتىلارعا ۇقساتامىن. توقتى حالىق، ال كەنە... ولار كوپ، ولاردى سىزدەر مەنسىز اق جاقسى بىلەسىزدەر. ەندىگى انىق ەمەسى ءبىر عانا نارسە، ءبىز اق توقتى بولامىز با، جوق قاراسى ما؟

استانادا پەرىشتەدەي بەس بالا ورتەنىپ ءولدى. پىكىر كوپ. استاناعا بارىپ لاشىقتى ساعالاعانشا اۋىلدا مال ۇستاپ نەگە وتىرمادى، سوندا بالالار دا امان بولار ەدى، سول تاپقان تابىسىن مالدان الاتىن ەدى دەگەندەردى دە وقىدىم. كوبى بيلىكتى كىنالاپ جاتىر، الەۋمەتتىك قولداۋ ساياساتى ناشار، ءتيىستى ورگاندار الدىن المادى تاعىسىن تاعى. يا، بارلىق پىكىردىڭ جانى بار، جۇرەگى اۋىرعاسىن جازىپ جاتىر عوي قاي قايسىسى دا.

ايتا بەرسەڭ، سەبەپ كوپ. دەگەنمەن، تۇپتەپ كەلگەندە ءبارى سوناۋ تاۋەلسىزدىك العاننان باستالدى. مەنىڭشە ماسەلە يدەولوگيادا، ۇلتتىق يدەولوگيادا. دالىرەك ايتساق، ونىڭ جوعىندا. ءبىز 28 جىلدان بەرى ونسىز ءومىر ءسۇرىپ كەلەمىز. سونىڭ سالدارىنان، مەملەكەت ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى نە، ەڭ باسىم باعىت قايسى، قايدا بارا جاتىرمىز، ماقسات نە دەگەن ساۋالدارعا جاۋاپ جوق. دورەكى تىلمەن ايتقاندا وريەنتير جوعالتىپ الدىق. وسىدان كەلىپ قازىر بىزدە مەملەكەت حالىق ءۇشىن ەمەس، حالىق مەملەكەت (بۇل جەردە مەملەكەت دەپ وتىرعانىمىز شەنەۋنىكتەر) ءۇشىن ءومىر ءسۇرىپ جاتقان جاعدايعا جەتتىك.

ءبىز شىن مانىندە ىرگەسى مىقتى قازاق ەلىن، قازاق مەملەكەتىن قۇرعىمىز كەلە مە ءوزى؟ زامان قيىن، قاۋىپ كوپ، ونىڭ ءبارىن ايتىپ قايتەمىز. قىسقاسى، جاڭا تۋعان ءسابيدىڭ ءوز جانىن ساقتاپ قالۋعا تىرىسقانى سياقتى، جاس مەملەكەتتىڭ قازىرگى ەڭ باستى ۇلتتىق يدەولوگياسى – جويىلىپ كەتپەۋ، ياعني ۇلتىمىزدى، مەملەكەتتىگىمىزدى ساقتاپ قالۋ بولۋى ءتيىس. بۇل ارادا «ماڭگىلىك ەل» يدەياسى كوڭىلگە قونادى. دەگەنمەن بۇدان ءارى كوبى (مۇمكىن ءبارى) ول قۇجاتتا ايتىلعاننان وزگەشەرەك بولۋى ءتيىس.

ءوز مەملەكەتىمىزدى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ءبىز قازاقتاردىڭ ۇلتتىق سالت-داستۇرىنە نەگىزدەلگەن، بىراق زامان اعىمىنا سايكەس مەملەكەت قۇرۋعا ءتيىسپىز عوي. ونداعى باستى قۇندىلىق حالقىمىز، ونىڭ ىشىندەگى مەملەكەتقۇراۋشى ۇلت بولماي ما؟
ەگەر سولاي بولسا مەملەكەتتىڭ ەڭ ءبىرىنشى مىندەتى – حالىقتىڭ (قازاقتىڭ) كوبەيۋىن قولداۋ بولماس پا ەدى؟

ۇرپاقتى جالعاۋ. ادام بالاسى ءۇشىن بۇدان اسقان ميسسيا جوق شىعار. ال، جويىلىپ كەتپەيمىن دەگەن مەملەكەت ءۇشىن دە ءدال سولاي، حالىق سانىن كوبەيتۋدەن ماڭىزدى ەشتەمە بولماۋى ءتيىس. وتباسى ينستيتۋتىن قورعاۋ، بالا تۋعا ىنتالاندىرۋ، انا مەن بالا دەنساۋلىعىن قورعاۋ، انالاردى قولداۋ ماسەلەلەرى. ياعني، جاستاردى ءۇي بولۋعا ىنتالاندىرۋ، ءار بالاعا جاردەماقى تولەۋ، بالالى بولعان وتباسىلارعا باسپانا الۋ ماسەلەسىن جەڭىلدەتۋ ت ب مەملەكەت شەشۋى كەرەك. وسى تۇرعىدان كەشەندى رەفورما كەرەك.

ەكىنشى مىندەت -تاربيە بەرۋ.
بالانى تۋ باسقا دا، تاربيەلەۋ باسقا. بۇل ماسەلەنى دە مەملەكەت تولىق ءوز باقىلاۋىنا الۋى ءتيىس. بالا-باقشادان باستاپ، مەكتەپتە ءبىلىم بەرۋ (ونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسى دە بار), ماماندىق تاڭداپ جوعارعى وقۋ ورنىندا وقىتۋعا دەيىنگى بارلىق ماسەلەلەردى مەملەكەت شەشىپ بەرۋى ءتيىس. ءبىر عانا ماسەلە، بىزدە قازىر ۇستاز قادىرسىز، پوليتسيا قادىرلى. بىراق، ۇرپاققا تاربيە بەرەتىن سول ۇستاز عوي. جاڭا بۋىنعا تاربيە بەرە الماساق، ەرتەڭ وسكەندە ءتارتىپسىز ۇرپاقتىڭ ارقايسىسىنىڭ قاسىنا ءبىر پوليتسەيدەن قويساڭ دا ەشنارسە وزگەرمەيدى. ال، ۇستازدار ۇرپاققا جاستايىنان دۇرىس تاربيە بەرسە، ەرتەڭ پوليتسيا ءتىپتى كەرەك ەمەس بولىپ قالار ەدى. سوندىقتان بۇكىل ەلدە ۇستازدار ەڭ جاقسى جاعداي جاسالعان، ەڭ ۇزدىكتەر عانا ىرىكتەپ الىناتىن ماماندىق يەسى بولۋى ءتيىس.

ءۇشىنشى مىندەت – جۇمىسپەن قامتۋ.
قازاق جالقاۋ ەمەس. تەك مەملەكەت دۇرىس باعىت بەرىپ، تيىسىنشە قولداۋ بىلدىرەتىن تەتىكتەر جاساپ قويسا بولعانى. قازبا بايلىقتارىمىزدى ءوزىمىز يگەرسەك، ەكونوميكانىڭ مال شارۋاشىلىعى سياقتى ءوزىمىزدىڭ «وڭ جامباسىمىزعا» كەلەتىن سالالارىن دامىتساق جەتىپ جاتىر. مەملەكەت تەك كوزىن كورسەتىپ بەرسە بولعانى. جوق، ايتپاقشى تەك ونىمەن بولمايدى، ودان كەيىن كەدەرگى جاساماۋى (سەپتىگىن تيگىزبەسە دە) ءتيىس.

ءتورتىنشى مىندەت – زاڭ ۇستەمدىگىن ورناتۋ.
ءتارتىپسىز ەشتەمە دە بولمايدى. ادىلەتتىلىك دەگەن سول زاڭنىڭ ۇستەمدىگى. بۇكىل ەل (حانى دا قاراسى دا) تەك ءبىر ەرەجەمەن ءجۇرىپ،ءبىر ەرەجەمەن تۇرۋى ءتيىس. سوندا قازىر قوعامدى ىشتەن جەپ بىتۋگە جاقىن قالعان كوپتەگەن پروبلەمالار وزىنەن ءوزى جوعالار ەدى.
مۇنداعى ايتپاعىم، بىزگە قۇقىق قورعاۋ سالاسىندا رەفورما كەرەك، ءجاي ەمەس ۇلى رەفورما كەرەك.

بەسىنشى مىندەت - الاپات تاجال، گلوباليزاتسيادان ساقتاندىرۋ.
گلوباليزاتسيانىڭ دۇرىس، بىزگە كەرەك تۇستارى دا بار. دەگەنمەن ءبىرىنشى كەزەكتە ول قازاق ءۇشىن –قاتەر. جۇتىپ قويادى، قالاي جوق بولىپ كەتكەنىمىزدى بىلمەي دە قالامىز. سوندىقتان مەملەكەتتىڭ ۇزاق مەرزىمدىك ستراتەگيالارىنىڭ ءبىرى وسى – گلوباليزاتسيا اسەرىنەن جويىلىپ كەتۋدەن ساقتاندىرۋ بولۋى ءتيىس.

قىسقاسى: بۇل ايتىلعانداردىڭ ارقايسىسىنىڭ ىشىندە قات-قابات ماسەلەلەر جاتىر. مەنىڭ ايتپاعىم تەك وزەگى، ەڭ نەگىزگىسى عانا.
بەس ءسابيدىڭ ولىمىنەن شىقتى عوي. بۇل قايعى ىشتەگى جينالىپ قالعان ۋىتتى قوزعاپ جىبەردى. ءار قازاققا دا سولاي اسەر ەتتى دەپ ويلايمىن. ويلانايىق، نە اق توقتىمىز، نە قارا توقتىمىز.

جاناحمەت اعىباەۆتىڭ facebook پاراقشاسىنان

Abai.kz