عاسىرلار بويى حالقىمىزدىڭ قاسيەتتى قورعانى بولعان بايتاق قازاق دالاسى كيەلى ءارى كەرەمەتكە تولى ءوڭىر سانالادى. باتىر بابالارىمىز قابىرعاندان قان كەشە ءجۇرىپ قورعاپ قالعان وسى كەڭ-بايتاق تەريتوريا تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ باعا جەتپەس بايلىعى ەكەنى ءسوزسىز. ەگەمەن ەل بولىپ ەتەك-جەڭىمىزدى جيناعان سوڭ تاريحي قۇندىلىقتارعا نازار اۋدارىپ، وتكەن-كەتكەنىمىزدى تۇگەندەۋ ءبىزدىڭ باستى بورىش.

ۇرپاقتار ساباقتاستىعىن ساقتاۋ، تاريحپەن بايلانىس ورناتۋ – بولاشاق ءۇشىن ماڭىزدى دۇنيەلەر. ءبىز بولاشاققا نىق قادام باسىپ كەلە جاتقان دامۋشى مەملەكەتپىز. وسى كەزەڭدە ءبىزدىڭ بىرلىگىمىز بەن تۇتاستىعىمىز نىعايا تۇسپەك كەرەك. ەلباسى اتالعان ماڭىزدى كەزەڭدە ءبىرىزدى جۇمىس جاساۋ ماقساتىندا «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى باعدارلامالىق ماقالاسىن جاريالادى. «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلامالىق ماقالاسى ۇلت تاريحىنداعى ۇلى بەلەسكە اينالدى. ونىڭ جەكە باعىتتارىنىڭ اياسىندا ەلىمىزدىڭ رۋحانياتىن، ءبىلىم دەڭگەيىن، باسەكەگە قابىلەتتىلىك دارەجەسىن كوتەرۋ ماقساتىندا كوپتەگەن ىزگى شارالار جۇزەگە اسىپ جاتىر.

«رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلامالىق ماقالاسىنىڭ «قازاقستاننىڭ قاسيەتتى گەوگرافياسى» اتتى باعىتى ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان بايتاق قازاق دالاسىن باعالاۋعا، قادىرلەۋگە شاقىرادى.

وسى ورايدا قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى «قازاقستاننىڭ جالپىۇلتتىق قاسيەتتى نىساندارى» جانە «قازاقستاننىڭ وڭىرلىك قاسيەتتى نىساندارى» تاقىرىبىندا كىتاپتار، «قاسيەتتى قازاقستان» ەنتسيكلوپەدياسىنىڭ ءبىرىنشى تومىن دايىندادى. جالپىۇلتتىق جانە وڭىرلىك قاسيەتتى نىساندار بويىنشا نىسانداردىڭ ارقايسىسىنىڭ تولىق سيپاتتاماسى مەن 3D تۋرلارى كورسەتىلگەن ينتەراكتيۆتى جانە ۆيرتۋالدى كارتا، قازاقستاننىڭ قاسيەتتى نىساندارى تۋرالى الەۋمەتتىك جەلىلەرگە ارنالعان ۇيالى فورماتتاعى 30 بەينەروليك، قر ۇلتتىق مۇراجايىندا «رۋحاني جاڭعىرۋ» زالى اشىلدى.

ۇلت تاريحىندا ويىپ تۇرىپ ورىن الارلىق تاريحي ورىندار مەن تابيعاتتان بەرىلگەن ەرەكشە بەلگىلەرى بار ورىنداردىڭ ناسيحاتىن ارتتىرىپ، كەلەر ۇرپاققا اماناتتاۋ ماقساتىن كوزدەيتىن باعىتتىڭ ماڭىزى زور.

قازاق دالاسى قاسيەتى ورىنعا كەندە ەمەس. «قازاقستاننىڭ قاسيەتتى گەوگرافياسى»، ەڭ الدىمەن، ۇلتتىڭ ۇيىتقىسى بولىپ، ەلدىڭ قورعانىنا اينالعان كونە شاھارلاردىڭ ناسيحاتىن ارتتىرۋدى كوزدەدى. اتالعان تاريحي قالالارعا مەكتەپ وقۋشىلارى مەن ستۋدەنتتەردى ساياحات ەسەبىندە الىپ بارىپ، كومبە تاريحتىڭ سىرىنا قانىق قىلدى. مۇنداعى ماقسات – ەلدىڭ، ۇلتتىڭ بولاشاق تۇتقاسىن ۇستايتىن ازاماتتارىنىڭ ۇلتتىق بولمىسىن نىعايتىپ، رۋحىن كوتەرۋ، پاتريوتتىق سەزىمىن ۇلعايتۋ ەدى. قۇلاعىنا كۇمبىرلەپ ەنەتىن كۇي مەن شاتتىققا بولەيتىن ءان، كوڭىل پەرنەسىن ءدوپ باساتىن قوبىز ۇنىمەن انىقتالاتىن ۇلتتىق ەرەكشەلىگىم سەكىلدى بۇل ورىندار دا ۇلتىمىزدىڭ كومبە مۇراسى. ۇرپاققا امانات جاساۋ ءۇشىن وعان جاس كۇنىنەن تاريحي مۇرالارىمىزدىڭ ماڭىزىن ۇقتىرىپ، ساناسىنا ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى كوز قاراشىعىنداي قورعاپ، ولارعا جان-تانىڭمەن قامقور بولۋدى ۇيرەتۋ قاجەت.

«قازاقستاننىڭ قاسيەتتى گەوگرافياسى» باعىتى اياسىندا ەلىمىزدىڭ ءاربىر ايماقتارىندا ارنايى كارتا جاسالىپ، سول كارتا بويىنشا ءتۇرلى جوبالار جۇزەگە اسىرىلۋدا. اتاپ ايتقاندا، «بوزوق»، «بوتاي» جانە «سارايشىق» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني قورىق-مۇراجايلارىنىڭ قۇرىلىسى اياقتالدى.

قازاقستاننىڭ جالپىۇلتتىق دەڭگەيدەگى قاسيەتتى ورىندارى مەن كەشەندەرىنىڭ تولىق تىزىمىنە كىرگەن نىساندار، ياعني رەسپۋبليكالىق مانگە يە 23 تاريحي جانە مادەني ەسكەرتكىشتەرگە عىلىمي-قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى وتكىزىلدى. اتاپ ايتقاندا، شاقپاق اتا، قارامان اتا قورىمدارى، ق.ا.ياساۋي، ارىستان باب كەسەنەلەرى، اقىرتاس، اپپاق يشان كۇمبەزدەرى، ەسكى تۇركىستان، ساۋران، سىعاناق، ەسكى تاراز، تالعار جانە ت.ب. قالاشىقتار جوندەلدى.

بۇگىنگى تاڭدا 15 نىساندى قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى ءوز مارەسىنە جەتتى.

الداعى ۋاقىتتا مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني قورىق-مۇراجايلاردىڭ «ۇلىتاۋ»، «وتىرار» جانە «تاڭبالى» اتتى 3 قابىلداۋ ورتالىقتارىنىڭ قۇرىلىسى جوسپارلانعان.

سونىمەن قاتار، ەلىمىزدىڭ وتكەن تاريحي جانە رۋحاني ءومىرىنىڭ تولىق كورىنىسىن كورسەتۋ، تۋريزم سالاسىن دامىتۋ ماقساتىندا BBC World News تەلەارناسىنىڭ قاتىسۋىمەن دايىندالعان «قازاقستاننىڭ قاسيەتتى جەرلەرىنىڭ گەوگرافياسى»، «التىن باتىر»، «احمەت قوجا ياساۋي جانە ايشا ءبيبى كەسەنەلەرى» فيلمدەر جيناعى، «كۇلتەگىن. جاڭا كوزقاراس» اتتى دەرەكتى تاريحي فيلم، «Castlefilm» امەريكاندىق كومپانياسى مەن تانىمال اكتەر مارك داكاسكوستىڭ قاتىسۋىمەن «نومادتار جەرى» ءفيلمى جارىق كوردى.

قازىرگى تاڭدا «BBC World News»، «حابار»، «Kazakh TV»، «ەل ارنا» تەلەارنالارى بويىنشا «التىن باتىر» جانە «احمەت قوجا ياساۋي جانە ايشا ءبيبى كەسەنەلەرى» دەرەكتى فيلمدەرىنىڭ كورسەتىلىمى جۇرگىزىلۋدە.

ال «Euronews» تەلەارناسىندا «التىن باتىر» جانە «احمەت قوجا ياساۋي جانە ايشا ءبيبى كەسەنەلەرى» فيلمدەرىنىڭ جارنامالىق روليكتەرى كورسەتىلەدى.

وڭىرلەر اراسىنداعى ساياحات تۇرىندەگى جاستار بايلانىسىن نىعايتۋ ءىسى جولعا قويىلىپ كەلەدى. وزگە وڭىرلەرگە ساياحات جاساعان جاس بۋىن ەلىنىڭ تاريحى مەن دامۋ باعىتىن سالىستىرىپ، ءوزىنىڭ كوزقاراسىندا باعام جاسايدى. سونىمەن قاتار، ەل مەن جەر كورگەن جاستاردىڭ ورتاعا بەيىمدەلۋى، باسەكەگە قابىلەتتىلىگى، كوڭىل كوكجيەگىنىڭ دەڭگەيى ارتادى. دەمەك، بۇل جوبالاردىڭ جۇكتەپ وتىرعان جاۋاپكەرشىلىگى مول جانە ونى ابىرويمەن اتقارۋدا.
تاريحپەن تانىسۋ ارقىلى ادامنىڭ بىلىمدىلىك دەڭگەيى دە ارتا تۇسەدى. قازىر ەلىمىزدىڭ بىرقاتار وڭىرلەرىندە تاريح، گەوگرافيا سەكىلدى پاندەر نەگىزىندە سول ايماقتاعى ەرەكشە ورىندارعا بارىپ، وقۋشىلارعا ساباق ءوتۋ ءۇردىسى كەڭ ەتەك الىپ كەلەدى. وقۋشىلاردىڭ بارلىعى وسىنداي ەرەكشە ساباقتار كەزىندە وزگەشە ىنتامەن ساباق وقىپ، دالانىڭ بولەك كوڭىل-كۇي سىيلايتىنىن، بارلىعىن كوزبەن كورىپ، قولمەن ۇستاۋدىڭ ءوزى قىزىق ەكەنىن تىلگە تيەك ەتەدى.

وسى باعىتتا، تۇركىستان وبلىسىنىڭ بارلىق قالالارى مەن اۋداندارى بويىنشا 1, 2 جانە 3 كۇندىك تۋريستىك باعىتتار ازىرلەندى. وسى باعىتتارعا قازاقستاننىڭ قاسيەتتى نىساندارى كارتاسىنا ەنگەن 84 تاريحي-مادەني نىساندار ەنگىزىلگەن. تۇركىستان وبلىسىنىڭ ورداباسى اۋدانىندا قازاق حالقىنىڭ 3 ءبيىنىڭ ەسكەرتكىشىن ازىرلەۋ جانە ورناتۋعا 350 ملن. تەڭگە ءبولىنىپ وتىر. وتىرار اۋدانىندا «ارىستانباب» كەسەنەسىنە جاقىن ورنالاسقان اۋماقتى جايعاستىرۋ ءۇشىن 32,1 ملن. تەڭگە قاراستىرىلۋدا. جانە دە «وتىرار توبە» تاريحي كەشەنىنىڭ اۋماعىن جايعاستىرۋ ءۇشىن اۋداندىق بيۋدجەتتەن 28,8 ملن. تەڭگە جوسپارلاندى. اتالمىش قارجىعا كولىك تۇراعى سالىنىپ، جارىق ورناتىلدى  جانە كەشەننىڭ اۋماعى كوگالداندىرىلدى.

ال سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا جالپى سوماسى 8 ملن. تەڭگە كولەمىندە قاراساي جانە اعىنتاي باتىرلاردىڭ مەموريالدىق كەشەنىن قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى باستالىپ، ازىرگە شاتىرى اۋىستىرىلدى جانە قاسبەتى جوندەلدى.

سونداي-اق، اعىمداعى جىلى «قازاقستان جۇلدىزى» التارى ورنالاسقان وزەرنوە اۋىلىنا 531,6 ملن. تەڭگە كولەمىندە 22,3 شاقىرىم جول، دولماتوۆو اۋىلىنا جالپى سوماسى 437,108 ملن. تەڭگەنى قۇرايتىن 13 شاقىرىم جول، ماعجان جۇماباەۆقا قاتىستى نىساندار كەشەنى ورنالاسقان سارتومار اۋىلىنا 232,200 ملن. تەڭگەگە 7 شاقىرىم جول باعىتتارىن جوندەۋ جوسپارلانۋدا.

قازىرگى تاڭدا وبلىستىڭ 3 قاسيەتتى نىسانىنىڭ جانىندا تۋريستەردى ورنالاستىرۋعا جانە قوندىرۋعا ارنالعان ارنايى ورىندار، قوناق ۇيلەر جۇمىس ىستەيدى.

ال قىزىلوردا وبلىسىندا رەسەيلىك جانە وزبەكستاندىق عالىمداردىڭ قولداۋىمەن حورەزم ارحەولوگيالىق-ەتنوگرافيالىق ەكسپەديتسياسى ۇيىمداستىرىلدى.  سىعاناق، جانكەنت، ءبابىش مولدا، سورتوبە، قىشقالا اۋداندارىنداعى قاسيەتتى ورىنداردى ارحەولوگيالىق زەرتتەۋگە 43,5 ملن. تەڭگە بولىنگەن. وسى رەتتە اعىمداعى جىلعى اقپان ايىندا وبلىستىق تاريح جانە ولكەتانۋ مۇراجايىندا «قاسيەتتى قازاقستان جانە ارحەولوگيا» زالى اشىلدى.

تاعى ءبىر اۋىز تولتىرىپ ايتارلىق جۇمىس، جامبىل وبلىسىندا «اقىرتاس» تاريحي كەشەنىنە ۇزىندىعى 7 شاقىرىم جول سالىندى.

بۇدان بولەك، ماڭعىستاۋ وبلىسىندا جالپىۇلتتىق جانە جەرگىلىكتى ماڭىزى بار بىرقاتار قاسيەتتى نىساندار ورنالاسقان قاراقيا اۋدانىنا جول قۇرىلىسى باستالدى. وسى ماقساتتارعا وبلىس بيۋدجەتىنەن 5 ملرد. تەڭگە ءبولىنىپ وتىر.

ال «شىعىس قازاقستان ءىنجۋ-مارجانى» جوباسىن جۇزەگە اسىرۋ اياسىندا شىعىس قازاقستان وبلىسىندا قاسيەتتى ورىنداردىڭ كارتاسى ازىرلەندى. وسى رەتتە وبلىستىڭ تۋروپەراتورلارىمەن بىرلەسىپ 23 جاڭا تۋريستىك باعىتتار دايىندالدى.

«قازاقستاننىڭ قاسيەتتى گەوگرافياسى» الەۋمەتتىك جوباسىن ءتيىمدى جۇزەگە اسىرۋ اياسىندا مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى تاريحي-مادەني مۇرا نىساندارىن قورعاۋ جانە قولدانۋ سالاسىنا قاتىستى نەگىزگى جانە جەتەكشى زاڭ جوبالارىن ازىرلەدى. وسىنىڭ ارقاسىندا «قازاقستاننىڭ قاسيەتتى گەوگرافياسى» ارنايى جوباسىن جۇزەگە اسىرۋ اياسىندا بارلىق اۋدانداردا بىرقاتار ەلەۋلى جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. «قازاقستاننىڭ كيەلى 100 نىسانى» تىزىمىنە اقمولا وبلىسىنان 10 نىسان  رەسپۋبليكالىق كارتاعا جانە 33 نىسان وڭىرلىك مانگە يە كارتاعا ەنگىزىلدى.

سونىمەن قاتار، ەكولوگيالىق، بۇقارالىق ءتۋريزمدى دامىتۋ ماقساتىندا قورعالجىن، بۋراباي، زەرەندى، ەرەيمەنتاۋ، اتباسار، تسەلينوگراد، جاقسى، جارقايىڭ، ەسىل، ساندىقتاۋ اۋداندارى مەن ءبىرجان سال اۋدانىنىڭ قاسيەتتى نىساندارى بازاسىندا 8 تۋريستىك باعدار ازىرلەندى. شىعىس قازاقستان وبلىسى ءۇرىل اۋىلىنا دەيىن 150 شاقىرىم اسفالتتالعان جول، ال ءۇرىل اۋىلىنان بەرەل قورعانىنا دەيىن 12 شاقىرىم قۇم-شاعال جول سالىندى. ىرعىزباي (اۋليە) كەسەنەسىنىڭ جان-جاعى مەن قوڭىر اۋليە ۇڭگىرى  جايعاستىرىلدى. باستاپقى جوبا 50 ملن. تەڭگەنى قۇراسا، قوڭىر اۋليە ۇڭگىرىنە 25 ملن. تەڭگە جۇمسالدى. قازىرگى تاڭدا سەمەي قالاسىنان قاراۋىل اۋىلىنا دەيىن، ءارى قاراي قاراۋىلدان قوڭىر اۋليە ۇڭگىرىنە دەيىن 100 شاقىرىم جول جوندەۋدەن وتكىزىلۋدە.

رۋحانياتتى جاڭعىرتۋ، جاڭارتۋ ءۇشىن، ءوسىپ كەلە جاتقان جاڭا ۇرپاقتىڭ ساناسىنداعى ۇلتتىق رۋحىن، ۇلتتىق بولمىسىن نىعايتا تۇسپەسەك، جاڭا ءداۋىردىڭ ارىندى اعىنى تىم-تىراقاي ەتىپ شاشىراتىپ جىبەرۋى مۇمكىن. سوندىقتان، مەملەكەت باسشىسى جاڭا داۋىرگە اياق باسىپ كەلە جاتقان ۋاقىتتا جاستارعا وتە ۇلكەن كوڭىل ءبولىپ وتىر. ولاردىڭ ساپالى ءبىلىم الۋىنا جانە تاريحي-مادەني ءبىلىمدى بولۋىنا بارىنشا جوعارى مۇمكىندىكتەر تۋعىزۋعا تىرىسىپ كەلەدى. «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلامالىق ماقالاسىنىڭ «قازاقستاننىڭ قاسيەتتى گەوگرافياسى» اتتى باعىتى ءبىرىنشى كەزەكتە كونە ورىنداردىڭ جاعدايىن جاقسارتىپ، ناسيحاتىن ارتتىرۋدى كوزدەسە، ەكىنشىدەن، جاس بۋىننىڭ تەرەڭ تاريحي-مادەني ءبىلىم الىپ، ۇلتتىق رۋحىن نىعايتۋدى كوزدەيدى.

Abai.kz